Logo DBNL
Zoekenden (1918)

Zoekenden

(1918)–Sam Goudsmit–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Hoofdstuk VI

EEN blijde ontspanning zuchtte, nu de Rosensteins weg waren, de kalmer door. Met afschuw-gezichten en verwenschende uitroepen herstelde men zich van de ontroering; dan, dankbaar voor de gezamenlijkheid hunner vijandschap tegen uitzonderlijkheid, bleven de gasten nog wat bijeen.

‘'t Kon de olde Izak zien hachien wel-ies kosten,’ meende Jacobs.... ‘hij had toch niet veule meer neudig um d'r van deur te goan.’

‘Ja jonges,’ zeide de ouwe Beem, ‘àl waj noa de zeuventig nog kriegen, de's winst.’

In die verbroedering dan, in den band tegen de zooveel fellere hatelijkheid der vertrokkenen opnieuw gezeten, spotte Jacobs die hinderlijke berusting van den jarige gauw terug, en riep om een algemeenen toast. Moos dolde dadelijk naar Jette, dat ze dan maar gauw nog 's in moest schenken. ‘Al klaar!’ riep Jette, ‘wi-'j even hellepen Naatje?’ Lollende stemmen feestten uit, een blijder rumoer rond den jarige, dat de èven-aansomberende bepeinzing van zijn levensneèrgang spoedig had weg te lachen.

‘Schenk in, Jette! bi'j bedonderd! vooruit! doar ging-ie! lang zal-ie leven, hoera! Ja, de ouwe moest ook meedrinken,’ zei Sam, ‘ja vooruit, niks an te doen; oome Sam, moest Vader nou óók niet meedoen? ja netuurlik, werachtig, ja, en Moeder ook, nèt zoo goed, dàn maar annisette, as ze geen glaàssien wien andorrefde, of geen congnakkien, allo en oome Sam ook, allemoale, niks geen flauwe kul, allemoale tege-

lieke - kom - ja, loawe lievers ies simge vieren!1) De hatelijkheden verstoven nu, een intieme vreugdigheid binnen de van rauwen haat ontsmette omwanding der kamer, stonden ze allen op, de meeste hoeden schuin op de lachende gezichten, gepluim daartusschen van veeren en linten der vrouwentooisels. Opgewonden van door de omjoeling der anderen oòk even aanzingende blijdschap, schonk Jette Naatje's glas het laatst vol rooien wijn. Moeders schrompele mokgezichtje, de roddelmond van de dikke Sjammesvrouw, de fleemende kop van de klein-vleezige vrouw Zadoks, die de linten van haar glinsterend-begit dakvormig hoedje had losgehangen, en de driftige koppen ook der straks vechtende mannen, zij stonden allen in lachen vervroolijkt toen plots, als saluutschoten, schreeuw na schreeuw, de stemmen uitrumoerden naar den jarige, die met ééne hand aan de leuning van z'n nieuwen stoel, in de andere zijn bevend wijnglas, onder 't fluweelen keppeltje te traanlachen stond.

‘Nog veul joaren!’

Ho, nog veul joaren, omein!

‘Oome Ies, daar gaàt u!’ riep Naatje.

‘Meije Sjoòne!’

‘'k Meen 't oòk zoo!’

‘Over vijf jaar drie kwart eeuw!’

‘Dadde ge nog veul vette koeien mag koope!’ zong Jacques de Vries.

‘En da'j d'r veural veùle an verdienen zullen!’ riep Jacobs.

‘Hoho, omein, omein!’ juichten de anderen, die zoo snel niets nieuws konden vinden.

