Jacques Perk's Mathilde-cyclus in den oorspronkelijken vorm hersteld

[p. 252]

VI. Onderzoekingen naar aanleiding van Hs. C.

1. Authenticiteit van hs. C.

De vraag laat zich scherper stellen, want titels, opschriften, motto's en sonnetten zijn door Jacques Perk eigenhandig geschreven. De vraag is, of de samenvoeging van hetgeen dit hs. bevat in deze volgorde werkelijk door Jacques Perk gewild is.

Omtrent de authenticiteit wist prof. Dr. G.C.J. Vosmaer mij slechts mede te deelen, dat het hs. in de nalatenschap van zijn vader Mr. C. Vosmaer gevonden was, zooals het thans was. Ds. M.A. Perk kon mij verzekeren, dat bij den dood van zijn zoon drie gebrocheerde hss. aanwezig waren. En Willem Kloos herinnerde zich tijdens een gesprek, dat ik in November 1912 met hem mocht hebben, een oblong hs., dat met koperen pennetjes en garen draden samengehecht was, en door hem in Perk's nalatenschap aangetroffen was.

Deze mededeelingen evenwel krijgen bewijskracht, wanneer ze geloofd worden en dit is meer dan geëischt mag worden. De volgende gegevens hebben ook voorden ongeloovige eenige waarde. - Men bedenke slechts, dat de volgende 3 brieven uit Dec. '79 en Jan. '80 dagteekenen en wellicht doe-

[p. 253]

len op een redactie, waarin de sonnetten anders gerangschikt waren. Dat dit niet de groep (adoratie, vermenschelijking, scheiding, etc.), maar slechts de losse sonnetten van de groep kan treffen, bewees ik boven.

In een brief aan Mr. C. Vosmaer (in het bezit van prof. Dr. G.C.J. Vosmaer) d.d. 29, 12, '79 Amsterdam, zegt Perk:

[Hooggeachte heer! Wanneer een redacteur van een tijdschrift]¹⁾

‘De sonnetten, die ik u vroeger zond (sc.: “het zestal, dat u las”, blijkens denzelfden brief, Gr.), zijn een paar natuurtafereeltjes uit dat gedeelte waar de zwerftocht aanvangt.’

Indien het begin van den zwerftocht gesteld wordt na de regels (sonn. 35, vs. 13 14 van hs. C. - Gescheiden)

mijn droomend harte meent

Dat eenzaam dolen het gelukkig maakt.

volgen in hs. C. kort daarop, sonn. 36 Vrij.

De lauwe wind zweeft aan op loome zwingen

sonn. 38. De maan verrijst

Het duister doet de tinten samenvlieten

sonn. 39. Het Bosch

Het bosch, geworteld in de dorre blâren

sonn. 40. Op den Top

1) Bij elken brief wordt het incipit medegedeeld.

[p. 254]

 

Lig daar mijn wandelstaf! hier is de top,¹⁾ etc.,

hetgeen wel is waar niet bewijzen kan, dat de geheele rangschikking van hs. C. authentiek is, maar evenmin het tegendeel bewijst.

In denzelfden brief aan Mr. C. Vosmaer staat nog:

‘In hetzelfde rubriek (dus na de scheiding G.) komen een paar sonnetten voor, die afzonderlijk ook zin hebben. 't Zijn een stuk of twalef fabelen.’

En ook hier strijdt deze mededeeling, dat na sonn. 35 de fabels volgen moeten, niet met de rangschikking in hs. C. Ik noem slechts sonn. 46 De Akker, met het twistgesprek der korenaren, sonn. 49 Rots en Water, met den strijd tusschen geloof en wetenschap, sonn. 52 De Forel, met de moraal, dat ieder alleen bij het vervullen van zijn roeping gelukkig is, sonn. 56 Duif en Sperwer,²⁾ bedoeld om den lezer in te prenten, dat de verschillen tusschen de menschen zóó gering zijn, dat men elkaars afwijkende godsdienstige gezindheid en afwijkende meeningen verdraagzaam moet bejegenen.

