Briefwisseling J. Greshoff - A.A.M. Stols

[p. 431]

646. J. Greshoff aan A.A.M. Stols, 4 november 1939

[Kaapstad] 4/11/'39

Beste Sander,

Ik zal blij zijn weer eens spoedig iets van je te vernemen, want de berichten omtrent Nederland vervullen ons met ongerustheid. Laten we hopen dat als deze brief je bereikt, de directe bedreiging weer geweken is.¹ Hierbij zend ik je voor de aardigheid twee portretjes zooals die voor het vreemdelingen-register hier noodig waren. Van Jany, Simon² en Menno ontvang ik zeer geregeld berichten, ook vriend Esser is trouw. Tot mijn verbazing en verdriet hoorde ik nog niets van Eddy, sedert zijn terugkeer in Nederland. Terwijl hij anders juist zoo'n vlugge schrijver is!³ Zoo langzamerhand begin ik toch wel een beetje aan het werk te komen. Ik heb nu het tweede hoofdstuk van mijn boekje Catrijntje Afrika af, het eerste verschijnt, naar ik hoop, in het Decembernummer van Groot Nederland.⁴ Van Bob kreeg ik eindelijk een aardige brief, doch daarin repte hij, in weerwil van mijn herhaald dringend schrijven over dat onderwerp, niet van de Ursa Minor.⁵ Ik heb hem er dadelijk nogmaals over gepolst.

Ik heb het gevoel dat je er wijs aangedaan hebt die roman van Mok af te wijzen.⁶ Na de lezing van Figuren in het Zand vrees ik, dat zijn talent op een ander gebied ligt. Zou je, in weerwil van je gebondenheid, toch in het voorjaar het boek van Vestdijk over Verwey kunnen uitgeven??⁷ Dat zou heerlijk zijn. Ik zag de Camera door Jo Spier geïllustreerd:⁸ het is wel een kostelijk boek geworden. Veel succes oogste GN met de Herinneringen van J.H. Speenhof welke in October verschenen.⁹ Ik kreeg er van Jany,¹⁰ Menno¹¹ en Van Kampen¹² bepaald enthousiaste brieven over. Het doet me werkelijk plezier voor de oude man, die zich erg verlaten en miskent voelt.

We blijven behagen schappen[lees: scheppen] in de omgang met N.P. van Wijk Louw, die vooral op den duur en bij nadere kennismaking een bijzondere en bijzonder aardige kerel blijkt te zijn en de éénige letterkundige figuur op ons normale peil. Menno schreef 8 of 9 October jl over hem in Het Vaderland een uitstekend en juist zondagsartikel.¹³ Verder kom ik wat nader in contact met J. du Plessis Scholtz,¹⁴ een filoloog maar met groote litteraire belangstelling, kennis en smaak. Hij is getrouwd met een dochter van die bekende advocaat uit Middelburg Heyse.¹⁵ Scholtz is een rustige, ernstige en open kerel, die ik zeer waardeer. Tot mijn spijt heb ik Krige¹⁶ nog niet ontmoet. Hij leefde eerst, doodarm in Pretoria, nu heeft hij een baantje bij de radio in Johannesburg. Ik verneem niets dan goeds en aardigs over hem. het moet een allergeschiktste en pittige jongen zijn. Zijn werk is zeer ongelijk. Die bloemlezing van hem, door de Haantjesdekker weer aan een ander (wie?) overgedaan wordt goed verkocht.¹⁷ Ik was juist getuige van de aankomst

1 Op 1 september was Duitsland de oorlog met Polen begonnen, op 3 september hadden Engeland en Frankrijk ieder voor zich Duitsland de oorlog verklaard. Op 4 november was in de memorie van antwoord inzake de begroting van het Ministerie van Buitenlandse Zaken nog eens nadrukkelijk de neutraliteit van Nederland bevestigd.

2 Simon Vestdijk.

3 Zie br.644 n.11.

4 Het tweede hoofdstuk van Catrijntje Afrika is niet gepubliceerd. (Zie ook br.644 n.10.)

5 Vanaf februari al had Stols geprobeerd duidelijkheid te krijgen over de voortgang van Ursa Minor. Bedoelde brieven van Stols aan M.B.B. Nijkerk zijn niet bewaard. (Med. K. Nijkerk, Amsterdam.)

6 De tweede jeugd.

7 Albert Verwey en de Idee van S. Vestdijk, geschreven van augustus tot september 1939, zou in september 1940 bij A.A.M. Stols te Rijswijk verschijnen. Helmut Salden ontwierp het stofomslag.

8 In september was bij de Erven F. Bohn te Haarlem de veertigste druk van de Camera obscura van Nicolaas Beets verschenen. Deze zgn. ‘groote jubileum-uitgave’ was ter gelegenheid van de honderdjarige herdenking van de Camera obscura gedrukt bij Joh. Enschedé & Zoon en telde ruim 200 illustraties door Jo Spier (1900-1978). In dezelfde maand was ook de negenendertigste druk, de zgn. ‘kleine jubileum-uitgave’ verschenen.

