Latijnsche lente

[p. 110]

De psychologie van den Franschen soldaat.

Naar aanleiding van een brochure gesigneerd Capitaine Z.: ‘L'officier et le Soldat français’. Verschenen bij de Nouvelle librairie nationale.

‘Sergent Damour, du 1er régiment d'Infanterie coloniale, âgé de 55 ans, libéré de toute obligation, n'a pas hésité à quitter la République Argentine, où il se trouvait avec sa famille à la tête d'une industrie très florissante, pour venir avec son fils aîné se ranger sous le drapeau de la France. Au front du 8 janvier 1915, n'a jamais cessé de donner aux jeunes l'exemple de l'endurance et de l'énergie; très belle attitude au feu. Le 24 août 1915 s'est jeté tout habillé dans le canal de la Marne pour en retirer un soldat qui se noyait. Le 15 septembre 1915, alors qu'il dirigeait des travaux d'avance vers l'ennemi de sa demi-section, a dû se découvrir pour fixer un emplacement de travail. A été très grièvement blessé à la tête et à la cuisse par un shrapnell.’

Ziehier één van de tienduizenden vermeldingen bij legerorder. En dit proza van den generalen staf is heel wat ontroerender en schooner dan de overdreven verzinsels der Parijsche journalisten en van oorlogscorrespondenten, die op touchante kopij uit zijn. Welk 'n som van onbaatzuchtigheid, plichtsbesef, trouw, opofferingszin en persoonlijken moed openbaren ons deze zakelijke en officieele volzinnen. En is het een wonder, dat zij, die zelf in de voorste loopgraven liggen, die alle ellende en alle

[p. 111]

grootheid gezien en ondervonden hebben, trouwe en gepassionneerde lezers van deze ‘citations’ zijn, terwijl zij voor de verhalen der romanciers niets dan verachting over hebben.

Capitaine Z., die gedurende een drie en een half jaar den dienst te velde meemaakt, bestrijdt in zijn boek over ‘L'Officier et le Soldat français’ de legende van den bovenmenschelijken poilu, die alle deugden der antieke en moderne helden in zich vereenigt. Hij toont ons den Franschen soldaat in zijn menschelijkheid, met zijn prachtige kwaliteiten en zijn gebreken. Daarmede bewijst hij zijn land - en ons, neutralen lezers - grooter dienst dan met onwaarachtige rethorica en contes à dormir debout, want waarlijk de opera-heroïek interesseert ons niet meer in het dagelijksche leven.

De Fransche overwinning is de overwinning van den eenvoudigen fantassin, die juist al die eigenschappen toonde te bezitten, die de positie-oorlog eischt: geduld, hardnekkigheid, verachting voor den dood, volharding en 'n wil tot tegenstand. De zenuwen blijven gespannen. Men ziet geen einde aan de vermoeienissen, geen einde aan de gevaren. Maar men houdt vol. Men marcheert, men schiet, men marcheert weer en men schiet. En overwinnaar is hij ‘qui sait souffrir un quart d'heure de plus’.

Onze neutrale verbeelding kan de werkelijkheid van dezen oorlog niet volgen. De lichamelijke smarten, het uithoudingsvermogen, de stille trouw aan den plicht van deze boerenjongens en eenvoudige handwerkslieden kunnen wij niet dan vaag beseffen. Maar wat wij er van begrijpen maakt ons zwijgend en angstig van bewondering. En wij vragen ons af: ‘Hoe zouden wij zijn in zulke tragische omstandigheden. Zouden wij den strijd aanvaarden met dezelfde zelfverzaking en met hetzelfde vertrouwen?’

