Sjouke Sjaerdema (onder pseudoniem Jan Jagersma)

[p. 150]

Hoofdstuk II
Sjouke Sjaerdema

Zolang de liefde - speciaal hier bedoeld de liefde tussen man en vrouw, die het duidelijkst lichamelijk en geestelijk is - niet beledigd wordt, is ze onuitroeibaar, kan ze verwelken noch sterven. Maar zij is zeldzaam.

Sjouke had waarlijk lief. Zij redeneerde niet, waar haar liefde begonnen was, in het diepe van haar ziel of in haar jonge lichaam. Ze vroeg niet of de gestalte en het gezicht van Albert, zijn makkelijk, soepel bewegen, zijn donkere ogen, zijn koolzwarte haren de liefde van haar bloed gewekt hadden, of dat het zijn spreken was, de uiting van zijn innerlijk. Ze redeneerde over deze dingen niet. De liefde was er en betrof de gehele Albert Quintijn: de klank van zijn stem, de vorm van zijn handen, de zin van zijn woorden. Het was alles een en ondeelbaar. Omdat haar liefde zo was, hielden verlangen en hoop elkaar in evenwicht. Ze ging niet onder in smachtend verlangen. Ze haastte niet van dag tot dag. Ze wist, met een zekerheid, die wortelde in haar vast vertrouwen, dat eerlang Albert zou komen, dat hij slagen zou en dat haar vader, de stugge maar door en door goede Tjerd Sjaerdema haar het hoogste niet zou onthouden. Trouwens, er zou dan een punt komen, waarop ze breken zou met alles en Albert volgen. Met Doefje sprak ze daar wel over. Die kon alleen maar begrijpen, dat een jonkvrouw, als het er op aan kwam, zich zou laten schaken en met haar geliefde naar Gelderland of Holland uitwijken. Het rustig vertrouwen, waar-

[p. 151]

door Sjouke normaal voortleefde en opbloeide in schoonheid en gezondheid, was haar een raadsel. Als zij toch liefhad en haar geliefde in ballingschap moest leven!

‘Ik had rust noch duur, lieve Sjouke!’ Doefjes ogen glansden. Ze legde haar hand in Sjoukes schoot en gedreven door een gevoel, dat ergens in haar bloed en in haar geest een verlangen naar gemeenschap wekte, legde ze zelfs haar hoofd op Sjoukes schouder.

‘Ik vertrouw, Doefje! Twee zijn er, die ik vast vertrouw: Albert, dat hij slagen zal, en God, dat Hij mij het geluk zal geven.’

‘God!’ Doefje richtte zich op, keek Sjouke aan. ‘Wij weten niet zoveel van God. En broeder Marcus uit het fraterhuis leert ons toch, dat God wel altijd het goede geeft, maar niet altijd dat, wat wij graag willen?’

‘Ik weet het niet, Doefje. Maar ik vertrouw. Begrijp toch dat ik anders niet leven kon en normaal blij zijn. Ik houd nog van de bloemen en van ons praten en van vader en moeder. Van heel het leven. En dat is alleen omdat ik vertrouw. Als ik niet vertrouwde, dan zou ik ziek worden.’

‘Maar je verlangt toch wel?’ ‘Hevig! Gisternacht.... Luister eens.’

Hoewel niemand, zelfs geen tuinknecht in de buurt was en zij in de uiterste hoek van de tuin der Sjaerdema's op een stenen bank zaten, die overboogd werd door het groen van uitgebloeide rozen, fluisterde ze: ‘Gisternacht heb ik de kaars weer voor het raam gezet. Het was een heel mooie nacht. Erg donker, maar ook heel stil. Er waren geen sterren en uit mijn kamer zag ik amper de flauwe omtrek van de bomen en de daken. Het meer zag ik niet. Toen verlangde ik hevig. Het zat in mij. Ik heb de kaars ontstoken en voor het raam gezet. Toen ben ik in mijn

[p. 152]

hemd voor het raam neergeknield en ik heb gewacht en gebeden. Ik sloot mijn ogen en toen zag ik de bleke glans van het meer en hij kwam eraan in zijn schuit. Ik liet het zo maar over mij komen. Ik kan dat niet vertellen. Het was ook onmogelijk, zoals het gebeurde. Later was ik stijf van de kou, maar werkelijk gelukkig.’

