Briefwisseling J. Greshoff - A.A.M. Stols
(1990-1992)–Jan Greshoff, A.A.M. Stols–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 133]
| |
733. J. Greshoff aan A.A.M. Stols, 16 maart 194816 Mrt. 48
Beste Sander, Hartelijk dank voor je brief, welke mij goeddeed. Ik zal met het ‘zakelijke’ beginnen. Helaas, kan ik je niets definitiefs melden. De moeilijkheid schuilt hem, wat betreft de Unie Volks Pers, hierin, dat zij geen plaats en geen werk hebben voor iemand van jouw kaliber. Voor een goede meesterknecht of bedrijfsleider zou het makkelijker gaan. Maar zoo stom zijn ze niet, dat ze niet voelen, dat ze jou niet met een subaltern baantje kunnen afschepen. En aangezien de afkeer van en vrees voor verantwoordelijkheid de grondslag vormt van het bestaan hier, durft men zoo'n menonkel als jij in je vak bent niet aan. Ik heb uit en te na gesproken met de directeur van de u.v.p., dr Strijdom, maar hij zag er geen gat in. Met de Nasionale Pers is het au fond dezelfde geschiedenis. Ook hier durft men, zonder het natuurlijk te bekennen, geen bekende figuur aan. Men weet dat men achter is, doch is bang voor vernieuwing en schaamt zich, tegenover iemand als jij, over het beschikbare materiaal, dat uit misplaatste zuinig [+heid] onvoldoende aangevuld wordt. Hier komt nog bij dat die Kaleveld daar zijn stinkende aars in gedraaid heeft. Ik schreef je over hem. Je antwoordde dat hij niet al te best bekend stond. Wat ik echter moest (en nog moet) hebben is een volledige doopceel van de knoeier. Hij heeft voor Constantia een herdruk van ‘Die Ander Dors’ gemaakt ver beneden de Afrikaansche drukken. Schandelijk werk. Maar hij heeft, als koning in een land van blinden, hier tonnen drukwerk weggesleept, laat zich, dank zij de protectie van Balkema, voor een fameus typograaf doorgaan en is nu zooveel als adviseur van de Nationale Pers, de baan die jij had moeten hebben. Het ‘succes’ van gezegde beunhaas berust in de allereerste plaats op het feit dat hij hier was. Hij is op eigen houtje en risico hier gekomen en is, geholpen door B., gaan wroeten. En nu is zijn gezin hier; hij heeft een huis gekocht en is de meneer, waar hij de sigaar behoorde te zijn. Je voelt zelf wel welk een enorm voordeel er in de ‘aanwezigheid’ schuilt. Hij was de vogel in hand, jij één van de tien in de lucht. En dat hij nu wat mager en schurftig is, ziet men in de vreugde hem gevangen te hebben, over het hoofd. Daarbij komt, zie boven, dat men, onuitgesproken, een voorkeur heeft voor het mindere of liever dat men bàng is voor het meerdere. Men kan hier geen toestand of gebeurtenis beoordeelen, zonder rekening te houden met het hier alom tegenwoordige gevoel van minderwaardigheid. Maar... als jij in 1946 of begin 47 naar ZAfr. gegaan was, als éerste typograaf, zou je zonder twijfel, de | |
[pagina 134]
| |
positie en de opdrachten gekregen hebben die nu in de schoot van het groezige mannetje, met een vuile brutale Amsterdamsche bèk, gevallen zijn. Op het ogenblik is er, daar ben ik, na lange besprekingen, zeker van [xxx] [xxx] voor jou aan de n.p. niets te doen. Je bent dus in de ietwat verwarrende positie dat je hier niets vinden kunt, omdat je te goed bent. Dan rest nog de drukkerij. Ik heb die zaak uitvoerig behandeld met Jacques Malan, bij wien ik met Dick v Karnebeek en J. CBloem ben gaan logeeren. Hij is een fantast, maar uitermate intelligent en hij kent de kaart van het land. Om te beginnen is er een gebrek aan drukvermogen in het geheele land. Alle deskundigen zijn het er overeens dat een goed opgezette, moderne drukkerij hier