En in een brief aan Mr. C. Vosmaer (in het bezit van prof.

1) In de T. ed. volgen na Gescheiden: Mist en de grotsonnetten.

2) Kloos plaatst dit sonnet buiten den bundel.
J. Perk. Gedichten. Sneek, 1882, pag. 178. Aant. bij blz. 161. Duif en sperwer, ‘door den dichter geschreven voor den Mathilde-cyclus; door ons afzonderlijk geplaatst, omdat het in geenerlei verband met de overige sonnetten van dien krans staat.’ Hier denkt men aan het woord v. Boëtius (De cons. phil. 2. 17). Si tacuisses... Het sonnet is een van de onmisbaarste en draagt een deel v. Perk's wereldbeschouwing.

[p. 255]

Dr. G.C.J. Vosmaer) d.d. 2 Januari '80 [De brief vangt zonder hoofd aan: ‘Uw brief heeft mij een paar dagen bedwelmd]

.....Mathilde van welks slot ik meen dat u te hooge verwachting hebt. 't zijn maar 4 sonnetten.’

De moeilijkheid is hier, uit te maken, wat Perk onder slot verstaat. De epiloog komt niet in aanmerking. Tellen we, beginnende bij het laatste sonnet van den eigenlijken cyclus, terug, dan zou het slot beginnen bij Wederzien, en omvatten sonn. 100 Wederzien (Wie zou dat looverhutje samenvoegen in rozen armen, waarin geuren wonen), sonn. 101 Laatste Aanblik (Nu voort! Ik zag haar weêr....), sonn. 102 Avondgroet (Vaarwel, vaarwel! gij zon, die ondergaat) en sonnet 103 Verschijning (En driewerf kruiste ik de armen...), waarin een terugblik wordt geworpen op het samenzijn van Matilde¹⁾ en den zwerver en de invloed van Matilde op den jonkman aangegeven wordt.

Ook in dit geval schijnt de briefpassage niet in strijd met de werkelijke rangschikking van den bundel.

Maar.... er is een groot maar. Voor wie niet aanneemt, dat ik nauwkeurig overbracht de woorden van Ds. M.A. Perk en Willem Kloos betreffende het gebonden zijn van hs. C. tijdens Perk's leven en het intact gebleven zijn van den bundel, òf voor wie de nauwkeurigheid van hun mededeelingen wantrouwt en meent, dat, zoolang niet aangetoond is, dat deze plaatsen werkelijk betrekking hebben op hs. C. en niet

1) Over deze spelling zie beneden.

[p. 256]

alleen op een der andere hss., haar waarde problematisch is, verliezen de bovengeplaatste overwegingen veel van haar waarde. Want zij, die de nalatenschap van Jacques Perk doorzochten, hadden ook deze geciteerde brieven te hunner beschikking.

Een intern gegeven schijnt in dezen van niet geringe waarde. In sonnet 106 (T. ed. CV) staat vs. 2 3:

- wat zult ge een ander 't hart ontblooten
dat zich in honderd klanken heeft ontsloten

Nu telt het hs. C. honderdzes sonnetten, waarvan 3 tot de proloog, 3 tot de epiloog behooren en 100 het eigenlijke verhaal, het eenige boek ‘Liefdeleven’ vormen. Is het spitsvondig, wanneer vermoed wordt, dat met deze honderd klanken bedoeld zijn honderd sonnetten en wel de honderd sonnetten, die het boek ‘Liefdeleven’ vormen? Mij wil toeschijnen, dat dit een belangrijk argument is voor de authenticiteit van hs. C.

Doch hier komt nog iets bij. Hs. C. is, gelijk boven bleek en beneden blijken zal, een afgerond, tot in onderdeelen begrijpelijk geheel. En al zou ik weifelen, op grond van één der vijf genoemde gronden op zich zelf, te besluiten, dat hs. C. de sonnetten geeft in een door Perk gewilde volgorde, te samen doen zij mij niet aarzelen, om op dit hs. C. op te bouwen een verklaring van den cyclus, een karakteristiek van den dichter.