‘De zomer is voorbij... De tweede al!’ Doefje zei het zo maar, doch misschien toch wel, omdat ze dacht: je moet erg koud geworden zijn, of: nu is hij al zolang weg, hoe vaak moet het nog zomer worden?

‘Weet je nu niets van hem?’ vroeg ze om concreter tot een gesprek te komen.

‘Niets!’ Sjouke wachtte voor ze verder ging. De zon daalde en zou weldra achter de huizen verdwijnen. Dan werd het spoedig te koud om hier te blijven zitten. ‘Ik heb wel eens bedacht: als we Willem eens naar dat verre klooster stuurden?’

‘Ja!’ Doefje knikte met nadruk. ‘Ja, dan wisten we tenminste wat. Misschien is hij er niet aangekomen of niet naar genoegen ontvangen en is hij weer verder gegaan.’

‘Maar dat kan niet. Willem kan zo maar niet van huis. 't Duurt immers wel dagen!’

Toch bleef - alleen hoorbaar in de klank van Sjoukes stem - het plan leven. Als Willem eens op onderzoek uitgestuurd kon worden. De mensen die misschien iets van Albert konden weten: vader en oom Hendrik van Sinea, spraken nooit over hem. Moeder ook niet.

‘Een enkele keer denk ik, dat ik er moeder wel naar kon vragen. Maar dat durf ik ook weer niet.’

Zonder afspraak stonden de meisjes op, liepen de tuin door en gingen achterom de woning in.

In de huiskamer waren Doefjes vader en moeder met

[p. 153]

Sjoukes ouders in druk en blijkbaar prettig gesprek. Ze zagen er jong en ondernemend uit.

‘Daar heb je ze dan,’ zei Sjoukes moeder, toen de meisjes binnenkwamen. ‘Ja, ja!’ zeiden de anderen en keken hen zo aan, dat het wonder direct kon gebeuren: ‘We hebben bericht gekregen, dat de zoon van de molenaar, die verleden jaar, weten jullie wel...’

Of ze dat wisten! Vader en moeder wisten ook wel, wat er toen gebeurd was.

Maar nee, zulke woorden werden niet gesproken. En toch gebeurde er een wonder.

‘Als ze maar willen. Als ze er maar zin in hebben.’ Sjaerdema zei het met een goedige spotklank. ‘Ga maar eens zitten, jullie,’ stelde hij voor. En de meisjes namen plaats op de bank voor het hoge raam. Ze keken wat vreemd en niet begrijpend.

Tjerd Sjaerdema begon: ‘'t Is nu gauw Sint Maarten. We gaan ieder jaar naar De Olijfberg.’

Sjoukes arm schokte tegen Doefjes zij; Doefje keek even, heel vluchtig en tersluiks haar vriendin aan.

‘Nu willen we dit jaar met een groot gezelschap gaan. Oom Hendrik van Sinea is geweest. Gerrit Klaas gaat ook mee. Doefjes vader en moeder en de jongens ook en jullie ook...’

‘Ah!’ Toen keken de meisjes elkaar vol aan: daar was het wonder!

‘We gaan te paard. We logeren op de Horne-State, bij oom Sijbrand. En wat denken jullie ervan?’

De ogen van de beide ouderparen monsterden genoegelijk hun min of meer verwarde dochters. ‘Jullie worden groot,’ zei vrouwe Dekama. En daar zat heel wat in. Ja, ze werden groot. De levensgang was, dat de jonkvrouwen

[p. 154]

op hun achttiende jaar meegenomen werden en aan de Friese wereld werden gepresenteerd.

De Olijfberg was van ouds, behalve al het andere, dat haar belangrijk maakte, ook de huwelijksmarkt van de Friese adel. De ouders over en weer hadden meestal de keus bepaald. Maar de ontmoeting ter gelegenheid van de feesten op De Olijfberg droegen het hunne er toe bij om de jongelui dan gewillig en bereid te maken.

