Briefwisseling J. Greshoff - A.A.M. Stols

[p. 128]

731. A.A.M. Stols aan J. Greshoff, 11 maart 1948

Den Haag, 11-3-1948

Beste Jan,

Steeds weer stelde ik een brief aan je uit. De tijd vliegt voorbij... Ik leef al maanden lang in spanning, om niet te zeggen overspanning, ik zit boordevol met projecten, te vol eigenlijk, want ik heb steeds in m'n hoofd, dat ik klaar moet zijn om vandaag of morgen in Kaapstad, Mexico of New York te starten... doch nergens vandaan komt ook maar iets opdagen, dat me een schijn van kans geeft!

Maandag ben ik van een 10-daags verblijf uit Parijs teruggekeerd. Je hebt zeker wel begrepen dat door het kelderen van de franc de export daarheen (Corbière¹ en Jammes/Larbaud²) erg moeilijk is geworden (prijzen 80% hooger), en dat het voor de boeken, die nu bij de binder zijn (Parny,³ Rilke,⁴ Lettres de Larbaud à Gide⁵) niet gemakkelijker zal worden.

Vlak te voren had ik mijn collega uit Oxford, George Hill, hier een week te logeeren. Hij (Bruno Cassirer) en ik hebben een belangengemeenschap gesloten. Ik ga nu o.a. zijn fonds op het continent ‘leveren’ en zoek iemand in Z. Afrika, die dit ook (via mij) zou kunnen doen. Het zijn boeken over kunst (meestal) in het Engelsch. Wie kun je me als Z.Afr. agent voor deze uitgaven aanbevelen?⁶

Gisteren ben ik bij Jany in Bergen geweest. De regeling is nu geworden dat Keuls' 65^e verjaardag op 23 Mei (= Jany's verjaardag) wordt gevierd,⁷ en Jany's 60^e verjaardag op 30 Mei.⁸ Is je dat ingewikkeld genoeg? Het houdt verband met het vrij zijn van De Koepel op Zondag.⁹ Hoe leuk zou 't zijn geweest als nu b.v. Jacques 61^e verjaardag op Keuls' verjaardag had kunnen worden gevierd! Enfin, vandaag is deel i van Jany's vierdeelig Verz. Werk ter perse gegaan.¹⁰ Deel iv van Keuls Verz. Ged. moet nog ix in revisie (Z.Ed. is niet vlug) en wordt dan ook nog voor zijn verjaardag gereed gemaakt.¹¹

Voor het overige begint het in de boekhandel in ons land aardig mis te gaan, d.w.z.: de boekhandel verkoopt lang niet slecht, maar het grootste deel van deze imbecielen zit met een te groote voorraad, die ze na de bevrijding onverstandig hebben ingekocht, en die ze nooit meer kwijt raken. Daarin zit een groot deel van hun oorlogswinst vast, en nu kunnen ze nog maar mondjesmaat koopen. Tot mijn genoegen constateer ik, dat de nabestellingen op mijn oud fonds voortreffelijk zijn, maar dat het uiterst moeilijk is, iets met mijn voorjaarsaanbieding te doen. Zoo reageert men niet op de 3^e druk van J.C.B. die nu aangeboden wordt,¹² en haast niet op de complete Jan van Nijlen (uitvoering als Bloem en Campert).¹³ Enfin ik heb nu eenmaal een (te) goed

1 Les amours jaunes.

2 Lettres inédites.

3 Chansons madécasses.

4 De tweede druk van Les roses van Rainer Maria Rilke zou begin 1948 bij A.A.M. Stols, Éditeur te La Haye verschijnen. De bundel had een inleiding van Paul Valéry. De titel op bladzijde 11 was getekend door H. Salden. De bundel was in januari gedrukt bij Ando te Den Haag in een oplage van 500 exemplaren. (Zie ook br.708 n.24.)