Maar men houde immer in het oog, dat de vraag naar de

[p. 257]

authenticiteit slechts betreft de volgorde der sonnetten en niet de sonnetten zelf.

Nog zou ik hier een anderen gedachtengang willen bespreken. Gelijk ik boven aantoonde, is de opeenvolging der gebeurtenissen gebonden aan de ontwikkeling der grondgedachte. Zoo moeten, in overeenstemming met de opvatting, dat de zwerver ‘natuur en menschen verbonden’ is nà de scheiding, ook nà de scheiding en niet vóór sonnet 33 verzen komen als:

Dorpsdans, De voorzaat, etc.

Nu is het aanlokkend op nog een andere wijze te trachten de authenticiteit van hs. C. te bewijzen.

Deze zou dan uitgaan van de grondgedachte, afgeleid uit de zonder twijfel door Perk zelf geschreven losse verzen. En uit de overeenstemming tusschen beide zou dan de gevolgtrekking kunnen worden gemaakt: het hs. is authentiek of m.a.w. Perk heeft het hs. zelf in deze volgende gerangschikt.

Toch zou ik daartegen bezwaren hebben.

In de eerste plaats is slechts daarmee te bewijzen, dat de opeenvolging der groepen, zooals deze in hs. C. gegeven is, door Perk zelf gewild is. Of m.a.w. dat de adoratie- en liefdeverzen moeten voorafgaan aan de uiting van des zwervers veranderd gevoelen tegenover natuur en menschen. Maar niet, dat de rangschikking der sonnetten binnen elke groep ook werkelijk door Perk gewild is. En dus niet, dat sonnet 18 na 17, 19 na 18, alle liefdeverzen, in deze volgorde volgen moeten. Daarenboven is de grondgedachte, voorzoover uit

[p. 258]

losse verzen af te leiden, eigenlijk slechts op dit ééne punt bindend voor de compositie.

En bovendien verliezen wij het recht hier en daar de grondgedachte af te leiden uit de rangschikking, wanneer we hier uit de overeenstemming tusschen grondgedachte en rangschikking concludeeren tot de juistheid der rangschikking. Aan een ander middel zou ik meer waarde hechten. Indien een ander dan Perk dit hs. rangschikte, komen daarvoor in aanmerking Perk's vader, Mr. C. Vosmaer en Willem Kloos. Van Kloos kan deze rangschikking nauwelijks zijn, daar hij een andere verkoos, van Perk's vader weten wij, dat hij zich in het geheel niet met de uitgave bemoeid heeft, - blijft over Mr. C. Vosmaer. Nu zou ik in dit verband de aandacht er op willen vestigen, dat op het hs. cijfers, kruisjes en strepen aangeteekend zijn¹⁾, en in Vosmaer's nalatenschap zich eenige door hem geschreven blaadjes bevonden, die ik hier copiëer.

1) Vgl. beschrijving hs. C. in Bijlagen.

I. Aan den lezer.

Het is des dichters roeping - goed.

1.	Uchtend.
4.	Mijn liefde.
6.	^2) Ommekeer.
5.	Voorgevoel. (met potlood rechts) - gebruiken.
7.	Besluit.
9.	Harmonie: - mooi en te gebruiken.

2) Door een 5 geschreven.

[p. 259]

13.	Ik min uw minaar: -
15.	Bewuste liefde.
23.	God.
21.	Gelooven - goed.
24.	Gezegend uur. (?)
25.	Wijs noodlot - - kan wellicht (dit laatste woord met potlood doorgestreept) gebr. worden.
28.	Vaarwel^1) - kan gebr. worden.
29.	Zegen mij - goed -
31.	Was dat een lied? mooi -
33.	Vrij. - mooi, -
35	^2). De mist - goed. -
43.	De akker. (?)
46.	Rots en water.
47.	Des grijsaards antwoord. wellicht.
51.	gedood. - ? -
52.	Het grootsche denkbeeld...?
54.	Het oog van 't woud...
59.	Dorpsdoodenakker.
61.	De voorzaat (met potl. in marg.) wellicht.
64.	Een denker - goed.
met potl. 65.	} Kennis (met potl.) a. b. (het goed van den voorgaanden regel aangehaald).
met inkt 66.	} Kennis (met potl.) a. b. (het goed van den voorgaanden regel aangehaald).