Maar hoeveel natuurlijke krachten het Fransche

[p. 112]

volk in zich draagt, het moest niettemin worden opgevoed. Deze opvoeding is door de oude en jonge officieren volbracht met deze middelen: humane discipline, rechtvaardigheid en angstvallige zorg voor het stoffelijk welzijn van den troep. Elk van deze paedagogische elementen wordt door kapitein Z. uitvoerig behandelt. Hij wijst er op hoe noodzakelijk voor het handhaven van het moreel eener sectie de discipline is en hoe weinig de soldaten zelf de zwakheid en de nalatigheid van een meerdere weten te waardeeren. Discipline is noodig om op ieder oogenblik, en voor elke onderneming op de manschappen te kunnen rekenen, om de aandacht gespannen te houden, om den eerbied voor de commandanten te bewaren, om de eenheid van 'n afdeeling te bevestigen. De Fransche soldaat, met zijn natuurlijke intelligentie en zijn gezond verstand, begrijpt dat 't noodzakelijk is - niet alleen om een gesteld doel te bereiken, maar ook om de eigen gevaarskansen te verminderen - zich te onderwerpen aan de leiding van de officieren. En zoo mag dan de discipline zich soms uiten in maatregelen die ons onnoodig en kinderachtig schijnen, zij is gebaseerd op wat de kracht van het leger is: de nauwkeurige groepeering der functies en verantwoordelijkheden, de hiërarchie.

Eerlijkheid eischt de soldaat. In het straffen en in de strafmaat, in het verleenen van gunsten en bevorderingen. En hij eischt ook une bonne soupe, of liever: de zekerheid dat zijn lichamelijke en moreele belangen een voortdurende zorg van zijn officieren zijn. Bovendien wil de Fransche soldaat weten waarvoor hij vecht. Hij wil de resultaten van zijn inspanning berekenen en de kansen voor en na den oorlog nauwkeurig overwegen.

Als men het boek van kapitein Z. gelezen heeft verwondert men zich niet meer over de wonderen

[p. 113]

die door het Fransche leger tot prachtige werkelijkheden zijn gemaakt. Maar het grootste nut van deze studie is deze, dat zij ons de realiteit leert zien. En daarom ons de diepe kennis van de Fransche psyche bijbrengt die noodig is, om de moreele en politieke ontwikkeling van dat land ook in de toekomst te volgen. Het is immers onmogelijk dat deze jonge mannen, wier karakter definitief gevormd is in den strijd, terugkeeren in een maatschappij die in niets gewijzigd en verbeterd is.

De poilus zullen eischen van hun regeerders, wat zij nu eischen van hun officieren: bekwaamheid, trouw, zorgzaamheid, persoonlijken moed, onbaatzuchtigheid en strikten rechtvaardigheidszin.

Zij hebben nu geleerd de waarde van de menschelijke geestkracht in de moeilijkste oogenblikken, de waarde van het snelle en scherpe oordeel, de waarde van de doortastendheid en de vasthoudendheid: de waarde van daden. En geloof niet dat zij - die de strengste discipline aanvaard hebben - zich zullen laten innemen door de steriele en welluidende wendingen der député's-rethoriek. Het Fransche volk, dat onder den oorlog onmetelijk geleden heeft, is in dat leed gelouterd. Zij die Parijs bezocht hebben spreken ontroerd van de waardigheid, van de ingetogenheid en de rust in het land.

Dat zijn niet de eenige krachten die het volk herwonnen heeft. Alle eigenschappen die de oorlog geleerd heeft: waakzaamheid, weerstandsvermogen, plichtsgevoel, zelftucht, zullen de soldaten meebrengen in het burgerlijke leven, in de vervulling van hun maatschappelijke taak, bij de uitoefening van hun handwerk. De mannen die de zwaarste oorlogsbesognes hebben opgeknapt met de nauwgezetheid en de overgave waarmede zij eens hun vakwerk verzorgden, zullen in het vervolg hun arbeid verrichten met de strenge en zwijgende

[p. 114]

hardnekkigheid, die geen moeilijkheden kent, waarmede zij den oorlog hielpen voeren.

Zij hebben den dood zoo nabij gezien, dat zij als een openbaring, de onschatbare waarde van het leven hebben begrepen. Zij weten hoe broos en hoe kostelijk het is. Te kostelijk zeker om het te verspillen aan nuttelooze discussieën en nuttelooze droomerijen. Idealen hebben slechts waarde als men de kracht en de middelen heeft om ze te verwerkelijken. Zoo komen uit den oorlog ook alle beginselen, bevestigd en met den wil tot activiteit, weer te voorschijn.

