Briefwisseling J. Greshoff - A.A.M. Stols

1025. J. en A. Greshoff aan A.A.M. Stols, 29 augustus 1955

Maasdam, 29 Aug. 1955

Beste Sander, Van mijn eerste dag rust aan boord, maak ik gebruik om je te schrijven. De drie weken in patria gaven mij daartoe niet de gelegenheid Ik reisde nogal wat en had vele beslommeringen. Terwijl Aty eenige dagen bij Nini logeerde, ging ik naar Bergen. Het was 23 jaar geleden, dat ik voor het laatst in Jany's huisje logeerde. Er was vrijwel niets veranderd in die tijd en het weerzien van dat interieur verbonden met zooveel aangename veblijven, ‘dééd’ mij veel. Het huisje is vrijwel onzichtbaar [:gew] orden in het groen. Een ander gaat ten onder in het niet, ik in het riet, zei ARH. Jany was veel jonger dan toen ik hem laatst zag. Hij was opgewekt, geestig en schijnt weer aan het werk te zijn. Later kwam J.C.Bl. er ook bij. Uiterlijk zag hij er blozend uit, maar hij was bepaald vervelend, n.l uitgedoofd en terend op steriotiep geworden toontjes en grapjes. Hij ging ook Jany, duidelijk op de zenuwen. Kort voor mijn vertrek sprak ik hem nogeens en wel in de Posthoren.¹ Aty was er bij. Jacques was vriendelijk, maar ook A. viel zijn matheid op. In Bergen zei ik, geveinsd onbevangen, alsof ik van niets wist: [‘]ik hoor vaag, dat je iets met Sander hebt. Dat lijkt mij vreemd, een zoo oude vriend,...’ Hij werd zeer verward en begon

1 Café De Posthoorn, dat sinds september 1945 op het Lange Voorhout 39^a te Den Haag was gevestigd. Dit indertijd door kunstenaars gefrequenteerde café fungeerde sedert 1949 ook als expositieruimte.

[p. 211]

een volkomen abracadabraverhaal, [:w]aarvan de stuntelige verzonnenheid zelfs voor een buitenstaander onmiskenbaar moest zijn. Ik overdrijf niet: een werkelijk geschifte geschiedenis, waar men over zou moeten lachen als het geval niet zoo droevig ware. Ik sprak er later met Jany over. En wij kwamen tot deze slotsom, aan de hand van vroegere gevallen ons van nabij bekend: Jacques is als een primitieve inlander: als hij in een reeks pijnlijke omstandigheden verknoopt raak[+t], zóó dat hij geen redelijke uitkomst ziet, dan wordt hij onredelijk m.a.w. dan maakt hij amok. Hij zag geen [+kans] om ook maar eenigszins honorabel te voorschijn te komen uit de toestand waarin hij zich door zijn ingeschapen onverantwoordelijkheid en drankzucht gebracht had. En in zoo'n geval noopt zijn aard hem tot amok, i.c. door zijn krankzinnige houding t.o. jou. Daarbij komt de noodlottige invloed van het lel Eggink.² Jany kenmerkte haar overmacht aldus: ‘ik heb[lees:ben] Klaartje voor één ding dankbaar: dat ze Jacques nog altijd toestaat met mij om te gaan!’

Je kent natuurlijk zijn verzuchting: ‘Wat jammer dat er van die mooie armen van Klaartje alleen maar de ellebogen zijn overgebleven.’ - Zoo frisch en opgewekt als ik Jany vond, zoo vaal en vaag vond ik J.C.B. in weerwil van zijn blozend gelaat. Van Bergen gingen A. en ik naar Laag Keppel eenige dagen op Keppel van de Lyndens logeeren. Als altijd zeer aangenaam. Wij lunchten bij Klaartje ex VanSwinderen, te Den Dolder,³ bezochten met Han en Bob Hammacher in zijn museum,⁴ en brachten een allergezelligste. Zondag door te Bloemendaal bij Finy en Albert. Deze laatste is de jongste van al zijn tijdgenooten. Bezocht uitvoerig Nieuw Guinea, was weken lang in Bandoeng ter gelegenheid van de conferentie en schrijft een reeks art. over Indië, welke zéér de aandacht trekken.⁵ Verder zagen wij allerhande oude vrienden. Wij dineerden tweemaal met Reinier v Swinderen die gezant in Liberia is,⁶ met Dick Karnebee[:k] (terug uit San Francisco)⁷ met Jules de Vogel.⁸