1) Het is niet zeker of dit woord al dan niet onderstreept is.

2) Vosmaer vergiste zich hier, en bedoelde 38, blijkens hs. en met potlood geschreven lijstje.

[p. 260]

72.	Het lindeblad.
81.	Verlangen -
92.	Druipsteen (de 2 eerste coupl. alleen geplaatst).
95.	Machtige aandrift.
96.	Herdenking. - ja.
100.	Avondgroet -
III.	Aan den lezer - mooi -

Verder is op drie, van 1-3 genummerde, blaadjes het volgende met potlood geschreven.

I. Aan den lezer.

Gedichten moeten 't meeste spreken
Door wat ze niet in woorden steken.

Uchtend
Mijn liefde
Ommekeer
Voorgevoel?
Besluit
Harmonie
Ik min uw minnaar
bewuste liefde
God
Gelooven	21
Gezegend uur	24
Wijs Noodlot	25
Vaarwel	28

[p. 261]

Zegen mij	29
Was dat een lied	31
Vrij	33
de Mist	38
De akker?	43
rots en water
Des grijsaards antwoord	47
gedood?
Het grootsche denkbeeld	52
Het oog van 't woud
De Mis
	gedeeltelijk^1)
Dorps doodenakker	59
De voorzaat	61
Een denker
Kermis
Kermis b?
Vloed	65
	(doorgestreept)
Het lindeblad	72
Verlangen	81
De mond der grot
Variant
De druipsteen	92
Machtige aandrift.	95
Herdenking?	96

1) Dit is geheel doorgestreept. Zoowel De Mis als gedeeltelijk.

[p. 262]

Avondgroet?	100
Aan den lezer!

Het verschil tusschen het tweede met potlood vlug neergeschreven blaadje en het eerste, dat netjes met inkt geschreven is, schuilt niet in de titels, de volgorde der titels en de getallen (de Mist uitgezonderd; zie evenwel pag. 259, aanm. 2) achter de titels geplaatst. Slechts zijn in het met inkt geschreven lijstje alle titels genummerd, De mond der grot verzwegen, terwijl aanwijzingen en critiek niet in gelijke mate voorkomt in beide, hoewel de blaadjes elkaar daarin niet tegenspreken.

Vergeleken met hs. C. merk ik op, dat Vosmaer dezelfde titels als hs. C. neemt en niet dezelfde als Kloos en deze in dezelfde volgorde plaatst als hs. C., terwijl hij daarvan slechts afweek bij Ommekeer en Voorgevoel, die hij van plaats deed wisselen. Hij veranderde daartoe het eerst voor Ommekeer geplaatste cijfer 5, dat de volgorde van hs. C. intact liet, in een 6.

Vosmaer ging dus uit van een hs., dat in rangorde overeenkwam met hs. C., doch keurde deze rangschikking niet geheel goed. En bovendien oordeelde hij niet alle sonnetten waard opgenomen te worden.

Wat nu de kruisjes, streepjes, romeinsche en arabische cijfers betreft, maak ik op het volgende opmerkzaam. Er is een correspondentie tusschen een + met blauw krijt en een

[p. 263]

romeinsch cijfer met zwart potlood vanaf de 25^ste bladzijde als eerste. Zij treden gelijktijdig op, uitgezonderd op pag. 26, 58, 60. En deze correspondentie schijnt te minder toevallig, daar bij een - nimmer een romeinsch cijfer met zwart potlood voorkomt. De romeinsche cijfers stemmen overeen met de ranggetallen der sonnetten van den eersten druk en verwijzen daarnaar. Bij blz. 25. VIII en ook werkelijk VIII in den eersten druk.