5 Valery Larbaud, Lettres à André Gide.

6 Bruno Cassirer (1872-1941) was van 1901 tot 1938 als uitgever gevestigd geweest in Berlijn. Cassirer werd vanwege zijn joodse afkomst in februari 1937 uitgesloten uit de Reichschrifttumkammer, en was toen gedwongen zijn uitgeefactiviteiten in Duitsland te beëindigen. Hij vluchtte na de Kristallnacht (9-10 november 1938) met hulp van Faber & Faber te Londen en hun redacteur T.S. Eliot naar Engeland. Zijn grotendeels kunsthistorische fonds kon nog tot na november 1938 door Carl Cnobloch te Leipzig worden uitgeleverd.
George Hill (olim Georg Hell) was Cassirers schoonzoon. In Oxford was de uitgeverij gevestigd op 31 Portland Road. De in Oxford door Bruno Cassirer uitgegeven boeken werden door Faber & Faber verspreid.
In 1950 zou Hill in samenwerking met het Verlag F.A. Herbig te Berlijn een poging on dernemen weer voet aan de grond in Duitsland te krijgen. Na korte tijd moest hij dit streven opgeven. (Zie Volker Dahm, Das jüdische Buch im Dritten Reich, dl.1, Frankfurt am Main 1982, p. 132 en p. 174; en Heinz Sarkowski, Bruno Cassirer. Ein deutscher Verlag 1898-1938, in Imprimatur, Neue Folge 7 (1972), p. 107-131.)
Vanaf juli 1948 zou Bruno Cassirer Ltd. op Stols' briefpapier vermeld worden als een van zijn kantoren in het buitenland. (Zie br.755 n.1.)

7 Op zondag 23 mei zou de vijfenzestigste verjaardag van H.W.J.M. Keuls in Sociëteit De Koepel te Amsterdam worden gevierd. Keuls was geboren op 19 mei 1883. A. Roland Holst zou een feestrede uitspreken.
Op 30 januari had Stols aan Holst en Victor E. van Vriesland geschreven: ‘Op 19 Mei van dit jaar wordt onze vriend Hans Keuls 65 jaar. [...] zooals jullie bekend is heeft het prachtige werk van Keuls niettegenstaande de moeite, die de critiek en zijn uitgever zich gegeven hebben om het bekend te maken, nog maar bedroevend weinig weerklank bij het poezie-lezend publiek. Dit is ook zeer bedroevend, omdat ik op grond van mijn ervaring meen te mogen opmerken, dat er in ons land zeker 3000 serieuze lezers van poezie bestaan. Voor de oorlog was dit misschien een tiende gedeelte en het is helaas dit tiende gedeelte dat Keuls leest en koopt, maar waarbuiten hij nog steeds een onbekende blijft. [...] Wij moeten dunkt mij iets voor Keuls doen en ik wilde jullie daarom voorstellen om over te gaan tot het vormen van een huldigings-comité, onder jullie beider voorzitterschap en den heer Jhr Dr Radermacher Schorer uit te noodigen als penningmeester in het comité zitting te nemen. Zelf zal ik mijn uiterste best doen om de nog ongepubliceerde bundel “Doortocht”, die thans ongeveer 100 pagina's beslaat op zijn 65e verjaardag gereed te hebben. Ik hoop hem dan het eerste exemplaar te kunnen aanbieden. Het zou natuurlijk prettig zijn indien ook deel i en ii van zijn “Verzamelde Gedichten” spoedig zouden kunnen verschijnen, maar ik heb hier te doen met een meestal moeilijken drukker, den heer Meyer te Wormerveer, die zeer afwijzend staat tegenover het aannemen van werk. Ik heb een contract met Keuls voor de uitgave van zijn geheele werk en ik zal mij dus ook executeeren, doch jullie vermoeden zeker wel welke offers dit voor mij meebrengt. Het lijkt mij, dat bij het Ministerie stappen zullen moeten worden ondernomen tot benoeming van Keuls tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau [...], doch daarnaast zal er geld bij elkaar moeten worden gebracht voor de huldiging. [...] Er zal natuurlijk een eerecomité moeten worden gevormd [...] en wij kunnen misschien de receptie weer in De Koepel houden.’

