De geschiedenis van De Nieuwe Gids

[Supplement]

[p. 2]

Naar mijn mening is het een illusie, te denken dat op de duur, (ik onderstreep: op de duur) zelfs het kleinste detail van het privé-leven van een beroemd schrijver verborgen zou kunnen blijven. Onder het scherpziende oog van de geleerde die wetenschappelijke onderzoekingen verricht op het terrein van de litteratuurgeschiedenis is de afstand van een eeuw niet verder weg dan gisteren. Wanneer de auteur iets persoonlijks gezegd heeft, indien al niet voor het publiek, dan toch in het publiek, al was het maar ‘wat heb ik een kiespijn!’ dan zal vroeg of laat dit eigen domein publiek domein worden, indien hij althans een geniaal of talentvol schrijver is. Dat zal bij zijn leven geschieden of eeuwen later; maar de dag zal komen dat hij in het publiek binnenstebuiten zal worden gekeerd. Dat is de konsekwentie van het mededelende element in het schrijversberoep, wellicht een indirecte konsekwentie, maar dan toch een konsekwentie, niet logisch maar wel in de praktijk van het leven.

De houdbaarheid der geheimhouding, uit de rede van Victor E. van Vriesland op de Conferentie der Internationale P.E.N. te Parijs 1958. (De Nieuwe Stem, November 1958)

[p. 3]

Inleiding

Toen de Duitschers in den laatsten oorlog het belangrijke archief van Frank van der Goes uit het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis te Amsterdam hadden geroofd was niet alleen uit sociaal, maar ook uit litterair oogpunt een schat van gegevens verloren gegaan. Dr. C.G.L. Apeldoorn had nog voor zijn proefschrift over Dr Willem Doorenbos van het litteraire archief gebruik kunnen maken, maar hij copieerde, begrijpelijk, alleen wat hij direct noodig had. Zoo deed prof. dr S. Uri met de brieven van Willem Paap aan Arij Prins, welke brieven verloren zijn gegaan.

Toen bekend werd, dat lang na den oorlog, het archief van Van der Goes in Polen ongeschonden teruggevonden was en weer naar Amsterdam gezonden zou worden, lag het voor de hand om dat archief in verband met de geschiedenis van De Nieuwe Gids te raadplegen. Was het aanvankelijk mijn plan om in een derden druk van mijn boek de nieuwe gegevens daarin op te nemen, ik begreep al spoedig, dat dit niet wel mogelijk was. Het samenstellen van een supplement was een weg, dien ik volgen kon, al ontveinsde ik mij niet, dat het dan soms noodzakelijk zou zijn òf naar het reeds verschenen boek te moeten verwijzen òf door Van der Goes reeds in zijn Litteraire Herinneringen uit den Nieuwe-Gids-tijd gedeeltelijk gepubliceerde brieven in extenso af te drukken en hier en daar copieerfouten te verbeteren. Ik koos dien weg. Maar ik bepaalde mij niet uitsluitend tot het archief van Frank van der Goes. Ook het archief van Jacobus van Looy was nu toegankelijk en uit de vele publicaties van Harry G.M. Prick in tijdschriften waren tal van nieuwe gegevens bijeen te garen, die de historie van De Nieuwe Gids en de daarbij betrokken figuren duidelijk naar voren brachten.

Ik ben mij bewust, dat ook met de verschijning van dit Supplement de stof nog lang niet volledig is bijeengebracht. De archieven van Albert Verwey, H.J. Boeken en François Erens b.v. zullen nog veel materiaal bevatten, dat belangrijk is. Toch meende ik niet te moeten wachten met deze publicatie.

Deze uitgave stelt mij tevens in staat eenige fouten uit mijn vorig boek te verbeteren. In de eerste plaats wees prof. dr G. Stuiveling er op, dat ik bij het copieeren van het contract tusschen de redacteuren van De Nieuwe Gids en Albert Verwey in artikel 1 een vergissing heb begaan (bl. 239). Dat artikel moet luiden:

[p. 4]

Art 1. De tweede ondergeteekende treedt uit de redactie van de Nieuwe Gids. De ondergeteekenden ter eenre blijven vormen de redactie en beheerders [en dus niet behouders, zooals er gedrukt staat] van dit tijdschrift.

Deze foutieve copieering deed mij op pagina 258 een noot plaatsen, die uiteraard vervallen moet, al is de quaestie over de oprichtingsrechten van Verwey mij nog steeds niet geheel duidelijk; in thans bekend geworden brieven komt Verwey op deze zaak terug.

Mevrouw dr Mea Nijland-Verwey wees er op, dat het tegenover pag. 161 geplaatste portret van Willem Kloos niet door Witsen is gemaakt.

Ik stel er prijs op hier een verklaring te geven hoe ik er toe gekomen ben in een noot op pag. 435 Frederik van Eeden soms niet vrij van anti-semietisme te noemen. In den tweeden druk kon ik die noot aldus formuleeren: Ook Tideman leed aan dat euvel en Van Eeden scheen er in die dagen soms niet vrij van. Later was dat anders als men denkt aan zijn vriendschap met Jacob Israël de Haan, Erich Gutkind, mr I.B. Cohen en A. Aletrino.

De reden van mijn oorspronkelijke meening was gelegen in het feit, dat Van Eeden op 12 Dec. '89 aan Kloos dit had geschreven:

‘Goes is heel aardig geweest. Maar ik vind dat hij zich verschrikkelijk met die diamant-slijpers encanailleert. Ik ken die lui ook - ze zijn onder mijn patienten. Verguld zijn ze door dien omgang met van der Goes. Iederen Zaterdag eet hij bij een, - bij den rijksten natuurlijk. Hoe iemand zich zoo tot Joden-luis vernederen kan begrijp ik niet’. (Mededelingen van het Frederik van Eeden-Genootschap, Sept. 1946, blz. 36).

Ook in een brief van 5 Maart 1890 aan Van der Goes schreef hij: ‘Zou jij niet wat van je joodjes gedaan kunnen krijgen’. Al was deze zinsnede mij toen niet bekend, de gebeurtenissen uit den oorlog deed mij een woord als ‘Joden-luis’ anti-semietisch in de ooren klinken. Dit ter verklaring.

Op een ander punt moet ik ook nog de aandacht vestigen. Het betreft de ‘Zes verminkte sonnetten aan een verloren vriend’ (Jeugd-Verzen, blz. 105). Deze sonnetten waren onverminkt eerst verschenen in de Groene Amsterdammer van 21 Juni 1919 ter gelegenheid van Kloos' 60en verjaardag. De ontbrekende verzen waren niet bepaald welwillend. Zie pagina 524 van De Geschiedenis van De Nieuwe Gids.

Op andere in critieken gemaakte opmerkingen, die vaak van onnauwkeurig lezen blijk gaven, lijkt het mij beter niet in te gaan.

Rest mij hier mijn dank te betuigen aan prof. dr A.J.C. Rüter, directeur van het Int. Instituut voor Sociale Geschiedenis te Amsterdam, voor de welwillendheid mij toegang te geven tot het archief van F. van der Goes; aan Dipl. Ing. Hans van Eeden, die dit deed in het Frederik van Eeden Museum; aan het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum te 's-Gravenhage, aan Harry G.M. Prick, die steeds bereid was mij in te lichten en niet in de laatste plaats aan het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, dat door het verleenen van subsidie deze uitgave mogelijk maakte.