Briefwisseling J. Greshoff - A.A.M. Stols

1026. A.A.M. Stols aan J. Greshoff, 1 september 1955

Guatemala, 1-9-1955¹

Beste Jan, Je lange en gezellige brief van 29 Aug. was vandaag al hier; hartelijk dank. Dit antwoord zul je dus wel bij aankomst in n.y. vinden. Hoe benijden we jullie! Ik weet werkelijk niet meer, wanneer ik je het laatst heb geschreven (behalve een briefkaart uit Mexico naar Aulla).² De tijd is betrekkelijk vlug gegaan sinds de ellende met de ex-slager Turner. Hij is per slot van rekening na een 2^e telegram van b.z. (hier) naar Parijs teruggeroepen en we werden dus bevrijd. Daarna natuurlijk onaangename onderzoekingen. Doch in Juni was er geen tijd om aan iets anders te denken dan aan de eerste bijeenkomst van Ministers van Onderwijs der 5 Centr. Am. landen + Panamá,³ hier, want een groot deel der voorbereiding kwam op mij neer. Overigens bleef ik slechts als ‘waarnemer’ bij deze zaak, want onze op één na hoogste chef uit Parijs vertegenwoordigde Unesco.⁴ En in de laatste week van Juni moest ik hartstochtelijk meedoen aan een seminarium over industrieel onderwijs.⁵ Ik was gáár na die maand, en we vertrokken de laatste zaterdag naar Mexico, bleven daar een volle maand, en genoten volop van land en volk, waarvan we heel wat gezien hebben. Na terugkomst weer in het werk gedoken. Dit schiet nu eindelijk een beetje op: de coordinatie van Landsdrukkerij, Min. v. Onderwijs en ons Instituto was 't moeilijkst tot stand te brengen. Voor 't overige moet ik

1 Oorspronkelijk was de brief gedateerd ‘29-8’, maar deze datering is in Stols' hand doorgehaald en vervangen door ‘1-9’.

2 Deze briefkaart is niet bewaard gebleven.

3 Over deze bijeenkomst van de ministers van Onderwijs van de vijf Centraalamerikaanse landen en Panama zijn geen andere gegevens achterhaald.

4 Niet nader geïdentificeerd.

5 Gegevens over dit symposium zijn niet achterhaald.

[p. 213]

alles met één zetter-drukker volbrengen, en ik heb momenteel 2 tekenaars tot mijn beschikking. Zo nu en dan kan een eerstejaars knaapje wat drukken. - Voor de bijeenkomst der ministers van o.k.w. (zie boven) had ik een project voorgesteld: centralisatie der leerboeken voor ál deze (gelijkgeaarde) landen. Tot mijn verbazing is dit aangenomen, hoewel de heren elkaar, zoals je weet, nogal eens in het haar zitten. Mijn crediet bij Unesco is er belangrijk door gestegen (hierover later), en het resultaat is, dat ik wéér een rapport moet maken, ditmaal over de stand van de grafische bedrijven in Centr. Am. + Panamá, waartoe ik in de maanden Nov. + Dec. reizende zal zijn, beginnend met een reis naar Mexico, waar ik de vorm v.h. rapport moet bespreken met de lieden van de u.n.o. (het moet behalve op Onderwijs ook gericht zijn op Economie en krantenproductie), en weer eindigend in Mexico om het eindrapport puntgaaf te maken.⁶ Een aardige, vererende doch ietwat vermoeiende opdracht, die ik echter zó hoop te kunnen inkleden, dat Greet en ik ook de kerstweek in Mexico kunnen doorbrengen. - Dan is er nog het volgende: In Mexico hoorde ik tot mijn stomme verbazing, dat de regering daar niet om een expert in typografie, doch om... de heer Stols heeft gevraagd.⁷ Unesco zéér verbaasd over mijn reputatie (de lieden daar hebben geen flauw idee ervan, wie en wat ik ben). Onlangs was de op-een-na-hoogste chef wéér hier (op zijn wereldtournee) en vroeg me, of ik me nog voor een jaar wilde verbinden. Ik heb daar ja op gezegd, doch onder voorwaarde dat ik in Guatemala niet veel langer meer dan 6 maanden zou zitten en dan òf naar Mexico kon gaan, òf ontslag nemen. We wachten dus nu maar af. Híer zitten we geestelijk in een woestijn, kennen niemand, hebben nooit aanloop (behalve van mevrouwtje Sillem, wier man bij Philips werkt; hij is een zoon van gezant Sillem †). We hebben ook geen tijd voor contact zoeken of bezoeken. Greet is wel erg veel alleen; ik ben vaak 's avonds moe. Mexico is daarentegen heerlijk, er zijn in ieder geval concerten, goede theaters, restaurants (hier kun je buitenshuis nergens eens lekker eten). Ik heb nu opdracht om naar een opvolger uit te zien (z.g. Junior Expert) en hoop nu iemand te vinden die me kan vervangen (moet Spaans spreken of, althans, dit zeer vlot ‘aan’ leren). Voor het overige gaat het met de gezondheden goed, minder met ons beider kiezen. We krijgen goede berichten van kinderen en moeders. Mijn broer Fons zit met spanning in Italië te wachten op zijn dochter Xandra, die gehuwd is met Greet's neefje Kramers, attaché in New Delhi - die nu in Den Haag wat zal moeten studeren en secretaris-examen doen.