8 Op zondag 30 mei zou de zestigste verjaardag van A. Roland Holst in Sociëteit De Koepel te Amsterdam worden gevierd. Holst was geboren op 23 mei 1888. H.W.J.M. Keuls zou een feestrede uitspreken. Bij deze gelegenheid werd Holst door Jo de Wit de bundel Over den dichter A. Roland Holst aangeboden. Deze bundel bevat opstellen door Jan Engelman, M. Nijhoff, Henriette Roland Holst-van der Schalk, M. Vasalis, Victor E. van Vriesland en Jo de Wit zelf, en was uitgegeven bij De Bezige Bij te Amsterdam. Achterin de bundel was een bibliografie van Holst door A. Bornkamp opgenomen. Als toelichting bij deze bibliografie stond vermeld: ‘Deze bibliografische aantekeningen zijn niet meer dan een kort uittreksel uit de “Bibliografie van de werken van A. Roland Holst”, welke binnenkort in volledige vorm, met uitvoerige bijzonderheden over alle uitgaven, publicaties in tijdschriften, curiosa, etc., zal worden gepubliceerd bij A.A.M. Stols, uitgever te 's-Gravenhage.’ Deze bibliografie is nooit in druk verschenen.

9 Sociëteit De Koepel te Amsterdam was op 1 juli 1945 opgericht. De sociëteit was op dit moment gevestigd in gebouw Bellevue in de Marnixstraat 400-402. De sociëteit zou in 1951 worden opgeheven.
Op 21 maart 1947 had Greshoff voor de leden een druk-bezochte voordracht gehouden over ‘Cultuur in Zuid-Afrika’ (Zie A. Pitlo, De Koepel, Amsterdam 1979, p. 42-43.)

10 Verzamelde gedichten i.

11 H.W.J.M. Keuls, Wegen en wolken (het vierde deel van zijn Verzamelde gedichten) zou in mei bij A.A.M. Stols te 's-Gravenhage verschijnen. De bundel werd gedrukt bij Meijer's Boeken Handelsdrukkerij te Wormerveer. Er werden 25 exemplaren op geschept papier gedrukt. Op het prospectus voor Keuls' Verzamelde gedichten dat in 1947 was vervaardigd, stond dit deel aangekondigd onder de titel Doortocht.
Het derde deel van Keuls' Verzamelde gedichten, Rondeelen en kwatrijnen, was in augustus 1947 verschenen; het eerste en tweede deel, resp. In den stroom/De dansende lamp en Om de stilte, zouden pas begin 1950 volgen.

12 Het is niet duidelijk wanneer deze derde druk uitverkocht raakte. Op 3 september 1951 zou Bloem aan Stols schrijven: ‘Hoe staat het nu met de herdruk van mijn VG?’ Op 27 oktober schreef J.-P. Barth hem namens Stols dat er reeds plannen voor een herdruk waren. Op 31 oktober bracht Boosten & Stols een prijsopgave voor de herdruk uit. De vierde druk zou echter pas in 1953 verschijnen. (Zie J.C. Bloem, Gedichten (ed. A.L. Sötemann en H.T.M. van Vliet), dl.2, Amsterdam 1979, p. 236.)

13 Jan van Nijlen, Verzamelde gedichten 1904-1948 zou worden gezet uit de Bembo; stofomslag en bandstempels waren van H. Salden.
De bundel van Van Nijlen was gezet uit hetzelfde lettertype als de Verzamelde gedichten van J.C. Bloem en Jan Campert, had een overeenkomstig stofomslag en bandstempel, en had evenals deze bundels een formaat van 15 × 23 cm.

[p. 129]

fonds, dat tijd noodig heeft om de boekhandel te overtuigen (het publiek is altijd eerder overtuigd). Met dat al heb ik het gevoel dat mijn kennis en energie in het buitenland meer geapprecieerd wordt. Ik zou o, zoo graag naar de Kaap gaan en dáár werken. Ik ben je dan ook zéér erkentelijk voor de vele stappen, die je voor mij deed en nog doet. Volgens Robert Pollet moet het zeer makkelijk zijn om geld te krijgen voor een drukkerij en uitgeverij. Ik ben ervan overtuigd, dat je je best voor me doet en dat je, als er een kans is, mij er in drukt.