Sjouke en Doefje wisten dat wel. En toen ze de volgende middag weer bij elkaar op de bank zaten - het was daar eigenlijk helemaal geen geschikt weer voor, want de lucht was zwaar van wolken en benam de aarde de zo nodige zonnestralen - begon Doefje: ‘Moeder heeft het heel de dag over Gerrit Klaas. Zo'n beste, degelijke jongen. Begrijp je het? En we dachten, dat jij...’

‘Ik deug niet meer voor de Sinea-State, poe!’ Sjouke begreep het heel goed: die isegrim van een oom Hendrik. ‘En jij?’ vroeg Doefje. ‘Jouw moeder?’

Sjouke trok wat met haar mond.

‘Kom,’ zei ze, ‘laten we naar binnen gaan. 't Is koud hier, zonder de zon.’ Boven, op haar eigen kamer, terwijl ze voor het raam zaten en uitkeken over het stukje stad, de kade, het poortgebouw en dan het meer, zei Sjouke: ‘Douwe! Douwe Harinxma!’

Haar toon was anders, minder opgewekt, minder verzekerd. Ze erkende ook, dat het haar ontrustte. ‘Als ik naar die jongen kijk en moet denken: ze willen, dat dat mijn man wordt! Zijn vader heeft al met hem gesproken. Zo gaat het; dat weten we toch?’

Doefje kijkt maar ver over de huizen heen naar het water. Ja, zo gaat het: Zo is het al vele geslachten gegaan. Jaren van oorlog en rampen uitgezonderd. Dan is Friesland

[p. 155]

uit zijn voegen. Maar in goede, rijke jaren, zoals nu... Sjoukes stem, laag en ontevreden, gaat voort: ‘Voor mij zoeken ze het verderop! De Harinxma's hebben een grote Stins nabij Sloten. Ik moet de buurt uit. Ik heb immers een verleden? Nou dan!’

Doch haar stem rijst en krijgt even, heel duidelijk, een zelfde soort klank als die van haar moeder: zorgzaam en wijs. Ze bootst haar meesterlijk na, al zit er een spot in, die bij moeder niet te horen was: ‘Een keurige jonker, Sjouk. En de Harinxma's zijn rijk. Hij is niet zo heel jong meer. Zijn vader was een dapper ridder, die nog onder hertog Filips gestreden heeft. Maar hij was ook aanvoerder der Friezen, toen ze de vreemdelingen verjaagd hebben. Hij is toen meermalen in ons huis geweest.’ Tot zo ver. Dan herneemt haar stem zijn eigen klank.

‘Zo is het, Doefje! Ik moet er niet aan denken!’

Bij Doefje is het heel anders. Die staat aan de vooravond van een begeerd avontuur. Is zij niet een gezond jong meisje? En hoe kan haar de normale gang van zaken afschrikken? Later komen er vele gebruiken bij te pas, maar het eerste, voorbereid door de ouders, zal immers niet anders zijn, dan het alle eeuwen door was en blijft? Maar Sjouke weegt het zwaar. Want juist dat eerste zal zo moeilijk zijn.

‘Je weet het, Doefje, als Gerrit Klaas je aardig vindt, dan gaat hij met je rijden, het land rondom Dokkum in. Dan zal hij je kussen en strelen. Later komen dan de ouders overeen en dan begint het pas echt. Maar dat eerste! Doefje, als die Douwe... Ik moet er niet aan denken! Ik kan niet zeggen: nee! Ik ga niet met je rijden! Ik kan niet zeggen: er is een ander, die ik liefheb met heel mijn hart. Want dat kan niet bestaan! Dat is er

[p. 156]

in de ogen van al die nette mensen immers niet.’ Doefje kan er heel goed inkomen. Zelf staat ze er zo anders voor, zij, het zedige, lieve Doefje. Zal Gerrit Klaas haar vragen over Sjoukes avontuur? Want het is wel bekend, weet ze.

‘En als Albert er is...!’ Sjoukes mond trilt weer, heftig beweegt ze haar hoofd.

Zo zagen de beide vriendinnen op geheel verschillende wijze uit naar de dag van Sint Maarten, die door zoveel Friese jongelui met spanning werd verbeid.