Sjouke Sjaerdema (onder pseudoniem Jan Jagersma)

[p. 157]

Hoofdstuk III
Vrij man

Enige dagen voor sint maarten ontbood padre Antonius ‘zijn veelgeliefde zoon,’ zoals hij Albert Quintijn vaak schertsend noemde, bij zich. Ontbood is wat zwaarwichtig gezegd, want een oude monnik, die niet meer lezen of schrijven kon vanwege zijn ogen en niet in tuin of stal kon werken in verband met zijn zwakke spieren, werd naar de molen gezonden, die nu in het najaar lustig draaide en grote hoeveelheden water uit het moeras zoog, om te vragen of de meester-molenaar naar het klooster wilde komen.

Terwijl hij de komst van zijn gunsteling afwachtte, was de abt het met zichzelf nog steeds niet eens, hoe hij handelen moest. Zijn positie onder de Friese edelingen was zo ongeveer gelijk aan die van een bisschop in andere gewesten. Drie flinke dorpen en ettelijke boerengehuchten vormden het grote, wereldlijke gebied, waarover hij vrijwel het onbeperkte gezag uitoefende.

Nu had gisteren een barrevoeter hem een brief van broeder Andreas bezorgd. Een merkwaardig schrijven, dat ging over de vermoedelijke afkomst van Albert Quintijn. Dit had hem heel wat hoofdbrekens gekost en het stelde hem voor moeilijke beslissingen.

Broeder Andreas schreef, dat hij in goede welstand te Wijk bij Duurstede was aangekomen, aldaar bisschop David van Bourgondië had ontmoet en de opdracht van het dekenaat had vervuld, maar dat hij helaas niet de

[p. 158]

biechtvader van de bisschop, broeder Titus gesproken had. Deze was juist op reis. Maar de bisschop had met aandacht naar zijn verhaal over de molenaarszoon van Tzum geluisterd. Met zekerheid kon broeder Andreas nog niets beweren, maar zeer waarschijnlijk was de molenaarszoon een kind van de broeder van bisschops biechtvader en geestelijk raadsman. Als dit zo was, dan moest hij ook de zoon zijn van een Friese jonkvrouw, een zekere Maaike van Sinea. Misschien kon de eerwaarde heer abt naar een en ander een onderzoek instellen. De molenaar van Tzum en diens vrouw beschikten over gegevens onder welke omstandigheden zij het kind indertijd aangetroffen hadden. Hij hoopte, dat de bisschop er met broeder Titus over spreken zou. Maar hij had wel erg veel aan zijn hoofd. Geen wonder, dat dit schrijven padre Antonius voortdurend bezig hield. Hoe moest hij nu handelen? Sint Maarten naderde, stond eigenlijk voor de deur. Hem was bekend, wat er voorgevallen was tussen Albert Quintijn en de dochter van een der machtigste edelingen uit Franeker. Ook had Albert hem verteld van de tegenwerking, waaruit zelfs een zekere haat sprak, die de heer van Sinea hem betoond had. Gezien in het licht van broeder Andreas' brief leek het niet onmogelijk, dat de heren van Sinea ook op de hoogte waren, maar de afkomst van de molenaarszoon geheim wilden houden.

Zo stapelden de moeilijkheden zich op. Wat moest hij doen? Soms gaf hij er de voorkeur aan om ineens maar de knoop door te hakken. Hij kon de trotse heer van Sinea, als deze met Sint Maarten naar het klooster kwam, bij zich ontbieden en hem vertellen welke vermoedens er gerezen waren omtrent Albert Quintijn. Hij kon ook de edelman Tjerd Sjaerdema een en ander mededelen en

[p. 159]

hem adviseren, zich niet te verzetten tegen de verbintenis van de energieke jongeman met zijn dochter, omdat deze minstens van dezelfde geboorte was als de hoogste Friese edelman.

Maar aan de uitvoering van deze beide voornemens was het grote bezwaar verbonden, dat feitelijk nog niets onomstootbaar vaststond. Hem ontbrak de tijd om met de molenaar van Tzum te praten. Ook moest er contact met Wijk bij Duurstede worden opgenomen om allerlei duistere punten grondig te bespreken. Daarom had hij dan nu Albert ontboden. In meer spanning dan hij in verband met andere zaken ooit gevoeld had, wachtte hij de komst van zijn meester-molenaar af.

Telkens een glimlach om zijn mond en een blije glans in zijn ogen. Wat kan een mens meer innerlijke vreugde geven dan het bezit van een goede tijding voor een, die men liefheeft?

Toen Albert voor de fraai bewerkte deur van de kamer van de abt stond, de deur van de zondeval enerzijds en de verzoening anderzijds, glimlachte hij ook, want hij bedacht, welk een verschil het was, nu, na het voltooien van zijn eerste molen en na de vele en goede vriendschapservaringen van de abt en de monniken, als meestermolenaar deze deur door te gaan, of toén ongeveer anderhalf jaar geleden als berooid vluchteling, met gevoelens van slechts weinig hoop.

‘Goedemiddag, padre. U hebt me geroepen?’