Greet zal Aty, van wie ze gisteren een lange brief kreeg, wel weer gauw eens schrijven over het huiselijk nieuws.¹⁴ Er valt daarover trouwens niet veel bijzonders te vermelden. Binnenkort zal Donkersloot je de vive voix wel de nieuwzen uit Holland vertellen. Hij vertrekt deze week, de veinard. Wanneer zal ik eens kunnen komen.

Nu je niet hierheen komt (ik wachtte op je komst en schreef daarom al niet meer) zal ik je vaker schrijven. Deze week kan ik de beide Gijsens aan je toesturen.¹⁵

Heb je de stukken van de N.Ct. ontvangen, die ik je stuurde?

Je schreef me niets over de besprekingen, die je met de Nasionale en met de Volkse pers zou hebben, noch over het contact met Jacques Malan. Is dat alles op niets uitgelopen? Het is wel buitengewoon teleurstellend voor mij. Of zie je nog ergens een lichtpunt?

Heerlijk, dat jullie huis nu begint op te schieten, dat je Nancy en Jan tot buren krijgt, en dat Nini (la veinarde) dit najaar bij jullie komt. Ik hoop van harte, jullie huis gauw te zien!

Deze week komt ook eindelijk het boekje van Wilders klaar.¹⁶ Dit voorjaar komen uit:

1.	Fokke Sierksma, ‘Schoonheid als Eigenbelang’ (Essays)^17
2.	Dr. L.C. Suttorp, ‘Jhr. Mr. A.F. de Savornin Lohmann’ Levensbeschrijving, kapitaal werk (450 à 500 blz)^18
3.	Mr. A. Staring, ‘Kunsthistorische Verkenningen’^19 (in de reeks waarin ook de beide Knoefs verschenen)
4.	Jan van Nijlen ‘Verzamelde Gedichten’
5.	Jo Boer, ‘Melancholie der Verzonken Jaren’, m.i. een allervoortreffelijkste roman, vèr uitstekend boven ‘De Erfgenaam’

Verder een aantal herdrukken (o.a. 11^e duizendtal van Vasalis' Vogel Phoenix, enz. enz.)

We zijn erg voorzichtig geworden in verband met de matte houding van den boekhandel.

Ja, voor het najaar vertaal ik, samen met Mevr. Mensink (ex-Walch)²⁰

Barnabooth, en ik laat er teekeningen bij maken door Jean Silvent.²¹

Laat je me gauw weten, wat je nu nog ontbreekt van mijn uitgaven.

14 Op 21 januari had Greet Stols aan Aty Greshoff onder meer geschreven: ‘De nieuwzen van hier zijn, behalve dat we het druk hebben met de z.g. Haagsche kunstmaand, als eerste viering van het jubileumjaar van den Haag dat Sander, deel van het bestuur van de “Jan Campert” stichting, er gisteren door gedrukt heeft, van de subsidie een Constantijn-Huygens-prijs in te stellen, ad. Fl. 2000, toe te kennen aan een litterator voor het gehele oeuvre, en dat de eerste gelukkige Piet van Eyck zal zijn, de welke daar heel verrukt mee. Wanneer de gemeente 's-Gravenhage niets feestelijks doet bij de uitreiking, wil Sander hier aan huis een kleine officieele ontvangst organiseeren, met notabelen en vrienden [...]. De brave Gra Rueb laat vragen, of Jan haar brief met foto's kreeg, in November per zeepost verzonden, wat zijn aanmerkingen daarop zijn, Sander gaf inmiddels de zijne, en dat ze niet beleedigd is, wanneer dit ontwerp verworpen wordt, kortom, hoe het ermee staat.’

15 Het boek van Joachim van Babylon en Het huis.

16 Grensconflict.

17 Fokke Sierksma, Schoonheid als eigenbelang. Essays zou in juni bij A.A.M. Stols, Uitgever te 's-Gravenhage verschijnen. De bundel werd gedrukt bij drukkerij ando te 's-Gravenhage. Stofomslag, bandstempel en titel waren van Helmut Salden.