9 In Groot Nederland 37 (1939) 10 (oktober), p. 333-344 publiceerde J.H. Speenhoff Herinneringen (Kees van Dongen). In 1943 zouden Speenhoffs herinneringen door A.A.M. Stols te 's-Gravenhage worden uitgegeven onder de titel Daar komen de schutters! Aart van Ewijk maakte de omslagtekening. Voor de uitgave hiervan vroeg Stols voor 5000 exemplaren papier aan.

10 Een reactie van A. Roland Holst op de bijdrage van J.H. Speenhoff in de oktober-aflevering van Groot Nederland is niet bewaard gebleven.

11 Een reactie van Menno ter Braak op de bijdrage van J.H. Speenhoff in de oktober-aflevering van Groot Nederland is niet bewaard gebleven.

12 Een reactie van Bob of J.W. van Kampen op de bijdrage van J.H. Speenhoff in de oktober-aflevering van Groot Nederland is niet bewaard gebleven.

13 In Het Vaderland van 8 oktober besprak Menno ter Braak onder de titel Problemen van Afrika N.P. van Wyk Louws opstellenbundel Berigte te velde.

14 Johannes du Plessis (Canis) Scholtz (geb. 1900) was verbonden aan de Universiteit van Kaapstad.

15 Niet nader geïdentificeerd.

16 Uys Krige.

17 Afrikaanse versameling.

[p. 432]

van een nieuwe zending, die er wezen mocht. Hier kan je alleen groote getallen afzetten, wanneer een boek officieel voor het onderwijs voorgeschreven wordt. Maar dan gaat het ook met duizenden tegelijk: Zwerver verliefd,¹⁸ Armoede,¹⁹ Perk...²⁰ Ik schrijf nu geregeld in Die Huisgenoot,²¹ Die Brandwag²² en Trek,²³ drie weekbladen, waarvan het eerste, denk je daar eens in: een 50.000 abonnées heeft op een Afrikaanschsprekende blankenbevolking van één miljoen, dat zou dus voor Nederland bij hetzelfde percentage 400.000 zijn!!!!! Ze betalen niet slecht, zes pond voor vijfduizend woorden. Maar met dat al verdien ik nog lang niet genoeg om ook maar een beetje van te kunnen leven. Wat dat betreft zijn we er wel héél erg op achteruit gegaan bij Brussel vergeleken.

Laat vooral eens gauw wat van je hooren en geef Populier opdracht mij ten snelste alle nieuwigheden te zenden. Ik vind zendingen heerlijker dan ooit! Veel dank van te voren en veel liefs van ons allen, ook voor Greet als je haar ziet of schrijft. Veelhandig geheel je

Jan

18 Uitgeverij Meulenhoff herdrukte diverse titels van Arthur van Schendel in haar reeks Dietse Letteren, Bibliotheek voor de Dietse Landen Nederland-Vlaanderen-Zuid Afrika. Een uitgave van Een zwerver verliefd in deze reeks komt niet voor in de bibliografie opgenomen in de Mededelingen van de Documentatiedienst van het Nederlands Letterkundig Museum.
In 1941 zou de combinatie h.a.u.m. v/h Jacques Dusseau en J.H. de Bussy te Kaapstad-Pretoria Van Schendels Het fregatschip Johanna Maria uitgeven. In de door Greshoff en H.A. Mulder geredigeerde reeks Nederlandsche Boekerij, uitgegeven bij J.L. van Schaik te Pretoria, zou in 1942 Arthur van Schendels Een Hollandsch drama en in 1943 De waterman worden gepubliceerd.

19 Er is ons geen Zuidafrikaanse uitgave van Ina Boudier-Bakkers Armoede bekend.

20 Er komt geen Zuidafrikaanse uitgave van Jacques Perk in de bibliografie opgenomen in de Mededelingen van de Documentatiedienst van het Nederlands Letterkundig Museum.

21 Zie br.644 n.7.

22 Er verscheen zowel een geïllustreerd weekblad Die Brandwag in Johannesburg als in Pretoria. Waarschijnlijk werkte Greshoff mee aan dat welke verscheen in Pretoria.

23 Trek was een veertiendaags, tweetalig tijdschrift, dat onder redactie van Jacques Malan tussen 1940 en 1944 zou verschijnen, als opvolger van de Independent (1936-1939). In het blad verschenen artikelen over politiek, economie, kunst en literatuur. Greshoff zou samen met Fred le Roux, die als redacteur aan Die Huisgenoot was verbonden, vanaf juni 1941 onder het pseudoniem Kees Konyn de rubriek ‘Kanttekenings’ verzorgen. (Zie de inleiding op Die koléperas van Kees Konyn (ed. J.C. Kannemeyer), Emmerantia 1982, p. 1-10.)