Hoog, in de vreugde-bevende handen, met het gewiegel der roode en wit-gele dranken, stonden de glazen geheven. Een oogenblik schalde uitgelatenheid door de receptie-kamer, ontruimd van wrangen brood-

haat en tijd-vullende, koortsig-onrustige heftigheid van mondgevechten: het geluk plots gevonden en de vreugde ontmoet en gezien van oogen in oogen, in een zoete, zoet-huiverend ondergane aanraking met het rust-loos vertobde en vragende en reikhalzende leven. Over de tafels, zwart wirwarrend, kruisten tot klinken de armen langs schouders en wijkende hoofden, en de drinkende monden naar de oogen ontvonkten als feestknetterende vlammetjes in de verroodende blijdschapsgezichten.

Haastig-bedenkend, weifelkeerend en dan plots besloten, liep, bij de dientafel, Naatje op Moos toe en stiet hem aan en fluisterde met hartstochtelijk hoofdwenken. Moos nikte terug, maakte lachend gebaren dat hij al begrepen had en zelf al van plan was geweest en met een blik de kamer rond, die hij in rumoer-stijging van plezier zag staan - het geschreeuw en toegewensch omjoelde zijn verhitte hoofd - wrong hij zich naar z'n neef Sam, die met z'n Vader te klinken stond, en greep z'n jas:

‘Sam, kom is 'iér, verdòmme.... klinken.... wij 'em nog niet 'eklunken kerel!’ krijtlachte hij 'm toe, ‘vooruit, wij mutten nog sament drinken, toè nou kerel, 't zal oe niet berouwen,.... 'k mut oe meteene wat zeggen - kom ies hier!’....

‘Ie mutten mien wat zeggen?’ vroeg Sam lachend, terwijl hij zijn glas tot klinken neigde.

‘Even wachten!’ riep Moos in opgeschroefde verrukking, ‘eerst drinken! Jette, geef-ies hier, twee port, één veur Sam en één veur mien, schiet op! en geen hallefies eur,’ sloeg zijn stem, in die onnatuurlijke opdrijving der gemeenzaamheid, over: ‘kom hier Sam!’

Verrast door zijn neefs buitenmatige uitbundigheid, en waarin hij nochthans, schoon onbewust, sterk voelde dat Moos door een overwogen plan gedreven werd, bleef Sam, met z'n leeg-geheven glas staan, tot Jette

geschonken had. Maar Moos, met dwaas-huppelenden sprong langs de tafel, duwde hem z'n glas toe en klonk, tot van Sam's wijn stortte over 't tafelkleed. Alsof in z'n hoofd iets knappen zou, zoo spande er de zich wringende en uitbarstende opwinding voor een ràken zet, van een heet-afgewacht moment. Met een rauwen plezier-gil voelde hij het door zich heenspringen, een voor zijn grove leven zeldzame ontroering, krieuwelend gloeiend tegen z'n voorhoofd. 't Most er nou uit, raasde het in zijn valsch genot, hij zol 't nou maar zeggen, ja, ja, kristes wat zol die Sam opkieken!

‘Hallef leeg drinken!’ gebood-ie, ‘toe nou, nog niet heelemoale uutdrinken!’

Sam nam het glas van z'n mond terug en stond met moeizaam bedwongen verlegenheid, met zich verwijdende oogen, te kijken naar den uitgelaten neef vóor zich. - Wat most die nar toch, dacht hij, vol geprikkelde verwachting; god, die had wat buutengewoons op zien harte, jazeker, geen twiefel an.... En Moos, met z'n hoed in den nek, en een armzwaai langs Sam's gezicht, blikte de kamer rond met oogen die langzaam volgezwolgen schitterden van voldoenings-opgewondeniheid.

‘Kom mee!’ riep-ie.

‘Mee?’ vroeg Sam.

‘Ja, noar de andere kamer, 'k mut oe hebben, 'k mut oe hèbben kerel. Verdomme,’ beval hij, ‘as 'k zegge, kom mee, kòm dan mee!’

‘Ik koome al!’ zei Sam, lachend van opgewondenheid, ‘kèrel wat mu 'j toch!’