18 Jhr Mr Alexander Frederik de Savornin Lohman 1837-1924. Zijn leven en werken van Leendert Christiaan Suttorp (1901-1991)zou in augustus bij A.A.M. Stols, Uitgever te 's-Gravenhage verschijnen. Het boek had een formaat van 15.5 × 24 cm, en telde 390 bladzijden.

19 A. Staring, Kunsthistorische verkenningen. Een bundel kunsthistorische opstellen zou in december bij A.A.M. Stols, Uitgever te 's-Gravenhage verschijnen als derde deel in de reeks Onbetreden Gebieden der Nederlandsche Kunstgeschiedenis.

20 Wilhelmina Gezina Mensink (1882-1963), de echtgenote van Jan Walch die op 12 december 1946 was overleden. Zij had onder meer het in 1946 bij Stols verschenen Portret van een antisemiet. Overdenkingen over het Joodse vraagstuk van Jean-Paul Sartre vertaald.

21 Uit correspondentie tussen Stols en Jean Silvent blijkt dat de laatste in november 1947 illustraties voor A.O. Barnabooth had gemaakt. De illustraties bevinden zich niet in Stols' archief. (Stadsbibliotheek Haarlem, archief-Stols, omslag Silvent.)
De Franse tekenaar Jean Silvent woonde op dit moment te Amsterdam, en was met Stols in contact gekomen via Joffer Roelofswaert, de vriendin van Jo Boer.

[p. 130]

Overmorgen, Zaterdag, moet ik aan Piet van Eyck de Constantijn Huygensprijs (fl 2000,-) uitreiken.²² Ik ben tijdens de ziekte van Bordewijk waarnemend voorzitter der Jan Campert Stichting, die de litteraire prijzen der Gemeente 's-Gravenhage uitlooft.²³

Het Rijk gaf onlangs een posthume prijs aan Arthur van Schendel,²⁴ en een 2^e aan een mevrouw van Boetzelaer (persoon en werk mij onbekend!)²⁵

Heeft Gielen je nog gevraagd om een gedicht voor het regeeringsjubileum te schrijven (fl 2500.-). Jany weigerde.²⁶ Heb je Gielen ooit geschreven over het lint? Na een jaar heb ik nog niets gezien van het Liber Amicorum voor mijn kwart eeuwfeest. Men schijnt nog op inzendingen te wachten. Na een jaar... Zooals ik je al schreef zit ik boordevol met plannen. In Nederland is er niet veel te beleven: men wil hier, geloof ik, het goede niet. Alleen amerikaansche Schund heeft succes. Het is een ge-elleboog van je welste.

De Roos heeft in Parijs als cult. attaché een heel slechte pers. Ik hoorde van Fransche zijde niet veel goeds over hem. Waarom zenden ze ook een muzikant? Parijs was lief en aanminnig als steeds. Ik zou er willen wonen, maar binnenkort vestigt Stalin zich in het Elysée (met Het Loo en Laeken als buitenverblijven). Wie volgen er nog na Tsjechoslowakije en Finland? Het ziet er bepaald niet vroolijk uit in Europa.

Jany las me een brief van Van Wyk Louw voor.²⁷ Ik hoop toch zéér dat we het echtpaar V.W.L. hier nog (uitvoerig) zullen zien. Jany verheugt zich ook over hun komst.

Voor vandaag staak ik. Hartelijke groeten voor Aty, Jan, Kees en de schoondochters. Groeten aan Jacques!

Ik hoop zéér op spoedig gunstig bericht over de Kaap...

Veel liefs van je

Sander

22 De Constantijn Huygens-prijs was een jaarlijkse oeuvreprijs, die in januari door de Jan Campert-stichting te Den Haag was ingesteld. De prijs werd met terugwerkende kracht vanaf 1947 toegekend. Een jury bestaande uit F. Bordewijk, Martinus Nijhoff en J. Hulsker kende P.N. van Eyck de prijs groot fl 2.000,- voor het jaar 1947 toe. De prijs werd Van Eyck op zaterdagmorgen 13 maart in de trouwzaal van het Haagse stadhuis door Stols als waarnemend voorzitter overhandigd. (Zie ill. p. 151.)