een goudmijn worden kan, en dat een plaats als Worcester, het toekomstige industriecentrum, aangewezen is voor de vestiging van de nieuwe onderneming. Ook acht men het verkrijgen van geld vrijwel zeker en tot vrijwel ieder bedrag. Maar men vreest, men zijn de deskundigen door mij geraadpleegd, dat er twee moeilijkheden zijn, misschien niet onoplosbaar, doch niettemin uiterst bezwaarlijk: het verkrijgen, in Amerika en Engeland, van de benoodigde machineriën binnen afzienbare tijd; het verkrijgen van toestemming der Typografen Vakbond tot invoer van ervaren personeel. Er is hier een beangstigend te kort aan zetters en drukkers. De Bond zou gerust een flink aantal hunner kunnen binnenlaten, zonder zich zelf te benadeelen[?]. Doch de pointe schuilt elders. De typographen willen geen invoer omdat zij, terecht, vreezen dat bekwame Europeesche vakgenoten een peilsverhooging zullen bewerken, waar zij niet aan kunnen beantwoorden. Een goede Nederlandsche zetter, maar bovenal een goede Nederl. drukker haalt zijn neus op voor het beste wat hier op hun vakgebied volbracht wordt. De h.h. Typografen, die hier veel geld verdienen (tot 800 gld per maand) voor minderwaardig werk, zijn, begrijpelijkerwijze, doodsbenauwd voor de aanvoer van werkelijk bekwame vaklieden. Om een drukkerij te beginnen, die beter en vooral opvallend beter werk levert dan de hier bestaande, moet men goed materiaal en goed personeel krijgen. Dat is wellicht niet volledig uitgesloten, maar wel uiterst moeilijk! Om dit vraagstuk grondig te bestudeeren en meteen de geldmenschen te polsen moet de ondernemer hier zelf aanwezig zijn. Ik kon niet anders doen, dan wat ik deed: het terrein verkennen. Ik vrees dat je plannen schipbreuk zullen lijden, ten gevolge van het feit dat je niet aanwezig kunt zijn. Anderzijds acht ik de kans van welslagen, wat betreft de drukkerij, niet groot genoeg om je [+te] raden een groot bedrag in een reis te steken. Maar je weet zelf hoe het gaat. Als je hier, niet gehaast, kan zijn, zou je wellicht | |
[pagina 135]
| |
 V.l.n.r.: Aty Greshoff, de Franse ambassadeur Jean Rivière, Greshoff en Stols, Den
Haag, mei 1947.
 Stofomslag door Jan Goeting voor de vijfde druk van Het boek van Joachim
van Babylon van Marnix Gijsen, 1948.
 Stofomslag door Jan Goeting voor Het antwoord van Suzanna aan
Joachim Babylon van Esther de Raad, 1950.
 Stofomslag door Jan Goeting voor Brief van Daniël over Joachim van
Babylon en Suzanna van L.S. Palder, 1951.
| |
[pagina 136]
| |
mogelijkheden ontdekken, die mij (niet volledig ter zake kundig) ontgaan. Zoo heeft een snel opgekomen, snel zich uitbreidende drukkerij, The Peninsula Press te Kaapstad, juist een groot nieuw fabriekgebouw doen zetten.Ga naar eind1 Wellicht valt er met de baas van deze inrichting, die zeer vooruitstrevend is, te praten. Ik kan je alleen dit zeggen, Sander, dat ik niets onbeproefd heb gelaten om een opening te vinden. Al ware het alleen reeds uit eigen belang, om de vreugde jullie hier te zien. Mijn slotsom is: àls je de tijd en de middelen hebt om rustig ter plaatse de noodige besprekingen te voeren, acht ik een welslagen, op drukkerij gebied, niet uitgesloten. Doch van de verte uit bereik je niets, ook al praat ik als Brugman. Het blijft dus - per slot - de vraag: is de kans gróót genoeg om een lange, kostbare reis te rechtvaardigen. Daar durf ik niet op te antwoorden. Als men zuiver theoretisch redeneert zegt men ja: in een land met een zich sterk uitbreidende nijverheid en een tekort aan drukcapaciteit, moet een nieuwe drukkerij, die beter is, slagen.; maar