De politieke partijgroepeering zal niet véél verschillen met die van voor 1914. Maar heel wat politieke ‘leiders’ zullen hun macht en hun aanzien hebben verloren, omdat zij het volk hebben bedrogen met theorieën en litteratuur.

Maar bovendien is in de loopgraven een gemeenschapsgevoel gegroeid, dat van het Fransche volk een sterke eenheid gemaakt heeft, een union sacrée, niet op hoog bevel, maar ontstaan uit een behoefte des harten. De mannen hebben elkaar leeren waardeeren en bewonderen. Tegenover den dood zijn Katholieken en vrijdenkers, republikeinen en royalisten gelijk. En men vraagt aan het front niet naar een theorie, maar naar een actieve zielskracht. Een schoone, nuttige daad, die voor een klein maar niet onbelangrijk deel bijdraagt tot de eindoverwinning, is het eenige, dat nog werkelijk belang heeft. ‘Notre victoire sera le fruit de sacrifices individuels’, zeide Joffre.

Het is merkwaardig om in Barré' ‘Les diverses familles spirituelles de la France’ te lezen hoe jonge mannen, die elkaar voor den oorlog haatten, en die elkaar met alle middelen bestreden hebben, thans zijde aan zijde vechten voor het vaderland en voor de idealen, die in Frankrijk hun beeld vinden.

[p. 115]

Die broederschap kan niet verloren gaan. Na den oorlog zullen, als altijd, de denkbeelden botsen en de politieke overtuigingen zich tegenover elkaar stellen, maar men zal nooit vergeten, dat allen bereid zijn geweest hun leven te offeren voor eenzelfde heerlijk doel.

De innerlijke afstand tusschen een Katholieken en een Protestanten soldaat is kleiner dan die tusschen een Katholiek, die aan het front is geweest en een Katholieken embusqué. En zéker is, dat botte standsverschillen zijn overwonnen. Het zijn nog slechts beschaving en ontwikkeling, die de menschen differentieeren.

De oorlog heeft de kracht van het Fransche volk voor de wereld duidelijk gemaakt. Maar zulk een vernieuwing ontstaat niet spontaan en onvoorbereid. Reeds jaren lang zag men hier en daar de onmiskenbare teekenen van een nieuw leven. En men bewonderde deze jeugd, deze ‘génération au clair regard, à la démarche assurée, au coeur sans crainte’. En terwijl men hier in Nederland nog rustig geloofde aan de décadence latine en aan het sinistere woord van Renan: ‘La France meurt, jeune homme, ne troublez pas son agonie’, - groeiden ginds enthousiaste en sterke knapen tot mannen, die maar één wil kennen: het volledig herstel van Frankrijk. Dat wil zeggen het herstel van Frankrijks positie in Europa, de bevestiging van een gezond, geestelijk leven en een zuivere, onbaatzuchtige politiek. Dit alles zijn gedachten, die men formuleert na het lezen van kapitein Z.'s voortreffelijke boek.

Zoo bepaalt dus de psychologie van den soldaat en den oficier voor het allerbelangrijkste deel de toekomst van het Fransche leven.

Captaine Z. is een realist en hij is een nauwgezet

[p. 116]

waarnemer. Als hij ons soms tot tranen ontroert met zijn nuchtere karakteristiek, als hij ons enthousiasmeert met eenvoudige opsommingen, dan mogen wij niet vergeten dat zijn doel niet is om ons te ontroeren of te enthousiasmeeren. Zijn doel is in den Franschen soldaat, het Fransche volk te leeren kennen. En het Fransche volk kennen - in zijn waarachtige wezen - is het Fransche volk liefhebben. En een Nederlandsch schrijver mag er aan toevoegen: moge die liefde leiden tot navolging in die dingen waarin wij navolgen kùnnen zonder ons nationaal karakter te verliezen.