Briefwisseling J. Greshoff - A.A.M. Stols

676. J. Greshoff aan A.A.M. Stols, 9 januari 1946

9 Januari '46

Beste Sander,

Hierbij een aanvulling van mijn mededeelingen ZAfr. betreffende.

Ik sprak, na het verzenden van mijn brieven aan je, iemand die goed op de hoogte is van de zaken v. Die Nasionale Pers.¹ Snoek gaat daar weg en zijn zoon, die hij erin wil duwen, lust men niet. Mijn zegsman raadde sterk aan te solliciteeren, daar de kans behoorlijk is.

Schrijf dus voor al uitvoerig (met al wat je gedaan hebt) (vooràl dir. Trio en bedrijfsleiding N.&vD.!) met enkele specimina - zoowel aan vSchaik als aan

Die Nasionale Pers in het Nederlandsch en aan de Cape Times in het Engelsch. Dus drie brieven of liever boekdeelen! Spreek met geen woord over politiek of over je ondergrondsche bezigheden. -

Van de aantrekkelijkheid[?] en volledigheid, d.i. de overtuigingskracht van je brief hangt veel af.

Mijn zegsman zal intusschen eenige zeer invloedrijke mannen bij Die Nas. Pers opwarmen voor je en ik zal er ook eenige over je spreken.

Nu nog iets

De bedrijfsleider van DeBussy in Kaapstad, Hutten,² een imbecil, die de zaak in de 4[+à] 5 jaar dat hij eraan verbonden was, onnoemelijk veel kwaad deed gaat 1 Juni met pensioen. DeBussy heeft 2 zaken in za.³

1	te Pretoria onder leiding van 80 jarige man, die er nooit is en alleen salaris trekt.^4 Deze zaak lijkt mij niet te redden, daar van Schaik de markt in Pretoria geheel beheerscht met zijn pracht zaak. -
2.	te Kaapstad. Tot 1942 een behoorlijke zaak omdat Gerrit Bakker er zijn kracht aan gaf. Naam h.a.u.m. (Holl. Afr. Uitg. Mij) voorheen Jacques

1 Er is niet achterhaald met wie van de Nasionale Pers Greshoff gesproken heeft. Waarschijnlijk was dit C.F. Albertyn.

2 Niet nader geïdentificeerd.

3 De firma Jacques Dusseau & Co, met vestigingen in Amsterdam en Kaapstad, was in 1899 door de Amsterdamse uitgever J.H. de Bussy overgenomen en te zamen met de in 1895 gestichte vestiging van De Bussy in Pretoria voortgezet als Hollandsch-Afrikaansche Uitgeversmaatschappij (h.a.u.m.). Het oorspronkelijke plan van de uit Nederland afkomstige Dusseau was geweest boeken van godsdienstige aard onder de Nederlands sprekende bevolking van Zuid-Afrika te verspreiden. Het religieuze karakter had h.a.u.m. in 1945 nog steeds. (Zie Neek Hilderbrand, Nederlandsche bedrijven in Zuid-Afrika. 50-jarige bijdrage van h.a.u.m. de Bussy aan de geschiedenis van dit land, in Nederlandsche Post 8 oktober 1948, p. 12-13.)

4 De uit Rotterdam afkomstige Leendert Lambertus Steen (1866-1964) was van 1932 tot 1947 directeur van het filiaal in Pretoria van J.H. de Bussy.

[p. 30]

Dusseau.: uitgeverij, boekhandel, kunsthandel Na Bakkers vertrek is deze zaak naar beneden gevlógen. Maar hij is, met krachtig en voorzichtig beleid, te redden door iemand die iets wéét en kent. Hutten probeert er een nog grooter, hakkelende imbeciel in de duwen, genaamd Erasmus[?].^5 Als dat lukt is de zaak binnen de 4 jaar wèg.

Ga praten met De Bussy Amsterdam.

maar je moet eventueel pleinpouvoir krijgen om eenige vernieuwingen door te voeren. Wil de zaak op peil gebracht worden dan moet er wat geverfd en verbouwd worden, door jou ter plaatse te beoordeelen. Het geheel is door onkunde en onverschilligheid zoowel van de plaatselijke beheerder als van de Amsterd. directie niet met zijn tijd meegegaan en er zijn thans zéér moderne zaken in Kaapstad, die alle klanten van h.a.u.m. wegtrekken:

Maar: De Bussy laat zijn menschen een onzedelijk contract teekenen, n.l. dat zij nooit ergens anders of voor zich zelf mogen werken in z.a.!! VanSchaik en Bakker zijn tòch weggeloopen, omdat het contract, erkend als onzedelijke verbintenis, geen waarde in z.a. heeft. Maar de Nederl. rechter erkent het wèl. Zoodat vSchaik, toen hij in Nederland terugkwam voor een bezoek, de 500 pond schadeloosstelling moest betalen! En hetzelfde lot wacht Bakker.

Als z.a. je ernst is.

schrijf dan de drie lange brieven (geen doorslagen!) aan

vSchaik

Die Nasionale Pers

Cape Times

en ga met De Bussy praten.

In haaste ik sta op punt om uit te gaan.

Dag geheel je

Jan

O ja zie bijlage.

Bijlage

Ik zou toch maar vier brieven schrijven n.l. ook aan

De Directie van Die Unie Volks Pers Van Riebeeck Plein Kaapstad k.p. Z.Afr deze ook in het Nederlandsch

Die Unie Volks Pers is een reusachtige onderneming van de regeeringspartij Weekblad ‘Die Naweek’ (lor) 65.000 exx per week Ik ken de directeur dr. Strijdom Zij geven binnenkort ook een groot weekblad in het Engelsch uit. Verder eenige kranten (o.a. Die Suiderstem)⁶ en veel boekwerken in Engelsch (o.a. v Uys Krige⁷ en I.D. du Plessis⁸) nogal amerikaansch.

zijn zeer geporteerd voor iets ‘nieuws’

5 In 1946 zou George François Laurence (geb. 1911) in Kaapstad hoofbestuurder van h.a.u.m. worden.
Mogelijk doelde Greshoff op het parlementslid voor de Nasionale Party François Christiaan Erasmus (1896-1967), die vanaf de oprichting van de Voortrekkerspers in 1934 bij deze uitgeverij was betrokken en in 1942 tevergeefs had geprobeerd tot de directie van de Nasionale Pers toe te treden.

6 De in 1936 opgerichte Unie-Volkspers Bpk. te Kaapstad werd geleid door C.J. Scheepers Strydom. De Unie-Volkspers was nauw geliëerd aan de in 1934 gevormde Verenigde Party. De Unie-Volkspers gaf het weekblad Naweek, het Engelstalige weekblad Spotlight en het dagblad Die Suiderstem uit. Uys Krige was redacteur bij deze uitgeverij.

7 Bij de Unie-Volkspers was van Uys Krige onder meer verschenen: Magdalena Retief. Toneelstuk in agt tonele en epiloog (1938) en Die witmuur en ander eenbedrywe (1940). Als enige Engelstalige titel zou in 1946 The way out uitkomen.

8 De meeste werken van Izak David du Plessis (1900-1981) waren uitgegeven door de Nasionale Pers. Bij de Unie-Volkspers was van Du Plessis onder meer verschenen: Land van ons vadere (1945) en Die vlammende fez (1945). Engelstalige titels van hem zijn niet achterhaald. Du Plessis werd als voorloper van de ‘Digters van Dertig’ beschouwd. (Zie br.672 n.4.)