De drie genoemde uitzonderingen zijn op één na niet zoo gemakkelijk te verklaren. Op bladz. 60 staat een sonnet, dat niet in den cyclus, maar wel in de uitgave is opgenomen. Een romeinsch rangcijfer kon dus niet gezet, maar wel een verwijzing naar de bladzijde van de eerste editie, waar het gedicht geplaatst is. En inderdaad staat er het bladzijde-cijfer.

Ik meen, dat hiermee de beteekenis der romeinsche, met zwart potlood geschreven cijfers verklaard is. En zoo opgevat, kunnen ze niets bewijzen over de door Vosmaer gewenschte rangschikking.

Doch de arabische cijfers, die met blauw krijt geschreven zijn, hebben meer beteekenis. Zij wijken af van de door Kloos gevolgde en van de handschriftelijke rangschikking en stemmen overeen met de door Vosmaer in zijn losse papiertjes gefixeerde; met dit onderscheid alleen, dat alle sonnetten opgenomen zijn en diegene, welke hij reeds op zijn ontwerpje vermeld had, hun rangcijfer behouden hebben, terwijl daarentegen de andere door elkaar zijn geplaatst.¹⁾

1) Een uitzondering maakt slechts 35 de Mist; zie p. 259 noot 2, en p. 262.

[p. 264]

De conclusie is niet overijld, dat Vosmaer een andere rangschikking dan het handschrift en een andere dan Kloos wenschte. Of anders gezegd: de authenticiteit van hs. C. is geenszins zwakker geworden, nu blijkt, dat èn Kloos èn Vosmaer een andere rangschikking wenschten, dan het hs. bood.

2. Was hs. C. persklaar?

De vraag of hs. C. ooit tijdens Perk's leven door hem voor den drukker bestemd is geweest en of hij ooit dezen vorm als definitief beschouwd heeft, is moeilijk te beantwoorden. Beneden (pag. 314) heb ik trachten waarschijnlijk te maken, dat Perk in 1881 niet meer van plan was dezen cyclus in zijn geheel uit te geven. Maar of hij nooit dit hs. C. naar den drukker heeft willen sturen, trots de vele correcties, die in spelling en versificatie gemaakt konden worden en trots eenige parallelle lezingen, waaruit nog geen keus gedaan was, - wie zal het zeggen. Sommige schrijvers componeeren in hun hoofd niet alleen het eerste, maar zelfs het laatste ontwerp en zenden een keurige copie ter drukkerij. Andere daarentegen maken klad na klad en komen slechts na eindelooze verbeteringen tot hun doel¹⁾ en met een copie ter drukkerij, die de wanhoop der zetters is.

1) Het is bekend, dat Walter Pater (A.C. Benson, W. Pater, London 1906, p. 202) en Hon. de Balzac (Lettres à l'étrang. Par. 1899 I 349 sqq.) den definitieven vorm pas bereikten na de eerste drukproef. Evenzoo Streuvels (Poelhekke en de Vooys. Platenatlas Ned. Litt. gesch. pag. 130).
P. Hervieu daarentegen zendt keurige copie ter drukkerij (A. Binet, La création littéraire, Portrait psychologique de M. Paul Hervieu in Année psychologique X (1904) p. 45).
En ik herinner mij zeer correcte copie van H. Ibsen gezien te hebben, terwijl de dichter Penning geheele boeken in definitieven vorm dicteerde uit het geheugen.

[p. 265]

Zeker is, dat de tekst van hs. C. afwijkt van de spelling van de Vries en te Winkel op de volgende punten:

7. 12. 4^1). ter	voor te
7. 13. 4. allen	voor alle
8. 5. 7. de haat	voor den haat
9. 4. 9. de mijnen	voor de mijne
12. 2. 4. de dauwdrup	voor den dauwdrup
12. 6. 8. Boze	voor Booze
12. 8. 11. poze	voor pooze
13. 3. 7. beiden	voor beide
13. 14. 7. stroken	voor strooken
15. 4. 3. Oerte	voor Ourthe
15. 7. 2. ruist	voor ruischt
15. 10. 9. hoogen	voor hooge
19. 2. 2. westewindje	voor westenwindje
21. 8. 4. de	voor den
21. 8. 5. slanke	voor slanken

1) Het eerste cijfer wijst het sonnet, het tweede den regel, het derde het woord aan. De titel geldt voor één regel. Afwijkingen als Matilde voor Mathilde zijn niet opgenomen, omdat Perk deze spelling opzettelijk koos. Evenmin ouderwetsche spelling als meir, waereld, korenair.