Daarbij likwideerde ik mijn relatie met Querido.⁹ Hetgeen nog zorg en over en weer geschrijf gaf. Ik zat veel op Het Vaderland. Had lange gesprekken met Pierre H. en met A.vd.V.¹⁰ En, last not least, met Jean Pierre Barth. Wat ik hem voorstelde zal je allang bereikt hebben.¹¹ Ik hoop van harte dat je er wat voor voelen zal. Wij beide (Aty méér nog dan ik) danken de hemel dat wij van Alice verlost zijn. Zij schrijft aan haar auteurs brieven als ik nog niet zou schrijven aan een inbreker die mijn huis heeft leeggehaald.

Zakelijk heb ik weinig op haar aan te merken. Maar de zakelijkheid kan mij weinig schelen. Ik wil gevoelen dat een uitgever van mij en mijn werk houdt. Ik voel niets voor het beroep van kopijleverancier.

Ik heb in Parijs veel, in Aulla héél veel gewerkt en ga in n.y. iedere ochtend weer hard aan de gang. Ik zal informeeren hoeveel méér de reis van Curaçao via Guatamala kost. De dollaren groeien mij niet op de rug. De reis n.y.-Willemstad

2 J.C. Bloem was in juni 1954 met Stols gebrouilleerd geraakt, doordat Clara Eggink de bij Stols verschenen bundels Het schiereiland (1940) en Landinwaarts (1941) wilde opnemen in haar bij De Arbeiderspers te verschijnen bundel De rand van de horizon. Eggink had eind 1946 al met Stols gebroken vanwege onenigheid over de honorariumafrekening van Het schiereiland. De rechten van Het schiereiland en Landinwaarts berusten echter contractueel nog steeds bij Stols, die daar De Arbeiderspers op wees, maar tevens liet weten dat hij van zijn rechten zou afzien als Eggink zich zelf tot hem zou wenden met een verzoek tot contractontbinding. Bloem zag in Stols brief aan De Arbeiderspers aanleiding hem de vriendschap op te zeggen en schreef op 10 juni: ‘Ik heb zo even kennis genomen van je ignobele brief aan “De Arbeiderspers” over de gedichten van Clara. Je bent helaas mijn uitgever; ik kan mij dus niet tegen je “afrekeningen” verzetten. Maar wat ik wel kan: is te zeggen, dat ik niets meer met je te maken wil hebben, noch als uitgever, maar vooral niet als mens.’ (Zie Vriendschap en verwijdering. J.C. Bloem, Clara Eggink, A.A.M. Stols. Brieffragmenten (ed. C. van Dijk), Oosterhesselen 1990, p. 8-11.)

3 Anna Clara Heemstra (geb. 1909) was van 1935 tot januari 1948 getrouwd geweest met Regnier van Swinderen. Sinds november 1952 was zij getrouwd met Pieter Butter.

4 De kunstcriticus Abraham Marie Wilhelmus Jacobus Hammacher (geb. 1897) was sedert 1947 directeur van het Rijksmuseum Kröller-Müller te Otterloo. In mei 1953 was de door hem geëntameerde nieuwe vleugel met een beeldenzaal geopend.

5 Albert Besnard was tot 1947 hoofdredacteur van de Sumatra Post te Medan in Nederlands-Indië geweest. In januari 1947 was hij naar Nederland teruggekeerd om Indisch redacteur bij het Algemeen Handelsblad te Amsterdam te worden. Sinds augustus 1920 was hij getrouwd met Petronella Josephina Limbach (geb. 1897). Begin 1955 maakte hij een reis naar Nieuw-Guinea.

6 Regnier van Swinderen was vanaf 1954 buitengewoon gezant en gevolmachtigd minister in Monrovia (Liberia) en tevens consul-generaal van Brits West-Afrika, Frans West-Afrika en Portugees Guinea.

