Briefwisseling J. Greshoff - A.A.M. Stols

647. A.A.M. Stols aan J. Greshoff, 22 en 23 november 1939

Rijswijk, Z.H. 22-11-1939

Beste Jan,

Je vlieg? brief van 8 October heb ik eergisteren ontvangen; deze is dus 1½ maand onderweg geweest. Of hij toch met een boot gekomen is? Ik vermoed het haast. Trouwens mijn brief van 10 September heeft er ook al bijna een maand over gedaan. Of ik je sindsdien nog geschreven heb weet ik eigenlijk niet meer. Wel zijn er boeken voor je naar De Bussy gegaan.

In ieder geval is er enorm veel gebeurd op allerlei gebied. Voor ons is wel het voornaamste dat we van Maastricht naar Rijswijk zijn verhuisd,¹ gezin en uitgeverij. We zijn daartoe overgegaan toen de spanning hier zóó hevig was dat we dachten dat ieder oogenblik ons land en Maastricht dan in de eerste plaats, in de knel zou komen.² En na veel moeite hebben we boedel + boeken hier gekregen, en hebben een huis gehuurd in Rijswijk, zeer ouderwetsch, maar tamelijk ruim en binnen ons bescheiden budget (want ik baseer me nu op mijn luitenantstractement van fl 295.- per maand!...)

Het huis (van buiten monsterachtig) ligt in een aardig stil straatje, alle huisjes met voortuintjes. Haagscher kan het niet. Beneden hebben we een zéér ruime zitkamer met erker, dan en suite een eetkamer en een serre. Beneden dan nog de keuken. De gang is vrij ruim, wat een genot is voor de uitgeverij. De tuin is nogal groot en

1 Begin november was Stols met zijn gezin en zijn uitgeverij verhuisd naar het adres Koninginnelaan 10 te Rijswijk (zh).

2 Na 16 september hadden de vijandelijkheden tussen Duitsland en Frankrijk zich voornamelijk op het Saargebied geconcentreerd. (Zie ook br.646 n.1.) Op 1 november was de staat van beleg afgekondigd.

[p. 433]

heeft een achter-uitgang. Op de eerste verdieping zijn dan twee groote en een kleine slaapkamer en een badkamer en op de derde mijn kantoor (nogal bekrompen), de boekenzolder, een archief (waar nu mijn bibliotheek op hopen ligt) en een dienstbodenkamer. That's all. Maar we kunnen het er mee doen. Nu wemelt het nog van schilders, behangers en ander volk, je wordt er crazy van, of liever gezegd Greet (die mij zoojuist opbelde) en ik heb haar gezegd er nu eens uit te gaan.

Schreef ik je al dat ik sedert 13 October luitenant-adjudant van den Generaal-Majoor, Hoofd van den Dienst der Interneering ben (Wassenaarscheweg 6)? Het is een prettige baan. Wel ben ik overdag altijd aan kantoor gebonden en heb maar weinig tijd tusschen den middag, maar ik ben de avonden en de weekend vrij, en dat is al heel wat beter dan bij het veldleger.

De kinderen zitten nog in Bussum bij mijn schoonouders maar zullen Zaterdag ook wel hier komen, als de bedden dan opstaan. Wijzelf slapen er al sinds de 18^de. Overigens merk ik van de vrienden nog weinig. Eddy heb ik 5 minuten in een café gezien, Menno spreek ik alleen door de telefoon, Hein 's Gravesande eveneens. De eenige die ik 1 × per week spreek is Henri Mayer als ik even spijbel om boekjes te kijken. Arnold Verster spreek ik op de Rotary.³ En dat is voorloopig alles.

Het zal wel wat gezelliger worden als we wat meer rust hebben en eens uit kunnen gaan. Met de tram zijn we maar 10 minuten van het Plein af.

Laten we nu eens over de boeken praten. De volgende week hoop ik klaar te zijn met 2 deelen Ursa, nl. ‘Strijd en Vlucht op Papier’ van Vestdijk en ‘Vizioen en Geboorte’ van Hendrik Cramer. Dat zijn dus 9 deelen. Als nu jouw copie⁴ nog komt, zijn we aan de 10. Ik zal ze je sturen. Beide zijn nogal lijvig en ik heb ze maar niet te kostbaar gemaakt. Cramer is nog totaal onbekend en dus bij aanbieding niet verkocht.

Dit najaar heb ik nu verder nog uitgegeven de romans van Otten,⁵ Van de Wal,⁶ J.J. de Maagd⁷ en P. Plantenberg-Marres;⁸ bundels van Achterberg,⁹ Mok¹⁰ en Van Geuns.¹¹ Verder zijn nu verschenen de vertaling van Rilke,¹² het romannetje van Mok¹³ en Poëtisch Appèl.¹⁴ Schrijf me eens of je alles ontvangen hebt.