‘Kom nou maar hier deur!’ riep Moos, en wijl de dientafel, om aan dien kant door te hollen, te dicht bij de keukendeur stond, duwde hij hem den gewonen zijingang door. Wild drongen ze langs de stoelen heen de gang door, waar zij een groepje mannen: de jonge Rebbe, het kerkbestuur met Mr. van Lier, voorbijrenden.

‘Mu'k goan zitten?’ vroeg Sam, zijn spanning niet langer meester, toen ze in de kamer stonden achter de plaats.

‘Mud-iè weten,’ zei Moos,’ zeg, weet-ie wel, wa'k wil?’

‘Nou dan?’

‘'k Hèb wat veur oe.... zet oe glas eventies neer!’

‘Iè èm wat veur mien?’

‘Road ies, road ies! godverdomme!’

‘Och god, kerel,’ aarzelde Sam nerveus, ‘och god.... ik weèt 't niet.... een -’

‘'n Kalle!’ kreet Moos met ingehouden verrukking en gaf 'n bons op tafel en 'n duw tegen z'n neefs borst, dat die achteruitwaggelde.

‘'n Kalle?’ vroeg Sam zenuwachtig-ongeloovig.

‘Bij godallemachtig!.... 'n kalle veur oé!’

‘Ie bin gèk.... iè 'n kalle veur mièn....? och kòm....’

‘'n Kalle met centen!’ riep Moos, doller nog, nu-ie in Sam's aarzelend ongeloof ongemeene ingenomenheid merkte.

‘Goddomme!’ riep Sam, ‘Zeg òp man!’

‘Hè'j d'r zin in?’ plaagde Moos, ‘já of neé?’

‘Werachtig as god.... woarumme zol 'k d'r geen zin in hebben? maar a'j mien veur de gek hollen.... Moos.... ik spreeke nooit weer 'n woòrd tegen òe!’

‘'n Meissien met drie miel!’ sloeg Moos weer op de tafel.

‘Met.... met drìe miel?’ herhaalde Sam weer ongeloovig, ‘iè hebben veur mièn een meissien met drie duuzend gulden....?’

Een duizelflits krioelschemerde om z'n oogen; een dronkenschap van verrassing voor z'n lèven roesde naar z'n hoofd, vaag aangestemd door het feestelijk rumoer van de kamer binnen, dat langs de opengelaten deuren naar zijn ziedende ooren kwam stuivelgrommen. 'n Meisje... voor hèm... dacht-ie even zwijgend, als

gebeurde hem een wònder daar, zijn gansche leven dompelend in geluk, 'n meisje, een vròuw voor hèm... en met gèld ... met veèl nog wel... En daar had-ie nou zóó lang over gedacht? zóóveel moeite voor gedaan?... beleedigingen voor ondervonden? en nou.... misschien nog wel 'n moòie vrouw? wie weet....? Het kwam opeens als een drom uitbundig schaterzingende kinderen aanstormen in zijn verbeelden. Die Moos toch.... dacht hij overgelukkig, wist hij 't dan niet? dat-ie 't zoo goed met 'm meende? wat gelukkig dan toch maar dat ze weer goed waren geworden.... Och, die vervloekte ruzie ook altijd..... wie was er de schuld van....? hij was toch 'n hartelijke kerel, Moos? Dat zag-ie nu toch wel?

‘Denk-ie, da'k oe veur de aàp holle?’ schreeuwde Moos, opgewonden, ‘mu'k d'r een eèd op doen soms?.... Daàr.... dan za'k hièr de dood indrinken, as 'k oe veur de gek holle.... dan hoev-ie noòit meer 'n woord tegen mien te spreken en anders drink 'k op jullie gassene binnen een joar!.... gèleuve-ie mien nòu, joa of nee?’

‘Wat is 't dan veur éene,’ vroeg Sam schrokkig, z'n arm grijpend, en toch nog voorzichtig grinniklachend, om de uiterste mogelijkheid van een scherts te dekken: ‘nee, nou zonder schtosz, vertel mien ies.... a'j warkelijk 'n geschikt meissien op 't ooge hebben - kan d'r jaà misschien wat van komen - waarumme... ik zal oe zeggen - ik bin op 'n leeftied, da'j wel gassene màggen doen....’