7 Dick van Karnebeek was van 1951 tot 1955 consul-generaal te San Frandsco geweest. In 1956 zou hij buitengewoon en gevolmachtigd ambassadeur te Bogóta (Columbia) worden.

8 Nadere gegevens over Julius Frederik de Vogel (1873-?) zijn niet achterhaald. Tijdens Greshoffs verblijf in Nederlands-Indië begin 1941 verbleef hij te Trètes onder Soerabaja ten huize van De Vogel.

9 Op 23 augustus had Tine van Buul, de adjunct-directeur van Em. Querido's Uitgeversmij, namens Alice von Eugen-van Nahuys aan Greshoff geschreven: ‘Omdat Mevrouw Von Eugen pas voor enkele weken naar het buitenland is vertrokken, beantwoord ik Uw aan haar gerichte briefkaart van 12 Augustus. Ik betreur het ten zeerste, dat U daarin uitsluitend de laatste alinea van de brief, die Mevrouw von Eugen U op 29 Juni heeft geschreven als uitgangspunt neemt. Deze passage had nl. alleen een geruststellende bedoeling en ging ervan uit, dat U het plan voor een goedkope poëziereeks naast de door U zo dikwijls geprezen Salamanderserie zoudt toejuichen en ondersteunen - ook als dit ondersteunen voorlopig slechts uit geduld gedurende de voorbereiding zou bestaan.... Om zo'n reeks kans van slagen te geven moet voor de inhoud, de vorm en de prijs zeer veel ontworpen en verworpen worden, alvorens iets definitiefs is bereikt. Als auteurs voor de reeks hebben wij, behalve Gerrit Achterberg, Jan Engelman, H. Marsman, Victor E. van Vriesland en Leo Vroman, ook steeds U voor ogen gehad. Het spreekt van zelf, dat wij ons, hangende onze overwegingen, niet graag Uw “Verzamelde Gedichten” zien ontgaan. Zij behoren in ons project tot een van de eerste bundels, die wij in de goedkope poëziereeks willen publiceren. Dat zij tot vandaag bij een drukker waren voor een calculatie moge U er te meer van overtuigen, dat het ons met het plan ernst is en dat het U voldoening kan geven het terugvragen van het manuscript op te schorten.’ (Archief J.-P. Barth, Den Haag, omslag Greshoff/Div.) Greshoff antwoordde haar op 24 augustus: ‘Ik stel er prijs op open kaart te spelen en u mijn overwegingen te doen kennen. Ik voor mij begrijp zeer goed dat een uitgever bij zijn beslissingen steeds rekening met zijn belangen moet houden, maar dan moet een uitgever ook begrijpen dat een schrijver belangen heeft welke hij verplicht is te verdedigen. Ik zond niet lang geleden een verzameling van wat men algemeen beschouwt als mijn beste proza. Deze werd door uw firma geweigerd[.] Dit trof mij des te pijnlijker omdat ik een contract had voor zes a zeven delen terwijl er slechts vijf verschenen zijn. Ik had er dus min of meer op gerekend dat dit betrekkelijk kleine boekje uitgegeven zou worden zij het in een andere typografische vorm ter compensatie van de een a twee delen welke nooit verschenen zijn in weerwil van het contract. De uitgave van dit boekje waaraan mij zeer veel gelegen is en van andere reeds geheel of gedeeltelijk gereed bij een andere uitgever zal mogelijk gemaakt en in elk geval vergemakkelijkt worden indien ik daarbij tegelijkertijd een herdruk van de gedichten kan aanbieden. [...] Toen Alice dus eigener beweging voorstelde mij mijn vrijheid te hergeven was ik haar daarvoor ten zeerste dankbaar. Zij redde mij uit een moeilijkheid en diende, op onbaatzuchtige wijze mijn belang. Ik kan niet aannemen dat haar voorstel niet gemeend was. Alice is zakelijk en weet heel goed wat zij wil en zegt. Ik geloof dus niet dat ik haar onrecht doe wanneer ik haar aan haar voorstel houd. Ik stel er prijs op nadrukkelijk te verklaren dat deze beslissing in het geheel niet bedoeld is om op enigerlei wijze de firma Querido te blameren voor wat ook. Ik zou het een eer gevonden hebben om in de ontworpen serie te verschijnen. Maar, de noodzakelijkheid om nog een aantal boeken elders onder dak te breng[+en] noopt mij om Alice's aanbod ernstig op te vatten en nadrukkelijk te aanvaarden.’ (Doorslag in archief J.-P. Barth, Den Haag, omslag Greshoff/Div.) (Zie ook br.1006 n.21.)

