Bric à brac

Naturalisme

Zij die zich, met een forse slag op de borst ‘realisten’ noemen, bezitten in vele gevallen zo weinig begrip van wat werkelijk en niet-werkelijk, waar en niet waar is, dat zij zich uitsluitend door leuzen laten leiden. Hun realiteit is de mijne niet. En niemand kan bewijzen dat zij gelijk hebben. Het gaat ook zo met de verdedigers der vrijheid, waarmede zij, geheel willekeurig, hun nationale onafhankelijkheid bedoelen. Wanneer door de ontwikkeling van politieke en economische verhoudingen, twee of meer eenheden samengebracht worden om een nieuwe eenheid te vormen, behoeft de vrijheid van de mensch, de enige die voor mij waarde heeft, daarbij niet in het gedrang te komen. En dan dat vervloekte nationalisme, waar een ieder de mond vol van heeft en niemand iets van begrijpt. Het ideaal van iedere leider moet wezen het volk dat hem uitverkoor, een zo groot mogelijke mate van welvaart, vrije tijd, persoonlijke bewegingsvrijheid, beschaving, levensvreugde, spel en schoonheid te verschaffen. Hóe die toestand bereikt wordt is van ondergeschikt belang. Het is van een persoonlijk en algemeen standpunt bezien beter om gelukkig en onbelemmerd te leven onder een vreemde administratie, dan honger te lijden, zich bekneld te voelen en slecht behandeld te worden onder een eigen. Dit is de klassieke keuze, die vooral voor laagontwikkelde landen geldt: wat is, voor inwoners van enig land, beter: dat het een ordelijke, rijke, gezonde, rechtvaardig beheerde kolonie is of een ‘onafhankelijke’ chaos? Het is nu mode om op het koloniale stelsel te schimpen. En niemand bekommert zich over wat er gebeurt als het wordt opgeheven. Het oude liedje: als een dak lekt,

[p. 70]

breekt men het huis af, in stede van de nodige plaatselijke herstellingen aan te brengen. Men verwerpt een stelsel, omdat men niet genoeg geestkracht bezit om het, waar nodig, te verbeteren. Men ‘bevrijdt’ dat het een lieve lust is, onder het motto der laatmaarwaaiers: ‘après nous le déluge’. Wat er van de ‘bevrijden’ terecht moet komen, behoort niet tot de zorgen der bevrijders, die met het blote feit van bevrijden hun menslievende taak volbracht hebben. En zo ziet men overal in deze nieuwe wereld: verwarring, corruptie, hongersnood, verraad, onderlinge strijd en armoede, armoede, armoede ten gevolge van het krachtdadig, luchthartig bevrijden. Men brengt al deze ellenden over grote volksgroepen, omdat men uitgaat van de waan dat zij méér hunkeren naar leuzen en naar praal, dan naar welstand. Men haalt onaantastbare, bekwame, ervaren bestuurders weg en vervangt die door omkoopbare, onbeschofte, ongeletterde, in elk geval onopgeleide en onervaren bestuurders en men beweert, zonder lachen, dat men de bestuurden daar een weldaad mede bewijst. Het is met dat nationalisme een vreemde geschiedenis. Wanneer ik de openbare mening zou delen (hetgeen ik natuurlijk niet doe) zou ik het nationalisme uit de grond van mijn hart moeten verafschuwen indien het Duitsch is. Maar ik moet het eerbiedigen en liefst nog vergoden, zo het zich als Indonesisch aandient. Het nationalisme in Zuid-Afrika zou ik moeten verfoeien, volgens de heren die het weten, wat Amerika betreft (waar het zich zo duchtig laat gelden) moet ik er vóór zijn. Het Russische nationalisme deugt geloof ik niet, maar het Engelsche kan er mee door.

Ik heb mij meer dan tien jaar van mijn leven, onder de invloed van mijn bewondering voor Charles Maurras, bezig gehouden met alle vraagstukken met het nationalisme verbonden. En ik denk over deze niet meer, gelijk ik in 1912 of 1920 deed. Maar dit staat voor mij vast: men hangt het nationalisme als levensleer in politiek beginsel áán of men verwerpt het. Een andere eerlijke en redelijke keuze bestaat er niet. Het is onzinnig, krankzinnig om de waarde van een gedachtenstelsel te bepalen naar de man die het toepast: als A het doet is het heerlijk, als B het doet is het afschuwelijk!

[p. 71]

Het nationalisme is ongèrijmd, omdat het in wezen gegrondvest is op ficties. Een kind dat in de voorkamer geboren wordt van een huis, bij Baarle-Nassau op de grens gebouwd, ontpopt zich tot een Belgisch nationalist; zijn broeder die in de achterkamer het licht zag, tot een Nederlands! Een heer uit Roozendaal acht zich anders, meestal beter, dan een heer uit Esschen en omgekeerd.

Het nationalisme vertolkt ook de verbondenheid van de mensch met zijn verleden, zjin geslacht, zijn tijdgenoten, zijn landschap, zijn overleveringen. En stelt hem, dóór het gevoel van te behoren tot een machtig historisch geheel, in staat zichzelf te overtreffen in deugden en bekwaamheden. De enkeling krijgt door het nationalisme een plaats, zijn plaats in de tijd en de ruimte. Hij gevoelt zich één met die hem voorgingen, die het heden met hem delen en die de fakkel zullen verder dragen.

Ik doe hier geen keuze. Ik vraag alléén een kleine poging tot tesamenhang in de gedachten. Is het nationalisme absurd, gevaarlijk en zedelijk niet te rechtvaardigen, dan is het dat nergens en nimmer. Is het daarentegen levenwekkend, voortspruitend uit een diepe zielsbehoefte, gezond en normaal, dan is het dit altijd en overal.

Ik vind alles best. Maar het zou mij moeilijk vallen om, als ik in de lijn wilde blijven (hetgeen ik niet wil) de ene dag dit en de andere dat te moeten huldigen, dus hier te moeten prijzen wat ik enkele kilometers verder behoor te verguizen. De moeilijkheid in het verkeer met de heeren-toonaangevers schuilt in het feit dat zij bang zijn voor de werkelijkheid, en woorden gebruiken om een afwezigheid van begrippen aan het oog te onttrekken. Politiek op denkbeelden gegrondvest is onverenigbaar met algemeen stemrecht. Daarom zijn wij overal behept met een politiek van leuzen. Het komt er voor een standwerker op het marktplein niet op aan of zijn woordenstroom enige betekenis of tesamenhang heeft, zolang hij er zijn flesjes reukwater of kitlijm door verkoopt. Hij die vraagt naar vaste grond onder de voeten is de spelbreker, temidden van hen die met ballonhoofden gezegend even boven de werkelijkheid zweven.

Logica en consequentie zijn contrabande in een wereld

[p. 72]

waar bedrog de grondslag voor leven en levenseerbied vormt. Daarom en daarom alléén antwoord ik een nationalist dat ik het nationalisme verfoei en een internationalist, dat ik het internationalisme verafschuw. Waar de waarheid dan ligt? Nooit in het midden. Nooit op het forum. Nooit in een toverformule. Mijn vaderland is de poëzie. En dit vaderland heeft de tegenstelling tusschen nationaal en internationaal in zich opgeheven. De poëzie is nationaal en internationaal, werelds en bovenwerelds, van voor de tijd en tot aan het einde ervan; alle poëzie werd geschreven voor het leven ontstond, zegt Emerson. En dit is een definitieve uitspraak, die ik, onbeschaamd, uit ten treure herhaal.