‘Inderdaad, Albert. Kom, ga zitten. Ik heb je een voorstel te doen.’ Albert nam plaats in een der hoge stoelen.

‘Over een paar dagen komen de groten van Friesland met hun vrouwen en hun volwassen kinderen.’ Padre

[p. 160]

Antonius zei dit duidelijk ter inleiding. Albert wist het trouwens en had er veel over gedacht. ‘Ook Sjouke, misschien!’ Padre Anthonius wachtte even.

‘Ik heb gedacht,’ vervolgde hij, ‘je meer op de voorgrond te schuiven dan strikt nodig is voor het tonen van de molen, je werkelijk geniaal werkstuk.’

Albert bloosde. Komt nu een oude fantasie tot levende werkelijkheid? Had hij niet zo gedroomd vroeger, en op deze manier met Sjouke gefantaseerd?

‘Zie je er tegen op, jongen?’

Vaderlijk en goedig klinkt de stem van de padre. Albert knikte instemmend, doch dacht: men moet het leven ook aandurven.

‘Ik heb zo op deze dingen gehoopt, lang geleden...’

‘Welneen! Slechts anderhalf jaar!’ Een glimlach en wat milde spot in de ogen. ‘Maar goed! Ik ben blij, dat ik je direct al toestond je haar te laten groeien.’

De abt keek zijn vrijgelatene met een zekere bewondering aan. ‘Nu kan ik makkelijker verder gaan.’ Hij stond op, greep de bel en liet een paar dringende geluiden horen. Een der monniken verscheen en de abt droeg hem op de burger Gerrit Egbertszoon uit Leeuwarden binnen te laten. Albert begreep er niets van.

De burger verscheen, maar met zijn knecht, en beiden droegen een aantal dozen. Tot Alberts grote verwondering bleken die de fraaist denkbare kledingstukken te bevatten: fluwelen wambuizen, met zijde gevoerd, sierlijke hemden met kanten kragen, nauwsluitende broeken van kostbaar laken, fijngeweven kuitkousen, terwijl uit andere dozen schoenen, baretten, gordelriemen van gekleurd leder en wat niet al te voorschijn kwamen.

Bepaald verlegen keek Albert toe en richtte telkens even

[p. 161]

zijn blik op de padre, die daar als een gelukkig mens stond te glimlachen.

‘Je moet maar eens uitzoeken, jongen. Het is in de wereld niet altijd zo, dat arbeid en vernuft beloond worden. Maar vandaag treft dit goede lot jou wel. Het is geen geschenk, jongen, het is je loon!’

Albert aarzelde nog. Maar de koopman nam hem bij de arm en onderwijl hij zei: ‘We gaan eraan beginnen, jongeman,’ knoopte hij Alberts werkbuis los.

Inderdaad een begin. Want even later stond Albert in zijn hemd. De Padre liet niet na zijn stevige, slanke gestalte, zijn gespierde armen en benen te bewonderen.

Na enkele ogenblikken was Albert geheel als deftig burgerman gekleed, de haren keurig gekapt en de fulpen baret met zilveren gesp in de hand. Een bewondering waard. Ook de kleermaker en zijn knecht toonden hun tevredenheid.

Albert kon zich niet goed realiseren wat er gebeurde. Een concrete gedachte aan Sjouke of aan de molen of zelfs aan hetgeen er nu met hem gebeurde, had hij niet. Het was alles te vreemd, te oneigen.

Toen de kleedpartij was afgelopen en de kleermaker en zijn knecht het vertrek van de abt weer hadden verlaten, stond Albert met neergeslagen ogen. Er woelden vreemde gedachten in hem. Wel klonk het woord van de padre nog: het is geen geschenk, maar dat bewees hem, hoe de padre dus ook aanvoelde, dat hetgeen plaatsvond, het karakter van een gift had.

‘Ben je niet blij, jongen?’ De vraag bleef even staan. Waarom maakte de jonge meester-molenaar geen knieval en kuste vol dankbaarheid de hand van zijn weldoener?

‘Hier dan,’ sprak padre Antonius. Terwijl trok hij een

[p. 162]

der laden van zijn schrijftafel open, nam er een kostbare sierdegen uit.

‘Voor mij is het thans aldus, Albert: ik heb, wat mijn wereldse macht betreft, God alleen en anders geen heer boven mij. Ik heb je maanden geleden vrij-man verklaard, nu geef ik je deze degen. Helaas niet de ridderdegen. Dat zou alleen onze hertog kunnen doen en hij zou daar alleen toe bewogen kunnen worden door een dappere daad op het slagveld. Ik heb het recht je te huldigen als vrij-burger, als verdienstelijk ambachtsman.’ Zag Albert het toen ineens als een eer? Wel een gunst, maar tevens een verdiende huldiging? Zoals de soeverein een ridderzoon de ridderslag gaf, bevorderde nu deze abt, als wereldlijk heerser, een zijner verdienstelijke onderzaten tot vrij-burger. Het overstelpte hem en met tranen in de ogen knielde hij voor zijn weldoener neer, greep diens hand en drukte er een kus op: ‘Ik dank u, padre!’