Nachtschade

[p. 117]

16.
Zedenleer

Onze taak als maatschappelijk wezen is het ontwerpen van een stelsel van volstrekte deugden; onze taak als menselijk wezen is: daar zo ver mogelijk van af te wijken zonder het ooit in beginsel te verloochenen.

Zonder theorie, systeem, dogma, zedenleer, ideaal (maskers van het Vooroordeel) zou het dagelijks leven in deze wereld onleefbaar zijn. Er bestaat alleen een diepgaand wezensverschil tussen hen die deze leugens verheerlijken en hen die, bewust van het nut en de ijdelheid dezer formules, er zich slechts noodgedwongen en niet zonder schaamte van bedienen.

Men zucht over het teloorgaan van de zedenleer. Men behoorde te zuchten over het feit, dat wij een zedenleer nodig hebben.

Men moet zich aan orde en zede onderwerpen om ze met des te meer hartstocht en grond te kunnen verafschuwen.

Iedere zedenleer betekent een toegeven aan de wereld.

De zedenleer wisselt als de mode. Men draagt ieder seizoen andere deugden en ondeugden. Zij die enige jaren ten achter blijven worden uitgestoten of opgesloten.

Er zijn natuurlijk X zedenleren mogelijk. Die waar wij toevallig in bleven hangen, lijkt mij een der minst geslaagde.

Een wonderlijke zedenleer is die waarin het bedrog jegens een ander als zonde beschouwd wordt, terwijl het zelfbedrog niet veroordeeld wordt. Ik voor mij, vind het bedriegen van een willekeurige heer X (die waarschijnlijk op zijn beurt ook een bedrieger is) van gering belang vergeleken bij het bedriegen van een zo vertrouwde en goede vriend als ik van mijzelf ben.

[p. 118]

Het doel van de zedenleer is de mens zozeer van zijn natuur te vervreemden, dat hij zichzelf niet meer herkent.

Hij die zichzelf verbetert, vervalst zichzelf.

Al wat zedelijk niet te verantwoorden, doch maatschappelijk onmisbaar is, hebben wij wettelijk gemaakt.

Het feit dat men de onzedelijkheid van een instelling of gebruik erkent, vormt geen geldige reden om tot de afschaffing ervan mede te werken.

Goedheid in de maatschappelijke zin is gemakzucht. Het valt gemakkelijker aan overgeleverde voorschriften van zedenleer en overheid te gehoorzamen dan aan een innerlijke rede.

De deugd van de meerderheid der deugdzamen blijft negatief en bestaat dan in het nalaten van wat als niet-goed vastgesteld is. Men kan deze lieden dan ook alleen beoordelen volgens negatieve maatstaven: maar wat zij niet-denken, niet-zeggen, niet-doen.

De misdadiger is hij die doet wat wij zinnebeeldig dromen.

Bedoeling en wens bepalen schuld. Men kan iemand doden zonder een moordenaar te zijn, men kan een moordenaar zijn zonder iemand te doden.

Hij die zijn zinnen krachtdadig onderdrukt, daardoor zijn gevoels- en denkleven vergiftigt en aan dit proces een geheim genot ontleent, heet deugdzaam. Hij die zijn zinnen de vrije loop laat om geest en ziel zuiver en vrij te houden, wordt als een onzedelijke losbol beschouwd.

Bestaat er iets immorelers dan een héérsende moraal?

Deugd is altijd het kind van vrees en ijdelheid.

Deugd is een uiting van ijdelheid. Ondeugd ook.

Deugd is geen eigenschap doch een masker.

[p. 119]

Beloonde deugd bestaat niet; zodra er van een tegenlevering sprake is gebruikt men het woord handel.

De deugd moet beloond worden, doch de ondeugd vindt haar beloning in zichzelf.

Het pleit niet voor de deugd dat de zonde een zoveel sterker en duurzamer bindmiddel blijkt te zijn.

Hij die aan zijn ondeugden te juister tijd de huichelarij weet toe te voegen, verkrijgt de eretitel van bekeerde zondaar.

Het leven kan aangenaam en in ieder opzicht levenswaard zijn zonder deugd, doch niet zonder zonde.

De weg naar de hemel is met goede bedoelingen geplaveid, die naar de hel met zogenaamde goede daden.

Het verschil tussen goed en slecht leert men kennen uit de waarneming, dat de goeden altijd tot het slechte, de slechten alleen bij hoge uitzondering tot het goede komen.

Slechts hij is deugdzaam die oprecht gelooft in zijn zelfbedrog.

Er bestaan geen goeden tegenover bozen. Alleen bozen. En die zijn te onderscheiden in eerlijke en huichelende. Deze laatsten zijn op vrije voeten.

Goede lieden zijn lieden die hun slechtheid met meer zorg en succes weten te verbergen dan slechte lieden.

De besten onder ons zijn nooit zó goed, als de slechtsten slecht zijn.

Het goede is welbeschouwd altijd maar zo weinig goed, het slechte daarentegen zo buitensporig slecht.

Slechte mensen hebben al dadelijk dit op de goede voor, dat

[p. 120]

zij zich niet verhovaardigen op hun slechtheid, gelijk goeden het op hun goedheid doen.

Ik wantrouw brave lieden veel sterker dan slechte; omdat er meer goedheid dan slechtheid gehuicheld wordt.

Niemand, God noch Satan, is zo goed of zo slecht als zijn reputatie.

Goed zijn eist tijd, men kan niet inderhaast en in het voorbijgaan goed zijn.

Wanneer wij in de praktijk des dagelijksen levens de woorden slecht en goed gebruiken, bedoelen wij: slecht en iets minder slecht.

Het is geruststellend dat het leven zoveel meer gelegenheid tot kwaad dan tot goed biedt. Het goede behoudt daardoor zijn hoogste deugd: de zeldzaamheid.

Het goede wordt in stilte en beslotenheid, het kwaad op het forum bedreven.

De smadelijkste verachting drukt men uit door iemand een ‘goed mens’ te noemen.

De man die zich mooi maakt, wordt als een ijdeltuit geminacht. Hij, die er alles op zet om goed, zedelijk mooi te zijn, verdient dezelfde straf.

Ik heb er geen bezwaar tegen dat men uit eigenbelang een misdadiger tijdelijk of voorgoed onschadelijk maakt. Ik heb er groot bezwaar tegen wanneer men hem door hem zedelijk te veroordelen gebruikt ter zelfverheffing.

Goed en kwaad vormen in hun tezamenhang een vraagstuk van rangschikking. Zij bestaan uit dezelfde elementen: het kwade is chaos, het goede is vorm.

Goede manieren zijn een van de vele vormen van goedheid en worden met zedelijke maten gemeten.

[p. 121]

Een dief is zedelijker wanneer hij steelt, dan wanneer hij uit angst voor straf niet steelt. Wanneer hij niet steelt moet hij dat alleen doen omdat hij in zichzelf de neiging tot stelen overwonnen heeft.

Goedheid en deugd zijn de enige middelen, die de zwakke ten dienste staan om de eerbied voor zichzelf in stand te houden. Zij zijn dus nimmer onbaatzuchtig.

Moraal is de codificatie van het zelfrespect.

Wanneer een menseneter en een moralist een verschil van mening uitvechten, wordt de laatste in weerwil van de Geest, die volgens de legende altijd overwint, aan het spit geregen en geroosterd.