Jij en Jany zijn de enige trouwen uit mijn goede tijd. Met Albert heb ik weinig contact; ik sprak hem vroeger nogal eens bij Scheltema. Doch nadat ik de dikke bundel (wel moest) weigeren- [(]later gaf Meulenhoff er toch een stukje van uit) [-] lijkt het me dat de vriendschap iets koeler was geworden.⁸

6 Een rapport van Stols over stand van zaken in het grafische bedrijf in Centraal-Amerika en Panama is niet achterhaald.

7 Een dergelijk verzoek is niet weergevonden.

8 Albert Besnard was Indisch redacteur bij het Algemeen Handelsblad te Amsterdam. Café Scheltema op de Oude Zijds Voorburgwal werd gefrequenteerd door journalisten van de aldaar gevestigde dagbladen.
Voorjaar 1952 was bij J.M. Meulenhoff te Amsterdam Besnards bundel Doem en dorst verschenen. Uit de schaarse correspondentie tussen Besnard en Stols blijkt niets van een weigering door Stols van deze of een andere bundel.

[p. 214]

Over Jacques pieker is[lees:ik] nu maar niet meer. Hij zit nu zó in drank en moeras, dat zijn menselijke waarde danig is verminderd. - Ik hoorde dat Jany's inscriptie voor het Monument op de Dam door J.v.Kr. zal worden getekend voor de uitvoering.⁹ J.v.Kr. zal wel beter betaald worden dan A.R.H.

Blij te horen dat je van Alice v.N. af bent. Ik heb van Barth niets gehoord - in langen tijd niet - en ik weet dus ook niet wat je hem voorstelde! Zou je mij spoedigst willen berichten wát? Ik zal toch zelfde beslissing moeten nemen. - De omweg via Guatemala naar Willemstad kan zo heel veel niet méér kosten dan de directe reis, als je n.y.-New Orleans (taca vliegdienst)-Guatemala-Panamá-Willemstad (klm) neemt. We zouden het verrukkelijk vinden, als jullie konden komen, en we zullen alles doen om jullie het werkelijk prachtige land te laten zien. Wanneer zou jullie reis plaatsvinden? Schrijf dit per ommegaande, want ik moet er natuurlijk rekening mee houden i.v.m. mijn zeven-landentocht.

Van Bert hoor ik niets. Is ook wel míjn schuld: ik heb zo niets te schrijven, doch hij kon zijn uitgever toch zo nu en dan wel eens iets over zijn plannen schrijven. ‘De Oudste Zoon’ is nu uit, ‘Er gebeurt nooit iets’ komt volgende lente. Doch verder weet ik niets over zijn plannen. Je zult hem zeker spoedig zien. Vraag hem eens, zich over zijn uitgever te ontfermen!

Ik werk nu aan... een Eng/Spaanse-Sp./Engelse dictionnaire van drukkers-termen!¹⁰ Is gelukkig bijna klaar (door mij samengesteld). Dan volgt een klein leerboekje over de geschiedenis der drukkunst in Guatemala (1660-heden)¹¹ en een boekje over ‘Handzetten’.¹² En dan geloof ik het wel. Ik moet ook nog een Avondschool voor Typografie organiseren, Je ziet: ik ben van alle markten thuis.

Mijn hoop is op Mexico gevestigd, doch of deze in vervulling zal gaan, hangt niet van mij, zelfs niet van Unesco af, doch van de z.g. Country-planning der u.n.o. Technical Assistance, die uiteindelijk aan het land zelf de keus bij voorkeur laat. Als ze dus liever melk voor schoolkinderen hebben (wat ik bést kan begrijpen) dan hulp van mij, lig ik eruit. Het zou wel een interessante werkkring worden: Universiteit (wetenschap van het boek), Grafische School (layout van boeken) en verzorgen van de uitgaven van het Colegio de Mexico (zoiets als het Collège de France), waarvan mijn vriend Alfonso Reyes (candidaat van Latijns-Amerika voor de Nobelprijs) president is. Het is een schat van een man, uiterst geleerd, zeer fijnzinnig en geestig prozaïst en dichter, filoloog, diplomaat (lange carrière) en wat al niet meer. Heeft onlangs zijn 100ste boek uitgegeven (2 bij Stols vóór de oorlog!).¹³ Hij is nu 65 jaar geworden. Greet is ook erg verrukt van hem!