‘Nou ja, natuurlijk! is det dan soms nièt woar?’ vroeg Moos met sentimenteele instemming, ‘za'k starreven as 'k d'r al niet meer an 'edacht hebbe - maar nou ja, die pestruzietjes altied. - Maar affijn.... Nou is 't arnst....’

‘Wat is 't veur eene, wat is 't veur eene,’ vroeg Sam weer met een duw op Moos arm.

‘Wat 't veur eene is?’ glimlachte Moos, ‘ie vroagen

ook 'zooveule.... loat dèt nou maar an mièn over...’

‘Nou ja,’ zei Sam, opeens weer teleurgesteld, ‘misschien weet-ie 't zellef nog nièt hè?.... nou jà.... had de grap dan uut-e-haald woar iedereene bij was... dan ha'j d'r tenminsten nog wat an 'ehàd....’

‘'t Is Naatje 'r zuster!’ riep Moos, ‘nou, is 't nou goed? Daàr dan verdomme!’

‘Naatje 'r zuster!’ schrok Sam op van de plots klaar-ware openlegging van het wonder, en met een bons jaagde opnieuw naar z'n hoofd een niet te onderdrukken verheuging ‘ja, god, dèt was woar....’ dacht-ie, ‘god, ja.... drie duuzend gulden.... det kwam uut.... die had Naatje óók mee 'ekregen van 'r oome.’

‘Ai!’ riep-ie, ‘oe schoonzuster! god, die he 'k allies 'ézien.... was die niet op oe gassene?’

‘Netuurlijk! noù.... hé j' zin? E'k goed veur oe ezorregd, of niet? drie lappies van duuzend en 'n uutzet en 'n knàppe kalle.... dèt weet-ie....’

‘Hef ze noar mien evroagd?’ vroeg Sam verward.

‘Bi'j krankzinnig?’ schermde Moos, ‘goan-iè oe gang nou maar, ik mut det zaakien vanzellef nog in òrde maken.... já, det meissien det vroagt doar noar oe... ik kan wel heuren, da'j nog niet arreg veule met fijne meissies 'em ummegoan.... bi'j gèk?.... zoo'n meissien vroàgt toch niet, nàr, en 'k mos toch oòk eerst heuren of-ie willen? 'k had oe al lànge willen vroagen, maar die verdòmde smerige kienderachtige ruzie.... 'k heb 't nou maar veur noù bewaard, de's dùbbele simge. Dus ie willen wel hè?....

‘Weet oe vrouwe d'r ook van of?’ vroeg Sam, schuin-oogend, en met het eerste pijnlijke gevoel nu, van Naatje dankbaar te moeten zijn.

‘Netuùrlik,’ zei Moos, ‘ze was d'r arreg veùr, hè?.. Nou ja.... ònzin.... 't is 'r zùster hè?.... en as me dan an iemand kènt, dan weet me toch wat me 'r

geèft.... Ik, ìk heb 't 't eerste 'ezegd.... ik denke.... die Fietje, dat was 'n geknipte sjiddesch veur Sam van oome Ies, noù.... en drink noù oe glas maar uut.... mazzel tof!’

‘Omein,’ zei Sam, verlegen lachend, ‘zèg.... ie zwiegen toch nog stille, niet?’

‘Ja, 'k bin doar 'n kind,’ stelde hem Moos gerust, ‘eerst mut àlles in orde wezen, kànt en kloar, eerder doe 'k geen mond lòs.... hièr.... doar he'j mien vijf vingers d'r op....’