als men het land wat beter kent en ervaring heeft van de sloomheid, de laksheid, de welwillende zuidelijkheid, welke alom heersche, dan aarzelt men om het jàwoord uit te spreken! Schrijf mij eens, wat je over deze uiteenzetting, naar mijn beste weten opgesteld, denkt. Nu neem ik je brief ter hand. - Neen, Sander, ik ontving tallooze heerlijke werken uit UEd. werkplaats niet. B.v. de Slau in 2 dln. (waar ik naar snàk.)Ga naar eind2 de Von Essen,Ga naar eind3 de Knoef, puik autheur.Ga naar eind4 En godweet wat niet al. De laatste zending omvatte Campert,Ga naar eind5 VasalisGa naar eind6 en de Chef.Ga naar eind7 Daarna kwam afzonderlijk Terborch.Ga naar eind8 - De NCrt ontving ik tot heden niet, maar het gaat langzaam. - Ik hunker naar GijsenGa naar eind9 (heb je zijn nieuwe m.s. al: roman?)Ga naar eind10 - Ben zéér benieuwd naar je tweede voorjaars scheut. - Ik ontving ook niet de vergrooting van de vier oude loelen die Bornekamp [sic] zou laten maken voor mij op een iets grooter formaat dan briefkaart en sterk glanzend.Ga naar eind11 Hij heeft het adres van de fotograaf te Wassenaar - Van de Fransche uitgaven zag ik Jammes-Larbaud: zeer fraai.Ga naar eind12 Jà, dat zal een strop zijn met die devaluatie. - ZAfr. agent voor Hill-Stols?Ga naar eind13 Weet je zeker dat Z.Afr. binnen jouw gebied valt, want meestal rekent men Engeland en het ‘Empire’ als een eenheid. Ik vrees dat de ZAfr. boekverkoopers, die belang bij Hill's uitgave hebbe[+n], die eerder direct in Engeland, dan via Nederland zullen zenden, ook al omdat de betaling naar e. 10× zoo gemakkelijk is als naar Nederl. En omdat ze de boeken via Londen verzonden 3× zoo vlug hebben als uit n. Vergeet niet dat de Nederl. post met Nederl. schepen verzonden hoogstens 1 × per maand vaart en de | |
[pagina 137]
| |
Engelsche met Engelsche (1 à 2× p. week). Ik kreeg gisteren de n.r.c. van Dec van Jan. Maar voor alle zaken komen m.i. alleen in aanmerking Joh.v Schaik.: J.L.vSchaik - Libri Gebouw - Kerkstr. Centrum Pretoria (Transvaal) Gerrit Bakker: G. Bakker Constantia 62 Lovedaystraat Johannesburg (Transvaal) Over Balkema's omzetmogelijkheden kan ik niet oordeelen. Wel hoorde ik [+uit] de beste bron dat de Univ. Kaapstad, die vrijwel alles bij hem bestelde, weer naar zijn oude leverancier te Oxford terug is. Dat scheen hen dus niet te bevallen! En van h.a.u.m. (Kerkstr 3 Kaapstad k.p.) zijnde tegelijk DeBussy, gaat weinig uit. - Het zal misschien meevallen als J.C. Bloem derde drukGa naar eind14 en Jan v NijlenGa naar eind15 verschenen zijn. Van de Eerste druk van J.C.B. is op reis ook schandelijk weinig gekocht. De h h Boekverkoopers kennen zelden hun vak en koopen dus als koeien. Natuurlijk loopt dat op stroppen uit. - Nico Donkersloot komt hier ± 2 April aan. Ik zal hem gaan halen. Ik heb reeds de noodige stappen genomen om aan boord te komen, hetgeen zéér moeilijk is, maar mij altijd lukt door het consulaat. - Het is heel jammer voor ons dat Visser weggaat. Van de heer v.d. Berg zijn opvolger, die 20 jaar in China gezeten heeft, weet ik niets.Ga naar eind16 - Ik schreef Gielen en aangezien ik nog een en ander met hem te behandelen heb, zal ik hem nogeens herinneren aan dat schandelijk verzuimGa naar eind17 - Komt die tent. in het Sted Museum van je werk? Zoo ja wanneer.Ga naar eind18 - Heerlijk, een goede Nederl. Barnabooth!!!Ga naar eind19 - Hoe was de Huygensplechtigheid van P.N.vE??? - Als ik 2000 pegels krijg, kom ik onmiddelijk naar Nederland om ze op te maken!!! - Geen gedicht voor regeringsjubileum.Ga naar eind20 Gelukkig dat G.