Bric à brac

[p. 99]

Preutsheid

Toen dit boek verscheen (het doet er nog niet toe welk) sprak men er fluisterend over. Het was goed, uitstekend; maar méér dan ondeugend. Het was een zeer stout verhaal, voor mannen alléén en dan nog vrijgevochten mannen. En de schrijfster, nu met alle beschikbare eretekenen behangen, is jaren beschouwd als een onzedelijk, cynisch en in elk geval onbetamelijk vrouwmens: niet voor een net gezelschap geschapen.

Dat boek verscheen in negentienhonderd. En nu leven wij een halve eeuw later. Ik herlas het gewraakte geschrift. Ik kon er niets onzedelijks, niets gewaagds, niets ondeugends in ontdekken. Wel bespeurde ik hier en daar de stroefheid en onhandigheid, welke iedere éérste proeve kenmerken. Maar ik geloof niet dat nu iemand aanstoot aan deze ondertussen klassiek geworden tekst zou kunnen nemen. Het is een alleraardigst jongemeisjesverhaal, vol rake kenschetsen en treffende opmerkingen. Inderdaad, een meesterstuk voor een jonge vrouw van nauwelijks twintig. En op bescheiden wijze, met gepaste vaagheid, wordt op een al te grote innigheid tussen twee onderwijzeressen gezinspeeld. De tegenwoordige jeugd aan krachtiger kruiden gewend zou dit boek waarschijnlijk kinderachtig en er niets áán vinden. Door het herlezen en door een relaas over het schandaal er door verwekt, kreeg ik een indruk van de uiterste preutsheid van het geslacht aan het mijne voorafgaande en geboren zo omendebij 1850. Ik zelf ben van nature terughoudend en neem aanstoot aan een al te vrijmoedige gedachten wisseling over biologische bijzonderheden; maar vergeleken met de opvatting heersende in 1900 ben ik een loslippige libertijn. Ik moet zelfs bekennen dat ik het onderhavige boekje dat, toen het uitkwam stiekem van hand tot hand ging en bij wijze van spreken in het donker verslonden werd, zonder een zweem van aarzeling aan mijn zestienjarige dochter, indien ik daarmede gezegend geweest ware, ter hand zou stellen. Ze zou het waarschijnlijk wat prim vinden, maar er niettemin van genieten zo zij enig begrip van letterkundige waarden bezat.

[p. 100]

En ik vraag mij af of omendebij 2000, dus over 50 jaar, de verschrikkingen van W.F. Hermans, welke nu de vaderlandse huisvaders en kunstrechters doen steigeren, niet even vanzelfsprekend aanvaard zullen worden, als de verschrikkelijke ergheden van 1900 nu?

Tijdgenoten hebben nu eenmaal deze hinderlijke, dubbele neiging: zij begrijpen niets en zij vinden alles onzedelijk. Boeken welke nu verketterd worden omdat zij onverstaanbaar en ontuchtig zijn, worden, (zo zij daarbij werkelijk goed zijn) over vijftig jaar klassiek en voorgeschreven voor het eindexamen H.B.S. De goede Jacques Perk werd beschuldigd van het schrijven van wartaal en men leest hem nu vlot in de derde klasse. En het werk van de arme Baudelaire die als zedebederver terecht stond, staat nu op het boekenrekje van ieder deerntje met smaak.

Het doet mij genoegen dat de onbegrijpelijken en vrijmoedigen tenslotte toch aan het langste eind trekken. Hermans, onze nationale loslippige, heeft als hij voet bij stuk houdt, een rustige toekomst als schoolauteur voor zich.

Het verschrikkelijke boek in 1900 verschenen is Colette's ‘Claudine à l'école’, een lief boek dat in ieders handen gegeven kan worden.