In onze eenzaamheid missen we onze kinderen natuurlijk zéér, en niet in 't minst onze kleinzoon, die nu bijna een jaar is en kan staan! Jack, onze schoon-

9 De beeldhouwer John Rädecker en de architect J.J.P. Oud hadden na de bevrijding opdracht gekregen een Nationaal Monument op de Dam in Amsterdam te ontwerpen. Het monument zou pas in 1956 onthuld worden, hoewel het ontwerp al in 1950 gereed was. (Zie cat.tent. John Rädecker 1885-1956. Beeldhouwwerken, schilderijen en tekeningen, Haarlem (Teylers Museum) 8 september-18 november 1985, p. 17 en p. 25-26).
Het monument kreeg aan de oostzijde een tekst van A. Roland Holst. Jan van Krimpens betrokkenheid bij dit monument is noch in de literatuur over het Nationaal Monument noch in die over Van Krimpen gedocumenteerd. (De tekst van Holst is te vinden in: Verzameld werk. Proza 11 (ed. W.J. van den Akker et al.), Amsterdam 1983, p. 700.)

10 Dictionary English-Spanish and Spanish-English of technical terms for the graphic industry/Diccionario Ingles-Espan̄ol y Espan̄ol-Ingles de voces técnicas de la industria gráfica van Alexandre A.M. Stols zou in 1956 door de Ministerio de Educación Pública in samenwerking met de Misión de Asistencia Técnica de la Unesco te Guatemala worden uitgegeven in de reeks Artes Gráficas Unidad No. 103. Het woordenboek was gedrukt bij het lnstituto Industrial Central te Guatemala.

11 Fray Payo de Ribera y la introduccion de la primera imprenta en Guatemala (1600) van Alexandre A.A.M. Stols zou in 1955 verschijnen bij het Instituto Industrial Central te Guatemala; het was een samenvatting van La introducción de la imprenta en Guatemala. Ensayo publicado en conmemoración del Tercer Centenario 1660-1960 van Alexandre A.M. Stols dat in augustus 1960 door de Universidad Nacional Autónoma de México te México zou worden gepubliceerd. De brochure was gedrukt onder supervisie van Adrián Roche (‘instructor de tipografia’) en Enrique Rivas (‘instructor de encuadernación). De illustraties waren gedrukt bij de Tipografia Nacional.

12 A.A.M. Stols, Teoria de la composición manual. Lecciones para alumnos de escuelas de artes graficas zou in 1956 als publikatie van het Ministerio de Educacion Publica en de Mision de Asistencia Tecnica de la Unesco te Guatemala verschijnen als nr.101 in de reeks Artes Gráficas Unidad. Stols' voonvoord was gedateerd april 1956. Het boekje was gedrukt bij de Taller de Artes Gráficas del Instituto Industrial Central.

13 Van Alfonso Reyes had Stols in 1933 de bundel Romances del Río de Enero uitgegeven. De bundel was in een oplage van 505 exemplaren gedrukt bij Boosten & Stols. In 1935 was de bundel Minuta. Juego poético gevolgd. Ook deze bundel was in een oplage van 505 exemplaren gedrukt bij Boosten & Stols. De bundels vormden het eerste en tweede deel van de reeks Oficinas Gráficas Halcyon.
In 1960 zou Stols een herdruk van de oorspronkelijk in 1924 te Madrida verschenen bundel Ifigenia cruel. Poema dramático uitgeven. Deze herdruk zou in een oplage van 125 exemplaren worden gedrukt bij Nuevo Mundo te Mexico en vormde het eerste deel van de Colección Alción.

[p. 215]

zoon moet binnenkort voor 1½ jaar naar Nw Guinea. Arme Eva! Ze verwacht in Februari haar 2^e kind, en Jack zal er dan weer niet bij zijn. En Den Helder is een oord.¹⁴

Als je nu goed en wel in ons geliefd San Carlos zit, schrijf dan even: over wat je met Barth besprak, over je reis naar Willemstad, over Aty, over Bert en Leentje.

Beste wensen voor Ries.

Veel liefs voor jullie beiden, ook van Greet,

van je

Sander

14 De echtgenoot van Eva Stols, J.C. Schüller, was werkzaam bij de Koninklijke Marine. Op 21 februari 1956 zou hun zoon Hans Michiel worden geboren.