Van Vestdijk heb ik een zeer geleerd ms ontvangen over Verwey, dat ik zal uitgeven.¹⁵ Zéér lijvig. Dan een zeer goede roman van Van de Wal,¹⁶ een boeiende roman van Mok¹⁷ en nog een groot episch gedicht van Mok dat ik nog niet gelezen heb¹⁸

Ik zal ‘Il y a quarante Ans’ van M. Saint-Clair eens lezen. Kennen doe ik het niet. Het boek van Giza Ritschl zal nu ook wel spoedig verschijnen. De oude dame wordt 70.¹⁹

Van Bob krijg ik ook taal nog[sic] teeken. De verloven zijn ingetrokken geweest. Ik hoop, als alle narigheid voorbij is, eens gauw naar Amsterdam te kunnen gaan.

Ook moet ik noodig eens naar Maastricht.

De Draak van Annam schijnt onderweg gestorven te zijn. Het zou anders een

3 In 1933 was Stols lid geworden van de Rotary te Maastricht. Hij zou pas in 1954 in Den Haag lid van de Rotary worden.

4 Kabinetformaat . (Zie br.619 n.1.)

5 Drijvend casino .

6 Jacht op het noodlot .

7 De biecht van een bezetene .

8 Ketters aan de poort .

9 Eiland der ziel .

10 De rattenvanger .

11 De ziel der steden .

12 Koning Bohoesj.

13 Figuren in het zand .

14 Poëtisch appèl 1939 was samengesteld door Jan H. de Groot en Maurits Mok. Het was uitgegeven door A.A.M. Stols te Maastricht en in een oplage van 1000 exemplaren gedrukt bij Boosten & Stols.
Op 31 maart hadden Mok en Jan H. de Groot zich per circulaire tot de Nederlandse dichters gewend, met het verzoek om ‘gedichten, welke kunnen worden beschouwd als een getuigenis tegen de politiek-ideologische geestesverwarring, waaraan de beschaving ten onder dreigt te gaan.’ Van Greshoff was het gedicht Het nummer uit de reeks Bruine liedjes opgenomen.

15 Albert Verwey en de Idee .

16 In maart had Stols Theo J. van der Wals roman Klaver geaccepteerd; een tegelijkertijd aangeboden novelle Menschen in den storm wilde Stols alleen uitgeven ‘nà de uitgave van Meneer Klaver of hoe die roman definitief heeten zal’, zoals hij in juli aan Van der Wal schreef.

17 Stols doelde waarschijnlijk op de opbindpartij die hij van Maurits Moks roman Badseizoen in de handel bracht. (Zie br.639 n.3.)

18 Waarschijnlijk Scheppingsdroom , dat in februari 1940 in een oplage van 500 exemplaren zou verschijnen bij Uitgeversmaatschappij De Tijdstroom te Lochem.

19 Keur uit liefdeverzen van Giza Ritschl, die op 22 december haar zeventigste verjaardag zou vieren.

[p. 434]

prachtige verfraaying van mijn nieuwe uniform met gouden en zilveren ster zijn geweest.²⁰

23-11-39

Gister werd ik onderbroken. Vandaag dus verder!

Ja, het is een gekke geschiedenis: jij verlangt naar Holland en wij zouden juist liever in de buurt van de Zuidpool zitten! Inderdaad, het zal niet gemakkelijk zijn om Europa te verlaten, waaraan men met hart en ziel verbonden is. Maar bedenk dat in ieder geval - tenzij de hééle wereld vergaat, jij en je gezin safe zijn, wat ik van geen enkel land in Europa zeggen kan. Maar wij zijn nu eenmaal Europeanen en kunnen de lucht niet goed missen. Het is nu ook wel erg beroerd dat de post zoo lang onder weg blijft (Jan van Nijlen kloeg er ook over).²¹ Maar anderzijds is het toch ook wel goed de zaak hier eens op een afstand te bekijken. Vergeet niet, dat het in Brussel nu verre van leuk schijnt te zijn,²² veel minder leuk dan in Holland (ja, heusch), waar de cafés tot 1 uur open zijn, waar alle trams en treinen rijden, waar men steeds nieuwe boeken ziet (al worden ze dan slecht verkocht), kortom, waar men, als er geen directe druk is zooals laatst, niet merkt dat er oorlog is... Kom maar niet te gauw terug (hóé slecht we je ook missen kunnen, werkelijk, Jan) want je kunt nooit weten hoe het hier nog eens wordt.

nb Het tijdschrift voor Boekkunst²³ gaat door, en ik wacht met spanning op je typografische mémoires.²⁴ Doe het nu!

Wil ook van Greet mijn hartelijke groeten aan Aty en de jongens doen. En schrijf weer eens gauw.

Geloof me, als steeds

je

Sander

n.b.

Koninginnelaan 10

Rijswijk, z.h.

20 Zie br.642 n.29.

21 Op 21 november had Jan van Nijlen aan Stols geschreven: ‘Van Greshoff ontving [ + ik] een brief gedateerd van 4 October en per vliegpost verzonden: hij bereikte me 16 dezer! Een gewone kaart doet er maar 4 weken over. Het is moeilijk in die voorwaarden te correspondeeren.’

22 Stols doelde op de gespannen situatie in Brussel door de Duitse dreiging. Gegevens over een avondklok e.d. zijn niet achterhaald.

23 Halcyon.

24 Zie br.603 n.5.