Na een handdruk gingen ze met roode hoofden, opvallend-opgewonden, terug naar de kamer waar ze hun luidruchtigheid van loopen plots moesten inhouden, wijl voor de stille gezetenen en staanden, de jonge, zwarte Rebbe zijn feestelijke toespraak hield. Met zijn rug tegen de tafel, stond hij vóór Beem en z'n vrouw en de De Beer's, die tegen den raamwand zaten; naast hem links en rechts op de plaatsen der Rosensteins, de voorzitter, secretaris en penningmeester van het kerkbestuur, en de ouwe Mr. van Lier, de meest populaire notabel van de Joodsche gemeente, officieel godloochenaar en bestuurslid van alle Joodsche vereenigingen; die op alle Joodsche openbare en familieplechtigheden zijn eereplaats kwam bezetten, en ééns in 't jaar, op Grooten Verzoendag alleen, in de synagoge verscheen, daar tot vele heilige ceremoniën geroepen werd en zijn jaargift offerde voor de armen en behoeftige instellingen, om dan, op dien strengsten aller vastendagen, om twaalf uur naar huis te gaan om even te lunchen. Behalve Moeder en tante Nette, was in de vóórste kamerhelft geen enkele der vrouwen gebleven; allengs, toen de Rebbe zou gaan spreken, geleerd-Hollandsch, met echt Joodsche woorden er tusschen, waren de mannen dichter òm hem gekomen, hadden de vrouwen in devote minderheid, van vèr-af kijkend en hoorend, vóór en achter de dientafel zich teruggetrokken. Moos en Sam, voor Kan langs gehup-

peld, bleven staan bij de canapé, naast de De Beers; en Moos durfde alleen nag even haastig knipoogen naar Naatje, die gevraagblikt had, hoe 't was afgeloopen. Maar Sam stiet hem haastig aan en snel zag hij weer vóór zich naar den sprekenden en gebarenden Rabbijn.

Uit de Torah-afdeeling van de week had Kan zijn tekst gekozen: ‘Zend u mannen uit, had God tot Mozes gezegd, dat zij het land Kenaän bespieden, hetwelk ik de kinderen Israëls geven wil.’ Vanuit de woestijn Paran had Mozes hen gezonden, hoofden van Israël alle, en hij had hun gezegd: gaat, en ziet het land, het volk, dat er in woont; of het stèrk is of zwàk, of het gering is of machtig in aantal. De Rebbe verhaalde voort, dadelijk in den pathosdreun, met wijd open mond galmend uit gezwollen keel, scherpte van uitdrukking zoekend in geschreeuw, taalsierlijkheid in opsomming van vaak verkeerde synoniemen. Vol zacht-zingend Joodsch leven op zijn dertiende, was hij een jong dweepertje geweest, nu door de zweep van een seminarium en zwakke, maar dòmme omgeving, gedresseerd tot de sprongen van een ijverig gewetensbeambte, waarin zich langzaam doodhijgde zijn zuiverder en soberder dichterlijkheid.

‘Zij waren heengegaan,’ ging hij langzaam-rekkend voort, buigend van Beem, naar rechts en links de zichtbare zittenden, ‘en zij waren teruggekomen,’ zei-ie met een schok, als onder het openbare gebed.

‘Gij weet het allen, nietwaar? hoe ... zij ... mèdebrachten de gròote vruchten ... hoe zij droègen ... die heerlijke, die wònderlijk zware druiven. En gij weet het oòk, dat zij verhaalden bij hun aankomst.... è-dat zij vertelden van wat zij daar geziè-ien hadden.... wat zij daar aanschoùwd hadden in dat vreemde land; het is een land, vloeiende van melk en honing, niet waar....! wezé pirjòh.... en hièr is de vrucht.... hier is een staàltje van die rijke, van die weelderige

plantengroei, e'van die gròote kolossale vruchten, die daar te vinden zijn ... gij wèet het allen niet waar? ...