23 De Jan-Campertstichting was bij besluit van de Haagse gemeenteraad van 18 augustus 1947 opgericht. In 1948 werd het bestuur gevormd door F. Bordewijk (voorzitter), J. Hulsker (secretaris-penningmeester), D.W. Dettmeyer (namens de gemeenteraad), J.J. Hangelbroek (namens de gemeenteraad), Martinus Nijhoff, Paul Steenbergen en Stols. De Jan Campert-stichting kende verder nog de Jan Campert-prijs voor poëzie en de Vijverberg-prijs voor verhalend proza.

24 Arthur van Schendel Sr. was op 11 september 1946 te Amsterdam overleden. De P.C. Hooft-prijs voor 1947 groot fl 1.500,- was hem door een jury, bestaande uit Gerard Brom, L. Brummel, Dirk Coster, Garmt Stuiveling en Victor E. van Vriesland, toegekend voor zijn roman Het oude huis, die in 1946 bij J.M. Meulenhoff te Amsterdam was verschenen. In 1947 werd de P.C. Hooft-prijs voor 1947 gedeeld tussen Van Schendel en Amoene van Haersolte. (Zie n.25).
Zie voor de toekenning van de prijs: Lucie Beaufort, De eerste P.C. Hooft-prijs, in Nederlandse literaire prijzen 1880-1985 (ed. Aart Hoekman et al.), 's-Gravenhage 1986, p. 12-26.

25 In 1947 werd de P.C. Hooft-prijs groot fl 1.000,- toegekend aan Amoene van Haersolte (Ernestine Amoene Sophie van Haersolte-van Holthe tot Echten, 1890-1952) voor haar roman Sophia in de Koestraat. De P.C. Hooft-prijs voor 1947 werd gedeeld tussen Amoene van Haersolte en Arthur van Schendel. (Zie n.24.)

26 Er is geen correspondentie tussen het ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen of minister J.J. Gielen en A. Roland Holst over een dergelijk gedicht ter gelegenheid van het vijftigjarig regeringsjubileum van Wilhelmina in 1948 bewaard gebleven. Uiteindelijk zou het gedicht worden geschreven door W.A.P. Smit. Diens Bij het vijftigjarig regeringsjubileum van Hare Majesteit Wilhelmina, bij de gratie Gods Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje-Nassau, enz. enz. enz. 1898-1948 zou bij n.v. Uitgeverij W. van Hoeve te 's-Gravenhage verschijnen.
Op 27 mei zouden Bert Bakker en Stols een offerte uitbrengen aan de minister van onderwijs, kunsten en wetenschappen voor de uitgave van een bundel gedichten ter gelegenheid van koningin Wilhelmina's jubileum. De bundel zou gedichten bevatten van Jan Engelman of Anton van Duinkerken, Martinus Nijhoff, M. Vasalis of Ida Gerhardt, en Muus Jacobse, die daarvoor ieder een honorarium van fl 500,- zouden ontvangen. Elk van de gedichten zou een periode of karakteristiek moment uit het leven van koningin Wilhelmina moeten belichten. De bundel zou worden geïllustreerd door Wim Beuning, die daarvoor een honorarium van fl 900,- à 1000,- zou ontvangen. De bundel, die een omvang zou krijgen van 16 pagina's en een formaat van ca. 16 × 25 cm, zou typografisch worden vormgegeven door Stols; Stols had als letter de Janson in gedachten. De bundel zou worden gedrukt bij Mouton & Co. De offerte had betrekking op 100.000 exemplaren, die Stols en Bakker voor fl 25.000,- dachten te kunnen leveren. De minister moest tot zijn leedwezen meedelen dat het door de regering toegestane krediet voor het ter beschikking stellen aan de schooljeugd van een souvenir niet toereikend was. (Stadsbibliotheek Haarlem, archief-Stols, omslag Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen.)

27 Er zijn uit deze periode geen brieven van N.P. van Wyk Louw aan A. Roland Holst bewaard gebleven.