Jacques Perk's Mathilde-cyclus in den oorspronkelijken vorm hersteld

[p. 309]

VIII Verhouding der hss. verschil in rangschikking, verschil in spelling, etc.

Indien mijn gissing (p. 118, 121) juist is, kan uit een vergelijking der hss. niet blijken, of de hss. in rangschikking verschilden. Hieruit zou volgen de onmogelijkheid, om uit een vergelijking der hss. af te leiden, dat hs. C. de rangschikking geeft, die Perk als de definitieve beschouwde. En een vergelijking zou dus alleen kunnen leeren of de tekst der sonnetten, in de verschillende hss. op zich zelf genomen, veel verschilde.

Voor ik mijn overwegingen omtrent het laatste geef, wil ik toch eenige feiten mededeelen, waaruit wellicht blijken kan, dat hs. C. de rangschikking geeft, die Perk voor de definitieve hield, en deze rangschikking, m.a.w. de grondgedachte van dezen cyclus, nimmer door hem gewijzigd is.

Voorop stel ik mijn vermoeden, dat er slechts één gebonden hs. geweest is, - een vermoeden, dat ik meen aannemelijk gemaakt te hebben.

Waarom bond J. Perk nu dit handschrift en de andere niet? En de veronderstelling, dat hij wellicht eerst een pakje schoon papier samenhechtte tot een bundeltje en er toen naar

[p. 310]

den willekeur van het oogenblik verzen in schreef of copieerde, wordt weerlegd door de omstandigheid, dat een marginale aanteekening ten deele onzichtbaar is geworden, doordat de koorden het vorige blad er tegen persten. Waarom bond hij juist dit manuscript, terwijl de andere geen spoor van gebonden te zijn geweest vertoonen? Waarom hechtte hij juist in dit handschrift een portret van Mathilde Thomas? (zie pag. 348).

En ten slotte, waarom werd na het verschijnen van den eersten druk juist dit hs. C. aan Mr. C. Vosmaer, die zonder twijfel van de beide uitgevers toen door den vader het meest gewaardeerd werd, geschonken? Ik kan slechts antwoorden: omdat hs. C. de laatste redactie van den cyclus als geheel gaf.

En al moge Perk binnen de groepen een enkel sonnet verplaatst hebben, de volgorde: adoratieverzen, menschelijke liefde-, scheidings- en verlangens-, levensbeschouwings-, grot- en weerziensverzen, zal hij wellicht nimmer, nadat de bundel in eerste ontwerp klaar was, veranderd hebben.

Ik leid dit af uit de overeenstemming tusschen de grondgedachte van hs. C. met de levensbeschouwing in zijn andere werken. Een periode aan te nemen van verandering, als intermezzo tusschen een zich gelijk blijven, is toch wel al te onwaarschijnlijk!

En wie de gissing bemint, kan nog als volgt bespiegelen: Wanneer de commentaar, die J. Perk van zijn cyclus gaf in een schrijven aan Mr. C. Vosmaer d.d. 29. 12. 79. niet een nog te verwezenlijken plan, maar werkelijk een resumé was van

[p. 311]

't voltooide werk, dan is de door Perk gecommentarieerde redactie waarschijnlijk die van hs. C. en was dus de rangschikking van hs. C. vastgesteld in December '79.

Of de tekst der handschriften onderling veel verschilde in spelling, punctuatie, accentuatie, woordenkeus en zinsbouw, is door een rechtstreeksche vergelijking der drie hss. niet mogelijk. Kloos meent het recht te hebben de manuscripten, die hij bezit, aan anderen ter bestudeering te weigeren, tot hij zelf zijn uitvoerige Perk-studie voleindigd heeft. Voorloopig moet dus een ander middel, hoe vreemd het wellicht klinkt, gezocht worden.

Dit middel nu meen ik in het volgende te kunnen vinden.

Toen Kloos in De Nieuwe Gids van 1894 nog eenige sonnetten wilde publiceeren van Jacques Perk, kon hij daarbij putten uit de losse blaadjes, die hem na het verschijnen van den eersten druk geschonken waren. Tevens stelde de heer M.A. Perk zijn losse bladen tot Kloos' beschikking. Hem stonden dus ten dienste bij de publicatie van de 32 sonnetten in de N.G. de handschriften A. en B. Maar C. niet. Kloos kon dus slechts geven hetgeen A. en B. gaven, en dit desnoods min of meer wijzigen. Indien nu de tekst der sonnetten, die hij in de N.G. publiceerde, bij vergelijking met die van hs. C. weinig daarvan blijkt te verschillen, is de conclusie niet te gewaagd, dat over het algemeen - men bedenke, dat 32 sonnetten vergeleken worden - de teksten niet al te veel zullen verschillen.

[p. 312]

Welnu, men oordeele:¹⁾.

Hs. C.	Teksted.	Leest.	Spell.	Accent	Woorden	Versregels
4	33	17	12	1	2	-
7	7	12	13	2	2	-
8	31	19	12	3	2	-
9	27	10	15	4	4	-
10	9	14	7	-	1	-
15	15	8	3	1	-	-
17	8	15	2	1	-	-
18	22	11	7	1	1	1
26	19	20	4	3	2	-
28	6	13	1	-	6	-
29	26	20	3	4	6	-
31	101	18	4	1	6	-
32	90	15	7	3	1	2
34	49	12	-	-	2	-
36	53	7	5	1	1	-
41	35	10	5	1	4	1
46	66	15	12	3	-	-
49	96	14	13	-	-	-
50	58	15	10	-	4	-
55	98	16	11	-	1	-
57	70	12	13	-	1	-
58	75	18	9	-	1	-

1) Ik neem den tekst der teksted. nagenoeg gelijk aan die der vierde.

[p. 313]

62	97	15	12	-	3	-
64	76	15	12	-	1	-
67	59	8	8	-	-	-
68	77	20	10	3	2	1
69	78	14	9	1	-	-
84	47	12	16	-	2	-
95	33	17	12	2	3	-
98	48	24	12	2	3	-
99	54	17	11	-	4	-
102	85	20	10	1	5	-
_____	_____	_____	_____	_____	_____	_____
Totaal		473	280	38	70	5

Als ik voorloopig alleen let op de twee laatste rubrieken, krijg ik, dat op 448 regels slechts 5 geheel verschillend zijn en op ± 4500 woorden slechts 70 verschillen.

Men zal deze afwijkingen niet groot kunnen vinden, en men mag wel aannemen, dat het verschil niet groot kan zijn tusschen hss. A. en B. aan de eene, hs. C. aan de andere zijde.

De drie eerste rubrieken bewijzen voor het verschil der hss. niets, daar reeds door velen, na vergelijking van de eerste editie met den vierden druk, geconstateerd is de neiging van Kloos, om de punctuatie, spelling en accentuatie te wijzigen naar eigen inzicht.