[p. 266]

22. 15. 6. de	voor d'(den)
23. 5. 4. ruist	voor ruischt
23. 7. 2. waadde	voor waaddet
23. 11. 10. beiden	voor beide
24. 3. 5. die	voor dien
27. 11. 2. vaderlansche	voor vaderlandsche
30. 10. 4. mededogend	voor mededoogend
35. 5. 2. de	voor d' (den)
35. 5. 3. eerste	voor eersten
35. 9. 5. de dood	voor den dood
36. 6. 7. leeuwerikken	voor leeuweriken
40. 7. 5. matte	voor matten
40. 13. 9. de	voor den
41. 5. 8. nieuwen	voor nieuwe
42. 6. 2. de	voor d' (den)
42. 7. 5. heur	voor hun
42. 13. 6. abeeleloovers	voor abeelenloovers
43. 5. 3. geiteblad	voor geitenblad
45. 2. 3. der nacht	voor des nachts
45. 6. 3. glansend	voor glanzend
46. 12. 4. onbehouden	voor onbehouwen
48. 2. 6. glansend	voor glanzend
48. 14. 6. de	voor den
49. 7. 8. poze	voor pooze
50. 7. 5. ten oorlogszege	ter oorlogszege
ter dood	voor ten dood
50. 8. 4. de avondstond	voor de, (d')avondstond

[p. 267]

51. 15. 3. der plicht	voor des plichts
52. 3. 4. de zwarte	voor den zwarten
54. 3. 7. reuzesterk	voor reuzensterk
55. 5. 9. rooden	voor roode
55. 7. 4. beukeloovers	voor beukenloovers
55. 7. 7. dooden	voor doode
58. 8. 2. 't	voor de
59. 5. 3 de	voor den
60. 9. 7. den hoogen	voor den hooge
60. 15. 6. der nacht	voor des nachts
61. 7. 2. berkekruin	voor berkenkruin
62. 2. 9. kruizen	voor kruisen
62. 7. 7. zielbeproeven	voor zielsbeproeven
63. 8. 4. mannekracht	voor mannenkracht
64. 5. 2. de	voor den
64. 6. 4. zielzucht	voor zielszucht
65. 10. 8. Hopen	voor hoope (subst.?) hopen (werkw. ?)
65. 12. 4. der rozeknop	voor des rozenknops
67. 13. 3. wien	voor wie
70. 3. 6. reuzestam	voor reuzenstam
70. 12. 2. meerl	voor merel
70. 13. 7. moordgedruis	voor moordgedruisch
70. 14. 1. wie	voor wien
71. 2. 7. gudst	voor gutst
71. 5. 2. duizenvoud	voor duizendvoud
71. 6. 6. bruischt	voor bruist

[p. 268]

71. 7. 2. 't rotsig boord	voor boord (mann.)
dat straks	voor die straks
72. 2. 6. hij	voor zij (sfinx)
72. 5. 4. hij	voor zij
72. 6. 6. geiteblad	voor geitenblad
73. 10. 4. der poel	voor des poels
76. 5. 2. de	voor d' (den)
76. 5. 3. uchtenwind	voor uchtendwind
77. 4. 8. geruis	voor geruisch
79. 7. 4. blijgeschaarden	voor blijgeschaarde
79. 9. 10. slanken	voor slanke
79. 13. 2. de oude	voor den oude
83. 14. 5. der nacht	voor den nacht
83. 15. 4. ze	voor hij
84. 11. 5. de	voor den
85. 6. 2. de	voor d' (den)
85. 11. 3. de staf	voor den staf
86. 12. 5. breeden	voor breede
88. 7. 5. vrije	voor vrijen
89. 6. 5. der nacht	voor des nachts
90. 8. 2. zwarte	voor zwarten
90. 14. 2. doffe	voor doffen
90. 15. 6. die	voor dien
91. 11. 9. den hoogen	voor den hooge
93. 12. 6. de haat	voor den haat
94. 9. 9. de	voor d' (den)
95. 3. 1. welks	voor welker, wier

