Latijnsche lente

[p. 136]

Die gesneuveld zijn.

Geschreven naar aanleiding van ‘Anthologie des Ecrivains français morts pour la Patrie’ par Carlos Larronde met een voorrede van Maurice Barrès (Paris Librairie Larousse).

Het is de bestemming van Frankrijk om zich, telkens weer, op te offeren voor de hoogste belangen van de menschheid. Alle moreele en stoffelijke ellenden heeft het tot stervens toe geleden, om zich altijd, vernieuwd en gelouterd, op te heffen en als een hoog licht aan den hemel den menschen en den volkeren den weg te duiden. En zoo zullen moraal en denken in de eerste vijftig jaar uitsluitend worden bepaald door de twee groote overwinningen van Frankrijk: de Mobilisatie en den Slag aan de Marne; zooals het leven van 1870-1910 in àl zijn uitingen niet dan een veelvuldig beeld was van: la Défaite. De nederlaag in de verschrikkelijke jaren heeft al te lang op geheel Europa gedrukt. De moedeloosheid en de - zij het dan nog zoo sierlijke - skepsis van de jongeren in Frankrijk verbreidden zich verder en verder. Er heerschte algemeen een doodende onverschilligheid. En dáárdoor alleen was het mogelijk, dat het Duitsche en duistere materialisme één kort oogenblik tot een overwicht kwam...

Een ieder herinnert zich nog het beroemde en treurige woord dat Renan dorst te vinden, om het jonge élan van Déroulède te breken: ‘Jeune homme,

[p. 137]

la France meurt. Ne troublez pas son agonie.’ Welk een ijdele profetie! Op den twee-en-twintigsten Augustus 1914 stierf te Saint-Vincent-Rossignol de kleinzoon van dienzelfden Renan den heldendood met gehéél zijn batterij, waarvan de mannen, toen de toestand hopeloos werd, de stukken onbruikbaar maakten, maar ze niet verlieten. En hij stierf als één van die honderdduizend jonge Franschen, die zich offerden voor het bestaan van een Nieuw-Frankrijk. Wat wij thans eerbiedig aanschouwen is wel verre van een agonie, het is een stralende resurrectie.

Wat is er overgebleven van het precieuse en hartelooze heidendom van de Parnassiens, wat van het ijle en levensvreemde aesthetisme van de symbolisten met hun vage en on-Fransche metaphysische theorieën? Wat is er overgebleven van het verfijnde individualisme en de uiterste intellectualiteit?

De jeugd heeft andere begeerten. De jeugd heeft een bijna-physieken afkeer van woorden en schoone gebaren. De jeugd snakt naar buitenlucht en daden. En kent maar één Doel: Frankrijk.

Dit schreef in 1912 een jong officier: Cette génération désirera ardemment que la France devienne toujours plus grande, toujours plus forte. Pour atteindre ce but ces hommes d'action seront prêts à tous les sacrifices.’

En zoo ontstond langzamerhand die breede beweging, die de jeugd rijp maakte voor de groote gebeurtenissen, welke nog in het donker van de toekomst lagen.

Een beweging, voorbereid door onbaatzuchtige en krachtige figuren als Déroulède, als De Mun, Barrès en Maurras, die onopgemerkt bleef door de officieele kortzichtigen, maar waarvan jongeren in alle landen het leven ook in zich zelve gevoelden als een verre en verwonderde trilling.

[p. 138]

En ook ouderen ondergingen op hun beurt den drang van de doelbewuste en onstuimige jeugd. Een prachtig voorbeeld hiervan is Paul Desjardins, die onder den invloed zijner leerlingen van ‘antimilitariste, antinationaliste goethéen, nietzschéen, wagnérien’ groeide tot den man die schreef, wat heden kan klinken als een wrange waarschuwing aan neutralen:

‘La guerre est bête et laide. Tout de même elle n'est pas le pis. Le refus de servir est plus vilain. La déliquescence paisible d'un peuple, la d'esertion tranquille et à l'état chronique, la réduction de tous les mobiles à un seul: vivre le plus grassement possible au moindre prix; le lâchage par chacun de ce qui est le bien commun, - voilà selon moi, la bestialité consommée.’

Plotseling brak deze nieuwe wil in een geweldige Daad tot de openbaarheid en die daad, waarin duizenden noodzakelijkheden samendrongen, was de mobilisatie in Augustus 1914.

Dáármede werd de sterke en geheime begeerte van heel de Fransche jeugd: een directe en werkzame werkelijkheid.

Deze mobilisatie beteekent het failliet van het steriele intellectualisme. Zij beteekent evenzeer het begin van een nieuw maatschappelijk en moreel ideaal, dat slechts de onverbrekelijke éénheid van daad en gedachte menschelijkheid noemt.

De slag aan de Marne was toen de bevestiging, was het bewijs van de echtheid en de levenskracht van het nieuwe Frankrijk.

En na den oorlog zullen niet meer de advocaten en de acteurs de openbare orde regelen, maar alleen zij, die in den grooten oorlog met der daad bewezen hebben dat zij bóven zich zelve en hun enge belangen Frankrijk liefhebben en zijn geluk slechts zoeken.

[p. 139]

Zoo is met den oorlog een nieuwe heldenvereering mogelijk geworden die in vele volgende geslachten nog het edele en vruchtbare verlangen kan wekken tot het volgen van de grootsche Voorbeelden uit dezen tijd.

Wie de jonge dichters van Frankrijk kende, verwonderde zich niet er over, dat zij mede onder de eersten waren, die opgingen toen het land allen noodig had. En hoe droevig ook de lange lijst van dooden - meer dan tweehonderd - die het ‘Bulletin des Ecrivains’ geeft, ons stemmen mag, wij mogen niet vergeten, dat hooger dan in het schoonste vers, dat zij hadden kunnen schrijven deze jonge mannen gestegen zijn in dézen dood, die een vervulling is van hun diepste verlangens. Want iedere oprechte liefde vindt haar opperste stijging in een daad. En elk getuigenis haar krachtigste bevestiging in een offer.