10 Adriaan van der Veen.

11 Barth zou eerst op 10 september de hem door Greshoff gezonden voorstellen aan Stols doorzenden. (Zie br.1027 n.3 voor deze voorstellen.)
Barth schreef op genoemde datum aan Stols: ‘Toen de Heer Greshoff hier was heeft hij [+mij] enkele keren opgezocht [...]. Hij wil van Q. af wat hem ook is gelukt en heeft verschillende plannetjes voor uitgaven bij ons. Allereerst in 1956 zijn Verz. Ged. uitgebreid met een aantal nieuwere. Voorts andere dingen die ik U separaat toezend. Ik ben er wel voor. Winst zie ik er wel niet in, maar de naam lijkt mij belangrijk en bovendien heeft dat ook wel anderszins zijn voordeel. De Heer Greshoff beriep er zich op dat U hem reeds had voorgesteld zijn Gedichten her uit te geven [...]. Voor zijn Mémoires voel ik, ook commercieel veel. Zou het een soort Nederlandse Léautaud kunnen worden?’ Barths commentaar op de separaat gezonden voorstellen van Greshoff luidde op Voorstel 1, Gedichten: ‘beslist doen m.i. commercieel weliswaar twijfelachtig maar toch noodzakelijk[.] gaarne opgaaf[?] typografie.’ Dat op voorstel 2, Kathedralen en donderkoppen: ‘nog geen oordeel, want nog geen tijd van lezen, doch in principe niet [xxx]. honorarium aantrekkelijk.’ Op Voorstel 3, Volière: ‘lijkt me beslist te doen[.] honorarium hoog; proberen er een “lumpsum” van te maken. ook commercieel geen kwaad object. aanbevolen.’ Op Voorstel 4, een bundel autobiografische schetsen: ‘géén idee. kan zonder kennisneming der kopij géén oordeel vellen. honorarium erg hoog.’ Op Voorstel 5, Nachtschade: ‘zéér moeilijk object vanwege de m.i. grote omvang[.] eerst bezien of inderdaad subsidie geleverd wordt. wat heeft Lekkerkeet er mee te maken? Lekkerkeet levert ons meestal veel “extra-correctie”.’ (Stadsbibliotheek Haarlem, archief-Stols, omslag J.-P. Barth ii/1955-1970.)
Kees Lekkerkerker had indertijd op verzoek van Greshoff een kaartsysteem van diens aforismen gemaakt, ook al omdat er in Greshoffs diverse publikaties doublures optraden; dit kaartsysteem had hij aan Adriaan van der Veen ter beschikking gesteld. (Med. K. Lekkerkerker, Amsterdam.)

[p. 212]

wordt voor ons betaald. En ik houd daarvoor lezingen.¹² Zoodra ik iets weet over prijzen en vliegtijden laat ik je nader hooren. Het samenzijn met jullie lokt ons natuurlijk machtig aan!

Onze vriend Ries werd geopereerd, lag 3 weken tusschen leven en dood, maar komt er nu zeer langzaam bovenop. Wij verheugen ons op het weerzien met Leentje en Bert.

Wij zijn 6 Sept-1 Jan.

Hotel San Carlos

150 e 50

Schrijf even, vooral over mijn plannen,

Een mooi schip maar benauwend vol prol.

Véél liefs voor jullie b[:eid]e

van geheel

je

A en Jan

12 Over deze voorgenomen reis van Greshoff naar Curaçao zijn geen nadere gegevens achterhaald.