[p. 269]

98. 2. 6. zangerskeelen	voor zangerskelen
98. 14. 3. die	voor wie
98. 15. 5. kostte	voor koste
99. 6. dien zilvren lach	voor lach (mann.)
en stem	voor stem (vrouwel.)
99. 14. 3. de	voor den.
100. 4. 7. konen	voor koonen
100. 8. 8. lonen	voor loonen
101. 13. 2. gloeide	voor gloeidet
102. 6. 4. wie	voor die
105. 6. 8. gedogen	voor gedoogen
105. 12. 2. weinig	voor weinigen
106. 15. 6. dees	voor deez'

Hoofdletters.

In sommige sonnetten beginnen alle versregels met een hoofdletter, in andere daarentegen vangt een versregel met een hoofdletter aan, wanneer versbegin en zinbegin samenvallen.

Met een hoofdletter beginnen alle versregels in 33 der eerste 47 sonnetten nl.

1-2-3-6-13-14-15-17-19-20-23-25-26-27-28-29-30-31-32-33-34-35-36-37-38-39-40-41-42-43-44-45-47.

In alle overige, dus bij de meerderheid (33:73), daarentegen slechts bij samenvallend vers- en zinbegin.

Ondervoetige en overvoetige regels.

Ik wil hier niet meer waarde aan hechten dan past en van

[p. 270]

meer belang acht ik, dat Perk hier en daar versregels liet staan, die minder of meer voeten tellen, dan verreweg de meeste en dus waarschijnlijk òf vergeten zijn òf nog niet verbeterd waren.

Ik noteerde vijf ondervoetige en negen overvoetige regels. hs. C.11. 11.

wordt gij bemind. Gij zijt zóo schoon...

25. 10.

Zich wulfde, hief ik 't aangezicht

68. 9.

Dit is der menschen macht; hun denken

76. 6.

der bloemen, ‘dat ge altijd moogt wezen’...

98. 13.

De vrouw die ik ziel en zangen wijde (e?).

1.6.

O Goede lezer, dat ik eigen wegen ging

2. 9.

De geest, in enge grenzen in zich ingetogen,

16. 3.

geweend, dat glinstert in de jonge zon, en zuchten

17. 12.

Ik schijn u als de zonnebloem de zon te ontvlieden:¹⁾

31. 7.

Een liefde wortlend in eens levens lentetij

1) Door Kloos gespaard, doch wel opgemerkt.

[p. 271]

56. 4.

en, Onbegrijpelijk, niets deelt in Zijn macht.’

62. 12.

Vóor het bestaan is 't eindeloos verleên te vinden

87. 9.

Vaarwel! vertrouwlijke eenzaamheid en vogelkoor

89. 7.

om uit te wellen als een bron) nu 't uchtend is

Parallelle lezingen.

Ook komen hier en daar in het hs. parallelle lezingen voor, waar de beslissende keus nog niet gedaan is:

13. 14.

lied van 't woud - vogelzang

50. 4.

en oogt op 't...
links in margine: tuurt, staart

50. 6.

ten oorlogszege
rechts in margine: ter dood, ten oorlog

61. 5.

boven het met potlood doorgestreepte woord

waterval: met inkt - vloed

met potl. - stroom

72.

titel
Kamperfoelie. Daarboven met potlood: Mijn hart

101. 6.

kwam
rechts in margine: kon (met potlood.)

[p. 272]

103. 14.

in inkt: want wie verhief en schoon bleef leefde uw leven.
daaronder in potlood: 't Verheevne dat verhief leeft in uw leven.