[ielen] het mij niet gevraagd heeft, want het is naar het te moeten weigeren. Niet omdat ik iets bepaalds tegen h.m. heb, maar omdat zoo iets mij zeer slecht afgaat - Nà Tsjechosl. Finland? Italië is de toetssteen. - V.W.L. + zijn Truida vliegen weg half July. en terug naar Kaapstad eind Febr. '49. Je zult ze zeker uitvoerig zien en ze zijn te bereiken via Nini die altijd hun adres zal hebben. Het zijn verdomd aardige lieden. - J.C.B. is nu te Johannesburg, waar hij sterk gevierd wordt. Gaat dan verder Pretoria, Potchefstroom, Pietermaritzburg, Durban, Bloemfontein, Grahamstad om 8 April weer hier te zijn en dan zoo snel mogelijk naar Nederland terug te gaan. Hij vindt de toestand zoo bedenkelijk in Europa, dat hij er dadelijk naar toe moet. Wie dat begrijpt is een geleerde! Ik niet!! | |
[pagina 138]
| |
- ‘De Grashof’ schiet zeer goed op. 1 Juni hoop ik erin te trekken. Ga alle punten nà en zie wat je voor mij doen kunt! Heel veel liefs voor Greet en kroost, ook van Aty een stevige hand van ons beiden, als steeds geheel je Jan
J. Greshoff Hotel Radnor Hoofdweg Groenpunt Kaapstad k.p.
Wij hebben hier een aardig verblijf 3 k. + badk. en goed eten.
Schrijf nog eens gauw: antwoord verzekerd
Mocht je besluiten de zaak ter plaatse te onderzoeken moet je - zien wat deviezen te krijgen, met als aas het verwerven van drukopdrachten voor Nederl. drukkerijen en export van boeken - Annie v Schendel zien te overreden je, tegen Nederl. contanten, 125 pond ZAfr. af te staan.Ga naar eind21 - per k.l.m. reizen anders verlies je zes weken heen en terug door de boot - hier op zijn minst 3 mnd blijven. Het is een langzaam land, men is wantrouwend, je moet tijd hebben om te praten met hen - je kunt logeeren op de Grashof zoo lang als je wilt. Je moet dus komen wanneer gezegde Grashof klaar en ingericht is, laten we zeggen half Aug, begin Sept. Dan kun je Sept, Oct, Nov. werken. In Dec. begint overal de Zomervacantie en valt er niets meer te doen. Dus zeg van ± 1 Sept tot ± 1 Dec. - Je komt aan op Palmietfontein en kan dan eenige dagen in Johannesburg blijven bij de Wesselsen (Elis.Eybers en haar manGa naar eind22) en daarna naar Pretoria gaan om Johan vSchaik te spreken. (afstand Joh-Pret ± 1 uur sporen) Dit alles zonder extra kosten. Dan kom je per trein naar hier. Ik zal alles regelen. Maar indien eenigszins mogelijk: vestig je nooit in Transvaal. Alleen Kaapland is bewoonbaar of liever Kaapstad en omgeving, waar ik Worcester onder reken (afst[and] 75 mijl) Maar àls je erover denkt, laat het mij niet op het laatste nippertje doch bijtijds weten: B.v. de juiste datum van aankomst vóór 1 Aug. En zorg dat je voldoende geld bij je hebt, want ik zou niet weten hoe je hier iets kan verdienen of opnemen: niemand laat ponden los! Je hebt, als je geen gekke dingen doet, aan 50 p. per maand genoeg = 150 pond, bij ons logeerende. En als je wat over houdt kun je dat naar Londen of elders laten zenden. Hoe méér je er dus uitkrijgt hoe beter het is, ook al maak je het niet op. Maar ik acht 150 een minimum. Dan moet je het zuinigjes aan doen. | |
[pagina 139]
| |
Als je in een hotel moest zou je bijna het dubbele noodig hebben. Nu beschik je over alle gegevens voor een beslissing, hoop ik. Dag dag dag
Eén van de schuldigen aan de vertraging van het Liber Amicorum ben ik! Ik heb, met dat verdomde getrek van huis naar hotel, van hôtel naar huis, en aldoor werk daar tusschen door, het geval vergeten, tot ik er verleden week door een wenk van de samenstellers aan herinnerd werd. Ik stuur het nu een dezer dagen af. Peccavi! Dag dag dag |
|