‘Maàr.... gij weet oòk wat zij vèrder zeiden: Het is wel schoòn, dal land.... het is wel een land..... vloeiende van melk en honing.... het is wel een land met schoone, groote, kolossale vruchten....! e-maar het vòlk!’ wond hij zich op, buigend rechts en links naar de mannen en vrouwen òm en vóór hem - ‘het volk, dat in dat land wóónt! dat vòlk, dat is zoo stèrk! dat is zoo màchtig! dat vòlk, dat is zoo gewèldig!.... dat vòlk, dat is zoo tàlrijk!.... en de bergen! de bèrgen, die zijn zoo hóóg en zoo gróót!.... en ook hebben wij er reùzen gezien! Amàlek die woont er in het zuiden! en de Gitièt en de Jebusièt en de Emorièt! die woònt daar op die berg!.... op die groòte, hoòge berg! en de Kanaäniet die woont bij de zee en aan de Jordaankant!.... En gij weet het, nietwaar? hoe het vòlk, hoe de kinderen Israëls toen mòrden, hoe alle bespieders, behalve Kaleb, de zoon van Jephoènee, en behalve Josua de zoon van Noèn.... hoe zij schòlden op dat lànd.... op die grond, die God eens had toegezegd aan Israël: ‘neen! wij wìllen niet optrekken naar dat land! wij kùnnen dat volk nièt overwinnen! wij kùnnen niet strijden tegen die reuzen! die zooveel kràchtiger en die zooveel tàlrijker zijn dan wij! waartegen wij maar sprìnkhanen zijn! En zij mòrden tegen Mozes en Aron, nietwaar? God heeft ons uit Egypte gevoerd, om ons te laten omkomen in dat land....! wàren wij maar liever gestòrven daar in Egypte! zoo riepen zij uit....: onze vrouwen en kinderen zullen buitgemaakt worden door die reuzen daar - laàt ons toch onze eigen wèg gaan! làten wij ons toch niet stòren aan belòfte!.... làten we toch teruggaan naar Egypte en nemen wat we krìjgen kunnen!.... Waarvóór zullen wìj optrekken naar dat land; naar dat mòoie, rijke land, om ons te laten slàchten met àl wat wij hebben....!’

Even zuchtte hij van opwinding, tastte achter zich naar de slip van z'n jas, nam z'n zakdoek en veegde z'n mond af.

‘Wil U 'n glas water?’ vroeg Jette, haastig naar voren schietend, ‘meneer Kan wil U 'n glas water?’

Hij schudde van nee met toëe oogen, die moeite minzaam overbodig rekenend. Dan borg-ie z'n zakdoek weer weg en ging, even rondziend, voort tot zijn ontknooping, dalend tot een weer kalm inzettenden toon, als met een gemakkelijk-voorname rustigheid zijn, onder 't wandelen van sjoel naar hier overwogen toepassing uiteenzettend. Zachte kuchjes markeerden de ruischige stilte der gasten, die wachtten met aandacht, vooraan de zwartheid der mannen, kroeziger, stoffiger van zwaarwichtiger en dorder leven in de lichtdemping van winkel- en kamerwand; achteraan, meer verdeeld en kleuriger, met tusschen zich de witheid der dientafel en de verbrokkelde ordening der lekkernijen, en in het grijziger middaglicht, dat van de binnenplaats door 't raam vakte - de vrouwen. Rozette zat daartusschen als een vreemd, broos weeldeding; zij speelde met haar verlakte voetjes onder fijn-wit kantwerk en roomiggeel van rokken, zich vervelend bij Kan's bijbelverhaal, aan- en afkijkend naar en van Meijertje, die haar bij oogenblikken met kleine genot-oogjes begluurde.