Sonnetten in afwijkenden vorm door Perk zelf gepubliceerd.

En ten slotte maak ik er nog opmerkzaam op, dat Perk negentien sonnetten van dezen cyclus (Sanctissima Virgo, Hemelvaart en Δεινὴ Θεός daartoe niet gerekend) zelf publiceerde in een vorm, die afwijkt van den tekst van hs. C.

Het behoeft hierna weinig betoog, dat inderdaad hs. C. waarschijnlijk nooit gedurende langeren tijd door Perk voor persklaar gehouden is. En wanneer ik hier de behandeling van dit punt nog niet sluit, dan doe ik dit slechts om er met den meesten nadruk op te wijzen, dat hieruit niet mag en niet kan getrokken worden de conclusie, dat hs. C. niet kan zijn de laatste redactie van den cyclus in zijn geheel. En trots kleine wijzigingen, die moesten aangebracht worden en deels aangebracht zijn, zeer wel de beteekenis van het geheel onveranderd kon blijven.

3. Wanneer is hs. C. ontstaan?

Een terminus post-quem is te vinden in de dateering van eenige sonnetten. De aanteekeningen op den eersten druk vermelden, dat:

Sanctissima Virgo

in Juni 1880

[p. 273]

Kupris in 't Woud	in Augustus 1880
Hemelvaart	in Augustus 1880
Sluimer	in Juli 1880
Δεινὴ Θεός	in voorjaar 1881
Blanke Handen	in 1879.
Zonsondergang	in 1880

gedicht zijn.

Van deze sonnetten komen Sanctissima Virgo, Hemelvaart en Δεινὴ Θεός niet in dit hs. voor, en zelfs voorzoover bekend in geen enkel handschrift van den cyclus. Deze kunnen ons niet baten. Blanke Handen komt in hs. C. niet voor en schijnt daarin niet te passen, omdat het gedicht de verhouding tusschen Mathilde en den jongeling schildert op een wijze, die niet in overeenstemming is met de begeertelooze liefde van den zwerver. Sluimer en Kupris in 't Woud komen wel in den bundel voor, doch Op het Meir verschilt van Sluimer in 10 van de 14 verzen, en Het Bosch in evenveel verzen van Kupris in 't Woud, zoodat het twijfelachtig wordt of de dateering wel mag gelden voor de sonnetten van hs. C.

Zonsondergang ten slotte komt in hs. C. niet voor.

Deze dateeringen uit de eerste editie kunnen ons dus weinig baten, terwijl de vraag onbeantwoord blijft of werkelijk deze datums juist zijn en behooren bij de redacties, die Kloos in de eerste uitgave publiceerde.

Blijft over nog één dateering, die Perk zelf zette onder het in Nederland 1881 gepubliceerde sonnet De Voetkus n.l Juli 1879. Doch de vraag is hier, wat duidt deze datum aan? In

[p. 274]

Juli 1879 en wel in de laatste week van Juli, omdat hij met Mathilde de laatste week van Juli samen was (zie pag. 304), beleefde Perk dit of iets soortgelijks (zie pag. 306) en wanneer hij het gedicht maakte is onbekend, al moet het vóór het verschijnen van de afl. v. Nederland 1881 geweest zijn. Of nu deze datum wijst op den tijd van samenzijn met Mathilde of op den tijd van vervaardiging, valt niet te zeggen. En daar de in Nederland gepubliceerde tekst niet onaanmerkelijk afwijkt van hs. C., durf ik niet verzekeren, dat de tekst van hs. C. in Juli 1879 geschreven is.

Op deze wijze is dus een resultaat niet te bereiken. En een middel, om tot de absolute chronologie te komen, ontbreekt.

Doch is er geen aanwijzing voor de relatieve tijdsorde?

Ik geloof van wel en behandel dit bij de verhouding der hss., waarbij ik tot de conclusie kom, dat hs. C. naar rangschikking de laatste redactie vertegenwoordigt, doch niet alle in dit hs. opgenomen sonnetten de laatste lezing geven.