Bric à brac

Vergetenen

Bladerend in ‘Feu et Flamme’ (want ik word steeds opnieuw geboeid door ‘les petits romantiques’) beklemt mij opeens weer mijn afschuw van de onredelijkheid, welke onherroepelijk deel uitmaakt van wat men ‘het letterkundig leven’ noemt. Ik heb mij nooit laten wijsmaken dat de tijd waaraan men een overdreven macht toekent, in staat zou zijn een onomstotelijke en rechtvaardige rang-

[p. 62]

orde te scheppen. Wat is die ‘tijd’? Waarop berust zijn vermogen onrecht te herstellen? Met welke organen stelt hij het goede feilloos vast, met welke wijzigt hij de averechtse verhoudingen? Geloof mij, de Tijd (waarschijnlijk ook alweer met een grijze baard) die, wat laat maar des te hartgrondiger, de juiste verhoudingen eerst schept en dan bestendigt, behoort tot het onmetelijke rijk der bakerpraatjes. Wanneer een later geslacht verwerpt wat de voorvaderen vereerden en aanbaden of aanvaardt waar deze geen aandacht aan schonken, dan is hier bijna altijd een veranderde mode in het spel. Bovendien kan, bij ontstentenis van algemene en onveranderlijke maatstaven, niemand uitmaken wie het bij het rechte eind had, grootvader of kleinzoon. Men heeft in de loop der jaren verguisden uit het verleden op het hedendaagse gestoelte der ere geplaatst, die naar mijn mening beter gebleven waren in de schaduw der vergetelheid of halve vergetelheid. En omgekeerd toont het nageslacht onbegrip en gebrek aan verantwoordelijkheid door waarden te miskennen, welke eertijds erkend werden.

Een overzicht van welke letterkunde ook, kan niet anders zijn dan een vergelijk met beperkte geldigheid. De teksten zijn daar, maar ieder geslacht kent er een andere waarde en betekenis aan toe. Wij hebben geleerd dat Vondel na zijn dood lang, heel lang miskend werd. Daarna waren wij getuigen van een Vondelverering, welke iets kunstmatigs had en dus overdreven werd. Het is in het geheel niet onmogelijk dat onze kindskinderen zich weer, desnoods met enige heftigheid (als reactie op de overdrijving) tegen onze nationale puikpoëet wenden, om hem na onze overschatting met een gewild vooroordeel te onderschatten.

Het vermogen waardebepalingen onherroepelijk te maken, bezit niemand, gelukkig! En dus ook niet de botte, blinde dolleman, die men Tijd noemt.

Ik zei: Bladerend in ‘Feu et Flamme.’ Niemand zal de schrijver van dit ongewone boekje, Dondey, tot genie uitroepen. Hij was niettemin rijker begaafd dan tallozen

[p. 63]

die in het letterkundig orkest van zijn dagen een eerste viool speelden. Een aantal daarvan wist zich zelfs in de geschiedboeken tot op de huidige dag te handhaven. Dondey was even twintig toen hij zijn eerste en enige bundel gedichten uitgaf. Hij bleef schrijven, doch vond nimmer een uitgever bereid zijn proeven te verzamelen. Dit geschiedde eerst na zijn dood, dus in 1875. Toen bleek hoe hij in zijn eindeloze vereenzaming een gelukkige ontwikkeling doorgemaakt, hoe zijn werk langzaam en zeker aan diepte en overtuigingskracht gewonnen had. Hij werkte, gedurende een kort tijdperk, aan dagbladen mede, maar verkoos de stilte boven toegevingen aan een hoofdredactie, welke op haar beurt weer bij de vormloze menigte, die publiek heet, in het gevlei wilde komen. Hij telde geen vrienden oder de beroemdheden van zijn dagen. Hij nam op geen wijze deel aan het onedele ballet, dat men het letterkundig leven noemt en dat meestal bitter weing met de letterkunde en met het leven van doen heeft.

Dondey aanvaardde de afzondering, de onmogelijkheid van uitwisseling, de uitgeverswillekeur, welke hem de mond snoerde; en hij leefde schijnbaar gelaten het stille rustige bestaan van één onder miljoenen. Alleen enkele dagen voor zijn sterven, toen zijn zelfbeheersing begon af te nemen, gaf hij op een stille en bescheiden wijze, blijk van bitterheid.

Ik denk mij in deze man in. Een goede veertig jaar leefde hij alléén voor de poëzie. Hoe nederig en ingetogen hij ook zijn mocht, kende hij niettemin zijn waarde als kunstenaar. Maar het bleef hem onmogelijk zelfs zijn bestgeslaagde proeven gedrukt te krijgen. Dondey was arm. Hij wees desondanks iedere mogelijkheid af, welke ook maar de geringste inbreuk op zijn beginselen maakte.

Onder de ‘petits romantiques’ heeft men ten slotte Petrus Borel ontdekt en gewaardeerd. Waarom nu juist hém en hem alleen, vraagt men zich af? Dondey, die een plaats naast hem toekomt, blijft in de diepe schaduw achter.

Er bestaat, ook in de letterkunde, geen rechtvaardigheid. Er kán geen rechtvaardigheid bestaan, omdat wij geen volstrekte normen kennen, als grondslag van een oordeel.

[p. 64]

En die belachelijke Tijd, als het er op aankomt, is machteloos met al zijn aanmatiging.