Welk een ontroerende beteekenis krijgt niet dit fragment uit de ‘Eve’ van Péguy, nu wij weten, dat het méér dan een spel van woorden, een uiterste levenswijsheid is.

Heureux ceux qui sont morts pour la terre charnelle,
Mais pourvu que ce fût dans une juste guerre;
Heureux ceux qui sont morts pour quatre coins de terre,
Heureux ceux qui sont morts d'une mort solennelle.
Heureux ceux qui sont morts dans les grandes batailles,
Couchés dessus le sol à la face de Dieu;
Heureux ceux qui sont morts sur un dernier haut lieu,
Parmi tout l'appareil des grandes funérailles.
Heureux ceux qui sont morts pour les cités charnelles,
Car elles sont le corps de la cité de Dieu;
Heureux ceux qui sont morts pour leur âtre et leur feu
Et les pauvres honneurs des maisons paternelles.
Heureux ceux qui sont morts, car ils sont retournés
Dans la première argile et la première terre;
Heureux ceux qui sont morts dans une juste guerre;
Heureux les épis murs et les blés moissonnés.

[p. 140]

De luitenant Charles Péguy is gesneuveld, heldhaftig en gelukkig. Wij bezitten omtrent zijn dood een verhaal, ontroerend in zijn zakelijkheid, gedaan door een strijdmakker, den soldaat Victor Boudon van het 276e infanterie-regiment:

‘Péguy bleef aldoor recht op staan, ondanks onze waarschuwingen van: “Couchez-vous”; heerlijk in zijn dollen moed. De meesten van ons hadden hun ransel verloren en die is zulke oogenblikken een onschatbare beschutting. En de stem van den luitenant riep aldoor “Tirez! Tirez! Nom de Dieu! Enkelen klaagden: Wij hebben geen ransel meer! Wij gaan er allemaal aan!” “Dat is niets”, riep Péguy in den huilenden storm. “Ik heb óók geen ransel, tirez toujours!” En hij verhief zich, als spotte hij met de kogels. Hij scheen den dood, dien hij in zijn verzen verheerlijkte, te zoeken. Op dat oogenblik verbrijzelde een doodelijke kogel het hoofd van dien held, brak dat genereuze en edele voorhoofd. Hij viel op zijde, geheel stijf, zonder één kreet, maar in den terugtocht van de barbaren zag hij - een uiterst visioen - de nabijzijnde overwinning...’

Ja, wij weten, dat de jonge Franschen gelukkig gestorven zijn, want meer dan ooit één, is deze oorlog voor hen een rechtvaardige. En zeker zal het werk dat zij blijmoedig tot het einde volvoerd hebben, nooit verloren gaan.

Wanneer wij de dichters, die gesneuveld zijn, herdenken, past het niet om hun talenten tegen elkander te gaan uitwegen. En de dood van een jong onvolgroeid kunstenaar als Olivier Hourcade heeft dezelfde beteekenis en treft ons even diep als die van Péguy of Alain Fournier.

Zij zijn allen gelijk voor ons en op elk graf past het schoone grafschrift, dat Maurice Barrès op de eeremunt voor de families der gesneuvelde strijders

[p. 141]

deed graveeren: Credidi, propter quod locutus sum et mortuus; van wat ik geloofde, heb ik getuigd met mijn woord en met mijn dood.

De bloemlezing, die Carlos Larronde heeft samengesteld uit het werk van de gesneuvelde schrijvers, is slechts een voorloopig werk, gelijk Barrès dat ook in zijn voorrede erkent. De rij der schrijvers is verre van volledig en de keuze is vluchtig gedaan. De grootste waarde van deze uitgave is, behalve de intentie, een reeks korte inleidingen, die aan het werk van iederen schrijver voorafgaan. Het is ontroerend en verheffend lezen. En beter dan uit vele dikke boeken kunnen wij uit deze zakelijke notities den geest van de Fransche jeugd kennen. Gelukkig hen, die het gegeven is geweest heel een generatie tot zulk een ongekenden moed en edelmoedigheid, tot een zoo verheerlijkte vaderlandsliefde en een zoo pure onbaatzuchtigheid op te voeden. Gelukkig Barrès en Maurras en de vele onbekende, onvermoeide professeurs d'énergie....

Noode missen wij in de anthologie van Larronde: Jean-Marc Bernard, Léon de Montesquiou, Léon Bonnef, Driant, Louis Codet, Pierre Masson, Paul Acker, Paul Cornu. En die, als Alain-Fournier, considérés comme disparus: Louis Pergaud, Lucien Rolmer en André du Fresnois. Uit hun zoo verschillend en zoo rijk werk is gereedelijk een vijfde deeltje samen te stellen. De vijf tot heden verschenen bundels bevatten werk van een twee en veertigtal schrijvers. En als wij denken, dat daarbij mannen zijn van de kracht en het genie van een Péguy, een Psichari, een Lionel des Rieux, een Alain Fournier, een Marcel Drouet, dan blijven wij vol vertrouwen in het Frankrijk, dat al dezen offervaardig vindt en duizenden jonge en sterke menschen bereid weet om hun werk voort te zetten en te bevestigen.

[p. 142]

En in dienzelfden tijd beoefenen jonge Nederlandsche dichters de ‘woordkunst’, ontleden nauwlettend een min of meer ongelukkige liefde en disserteeren over een vagen tekst van Shelley:

Heureux ceux qui sont morts dans une juste guerre.
Heureux les épis mûrs et les blés moissonnés.