Bric à brac

Weer de ivoren toren

Het lijkt mij niet al te doldriftig, wanneer ik aanneem dat een geneesheer, iedere geneesheer, ook de zwakste broeder in het vak, meer thuis is dan ik, op het gebied van de geneeskunde. Wellicht is een geneesheer op zijn beurt bereid te veronderstellen dat ik inniger vertrouwd ben dan hij, met alles wat de letterkunde betreft. Het mag echter geen verbazing en nog minder ergernis wekken, wanneer ik mij, in tegenstelling met het algemeen gebruik, in hoofdzaak inlaat met en uitlaat over zaken waar ik, door de ervaring geleerd, iets van begin te begrijpen. In deze kleine verzameling werd dus betrekkelijk vaak van de litteratuur gerept. Dat is een van mijn vele hinderlijkheden waar een inschikkelijk lezer zich bij moet neerleggen.

Naar mijn opvatting is een schrijver iemand die niets anders kan en wil kunnen dan schrijven. Die niets anders doen wil dan schrijven. Die in deze wereld alleen schrijven en geschriften belangrijk vindt.

De schrijver zoals ik hem mij voorstel, schept geen vermaak in het verbeteren van het mensdom, in het redelijker inrichten van de wereld. Hij wil geen boodschap brengen, noch iets verkondigen. Hij verricht zijn levenstaak niet om zijn vaderland of de gemeenschap der mensen te dienen. Het is hem niet om de baat, eer, faam of invloed te doen. Hij wil alleen maar schrijven. Wanneer de omstandigheden het hem onmogelijk maken zijn voortbrengselen te verspreiden, kan hij dit betreuren, doch het belet hem zeker

[p. 94]

niet om voort te schrijven. Met een variatie op het overbekende molenaarslied, kan men de toestand juist en volledig samenvatten: ‘het schrijven is des schrijvers lust’.

Indien het veroorloofd is het hatelijk ik in deze zaak te betrekken, stel ik er prijs op mede te delen, dat ik geen andere opgave, geen andere bezigheid en geen andere liefhebberij ken dan schrijven en mij verdiepen in geschriften. Ik heb altijd een penhouder bij de hand en een opschrijfboekje. En daar maak ik op de meest ongelegen uren, soms in het holst van de nacht, gebruik van. Een enkele maal leg ik een losse volzin vast, dan enige rijmpjes, een andere keer een overpeinzing, een beschouwing of een beschrijving. Ik heb vele, vele tientallen van zulke opschrijfboekjes volgekrabbeld. En nog iedere dag ga ik met dat krabbelen door. Wie er in bladert zal, zo hij in stelselmatigheid en leerstelligheid gelooft, de woorden ‘veranderlijk’ en ‘onsamenhangend’ gebruiken. Hij die minder verblind is, zal ontdekken, dat er een kern en een eenheid schuilen in wisseling en verbrokkeling. Die kern is dat elke letter in die boekjes, te goeder trouw, door dezèlfde man geschreven werd.

Een keuze uit die aantekeningen weerspiegelt het bestaan, met zijn grote angsten en kleine verrukkingen, met zijn vele ergernissen en zijn schaarse genoegdoeningen, van een schrijver-die-niets-dan-schrijver is. Hij woont ver van het Europa dat door de Europeanen als het begin en einde van alle dingen wordt beschouwd, ver van het ietwat potsierlijk en in elk geval nutteloos gedoe dat men letterkundig leven noemt, ofschoon het over het algemeen weinig met de letterkunde en het leven, in hun zuivere vormen, te doen heeft. Die afstand, zowel van beschaving als bereddering, maakt dat hij een geringe dunk heeft van de sterk overschatte actualiteit. Hij is waarlijk een ouderwets man en weigert een boek belangrijk te vinden omdat het zo juist verschenen, vervelend of uit de tijd, omdat het vele jaren oud is. Laten wij eerlijk zijn: hij staat niet afwijzend, doch wèl zeer wantrouwend tegenover het nieuwe.

Ik heb in mijn leven met vele misverstand te kampen gehad. Mijn ingeschapen onverschilligheid (een deugd en

[p. 95]

een zegen) maakt dat wat anderen zeggen of doen mij koud laat, alleen vind ik het wel prettig om vast te stellen wat ik over dat zeggen en doen denk. En dan begint de moeilijkheid. De bonzen in de wereld van letteren en politiek willen niet alleen koning kraaien, maar eisen bovendien dat ik dat gekraai hartverheffend en geestversterkend vind. Op dat punt scheiden zich onze wegen. Ik heb er geen bezwaar tegen dat mijn buren mij ergeren. Ik verwacht niet anders van hen. Het is eigenlijk hun goed recht. Daar zijn zij ten slotte buren voor. Zolang ik mijn ergernis maar mag luchten. Ik gruw van de opvattingen, de manieren, de levenswijzen, de uitdrukkingen en de hebbelijkheden, die opgeld doen sedert Jan Rap, onder de schuilnaam van The Common Man, het gestoelte der ere bezet en als stilletje gebruikt. Tegenover zijn luidruchtige uitbundigheid van overwinnaar vraag ik niets anders dan, zonder stemverheffing, duidelijk te maken, dat dit alles zonder mijn medeweten en medewerking tot stand kwam, dat de toestand mij met zorg en weerzin vervult en dat ik hardnekkig blijf wonen in het Huis, waarin ik geboren ben en dat de heerlijke naam draagt van ‘De Ivoren Toren’.