Currente calamo

[p. 48]

VIII.
Stefan Zweig ‘en ville’

Dezer dagen dineerde ik in klein gezelschap met Stefan Zweig. Ik had hem het laatst gezien in 1912, toen wij beiden met Verhaeren te Muenchen waren. Deze samenkomst gaf mij aanleiding tot overwegingen van tweeërlei aard. Ten eerste viel het mij op, hoe discreet, hoe onzelfzuchtig deze schrijver, die toch een wereldnaam heeft, iedere toespeling op zijn werk afwees, iedere ontboezeming over zijn literatuur wist te vermijden. Ik heb niets of zoo goed als niets van Zweig gelezen en ik gevoelde mij deswege lichtelijk bezwaard. Maar geen oogenblik is een boek, is de positie, is de persoon van Zweig in de levendige discussies ter sprake gekomen. Welk een verschil met tal van mindere goden, die ongelukkig zijn, wanneer zij niet het middelpunt van het gezelschap vormen, die over hun zielige productie praten, aldoor praten, praten of het lot van de wereld er van afhangt. Ik ken ze en gij kent ze ook, die artisten, waar de artisticiteit duimen dik op ligt, die met hun boekjes in hun zak loopen, die u in een hoekje duwen om u uitvoerig mede te deelen, wat zij gedaan hebben, doen en zullen doen; die zich niets aantrekken van wat er in het gezelschap

[p. 49]

gezegd en behandeld wordt, maar zich isoleeren in hun constante zelfvergoding. Zweig was een en al bescheidenheid; hij was op natuurlijke wijze wellevend en opgewekt; een man van de wereld, die met indringende intelligentie over tal van zaken van algemeen belang weet mee te praten; en die geen seconde ‘De Groote Auteur’ wil spelen. Het is mij trouwens opgevallen, dat alle werkelijk groote, belangrijke kunstenaars zich in hun dagelijksch doen en laten, in niets onderscheiden van een beschaafd en vernuftig staatsburger. Ik ken van nabij enkele van die figuren op het eerste plan, en, zonder overdrijving: de een is al gereserveerder en bescheidener dan de ander. Zoo was Emile Verhaeren; zoo is Charles Maurras, zoo is Franz Hellens, zoo was Karel van de Woestijne, zoo is mevrouw Henriëtte Roland Holst... Vol belangstelling voor anderen, aandachtig voor iedere uiting des levens, veelzijdig en geladen met electriciteit, hebben zij noch lust, noch tijd om zich druk te maken over hun roem, hun reputatie, hun positie. Zij hebben wel wat beters te doen, dan literatuur-politiek te bedrijven, dan redacties na te loopen, kritiekjes te verzamelen en relaties te maken. Geloof mij, wanneer gij een opzichtigen artist verschrikkelijk erg hoort uitpakken over zijn werk met vier hoofdletters, over zijn plannen, zijn wenschen, zijne successen; wanneer gij een woordenrijken we-

[p. 50]

reldveroveraar in een aandachtig gezelschap de geheimste roerselen van zijn extra-ordinaire ziel hoort openbaren; dan kunt gij vrijwel met zekerheid vaststellen, dat gij met een klein talent of een non-valeur hebt te doen. Ook viel het mij op, welk een uitgebreide degelijke kennis Zweig heeft op allerlei gebied. Hij zat aan tafel naast Emile Vandervelde, den oud-minister van Buitenlandsche Zaken. En in het gesprek toonde hij niet alleen een volkomen op de hoogte zijn van de maatschappelijke problemen van dezen tijd, maar zelfs, tot in bijzonderheden, van het politieke leven in België. Met Kamiel Huysmans sprak hij over kwesties van opvoedkunde, over de menschelijke ellende der gevangenissen; met Louis Piérard over schilderijen. En altijd met gemak, inzicht en competentie. Alleen sprak hij niet over Zweig en diens werk. Voor het overige viel het mij ook op - en dat is iets van geheel anderen aard - dat de groote gebeurtenissen, waar de kranten vol van staan, zoo geringen invloed hebben op het onderling verkeer van rustige, onafhankelijke, intelligente menschen. De wereldoorlog, die, naar wij een oogenblik meenden, alle verhoudingen grondig zou wijzigen, heeft tenslotte geen invloed gehad op de wederzijdsche gevoelens van de onderling zoo verschillende menschen van verschillende nationaliteit, aan dezen maaltijd vereenigd. Het

[p. 51]

diner had ook en precies eender in 1913 kunnen plaats hebben. Oorlogen en kibbelarijen gaan voorbij. Kwesties worden opgelost en andere kwesties ontstaan. Instellingen veranderen en worden door nieuwe vervangen. Levensvormen evolueeren. Maar menschen blijven menschen, met hun zelfde nooden, hun zelfde verlangens, hun zelfden twijfel en hun zelfden trots. En altijd hebben zij behoefte aan het wisselen van gedachten, aan het opbouwen van een geestelijken samenhang en aan kameraadschap. Het deed mij werkelijk genoegen om, na vijftien jaar, Stefan Zweig weer, en op zoo gelukkige wijze, onveranderd, terug te zien.