‘Welnu,’ begon Kan, weer met zachten inzet en dan langzaam-zwellenden toon, ‘gij zijt thans zeventig jaar.’ ‘Gij hebt een groot stuk van uw menschenleeftijd, een groot gedeelte van het menschelijk leven achter u. Geachte vriend.... ook van ù kan men wel zeggen dat gij het land bespied hebt.... vóór gij daar komen zult: in dat heilige land, waar elk Jehoedie, waar elk rechtgeaard jood eens voor goed hoopt aan te komen. Want nietwaar? ons menschelijk leven is slechts een doorgang, is slechts leen proef, vóór het gròote, wàre leven, vóor het leven hier namaals! Gij hèbt het land bespied.... en gij hebt gezíen.... dat

daar waren schoone vrùchten.... dat daar waren schoone zàken, voor het oog een wellust om te aanschouwen. Gij hebt gezien dat er vreugde, dat er blijdschap is in dit leven. Maar gij hebt ook gezien, dat er reuzen waren in dat land; reuzen die u verslaan wilden; reuzen die het goede wilden dooden! De kwade machten, waarmee gij in dit land te kampen hadt, zij waren groot als reuzen. Zij stonden u naar het leven. Maar,’ wond hij zidh weer op, terwijl hij zich naar voren boog en zijn rechterhand hief waarvan de wijsvinger nu heftig zwiepend den uitgeschreeuwd en klem van zijn ontknooping begeleidde: ‘gij mort niet; gij zègt niet: laat ons niet optrekken! gij zijt blijmoedig gebleven en godvreezend! Gij hèbt niet gedaan als zoovelen onder het volk! als zoovèlen, die thans het hoofd opsteken! als zoovelen, die mòrren! en zeggen: Wàt moeten wij doen in dat land, wàt moeten wij daar beginnen! wij zijn hierheen gelokt, opdat wij omkomen zullen met onze vrouwen en kinderen! Gij doet niet als die velen, die er thans onder Israël zijn en die zeggen: ‘Laàt ons toch nemen wat er is! laat ons gelooven alleen in wat wij zièn kunnen met onze oogen! làat ons toch niet luisteren! naar die dwaze stemmen van de rabbijnen, die spreken van een toekomst! van een heilig land! van een leven hier namaals! waar wij niets van weten! Die zeggen: Laat ons dan toch nemen, wat we krijgen kunnen! Gij hebt niet gedaan, als zoo velen, die het geloof van onze voorvaderen ontheiligen! door hun eigen weg te gaan! door den heiligen Sjabbos en den heiligen Jomtof te ontwijden! e-door de Touro, de heilige Touro, aan Israël op den berg Sinaï gegeven, te verwaarloozen en te beschimpen! door Israël zelfs met geweld te willen verzwàkken, Israël miskend, Israël verguisd, Israël vertrapt en gesmàad! Gij hebt het land gezien in al zijn rijkdom, in al zijn weelde, in al zijn leelijlkheid en zijn kwade machten! Maar gij mort niet! Gij zegt tot het volk: Kòm, laat ons optrekken! Want

als God wil, dan zàl Hij de reuzen verslàan! en overleveren in onze handen! Gij doet als Kaleb en als Josua; gij zijt blijmoedig gebleven.

En als eenmaal de dag zal kamen, dat gij voor Gods rechterstoel zult worden opgeroepen; als gij eenmaal zult gekomen zijn aan de grens van deze woestijn; dàn, dàn voorzeker zult gìj ook komen daar, waar het land is vloeiende van melk en honing; dàar, in dat hèilige lànd, in dat wàre land, waar ons leven pas begint; in Gan Eiden, in de hof Eden! En daarom hopen wij, dat God, geloofd zij Hij, u nog voor ons sparen zal in lengte van dagen, opdat gij uw imede-joden zult sterk maken tegen die reuzen; opdat gij hun vrees voor die kwade machten, die hun bedreigen, zult helpen wegnemen, en ze allen maken tot Jehoediem in den waren zin des woords! Opdat uwe kinderen vreugde van u hebben zullen en gij nog lang, met uwe geachte echtgenoote in vrede en in voorspoed, zooals gij tot nog toe, gedaan hebt, zult mogen leven.... Omein!’

Een zacht gegons en geschuifel van stoelen luidde op toen hij eindigde en velen riepen schuchter of ook blijmoedig-gemeenzaam: ‘Omein’ op het zijne. Ouwe Beem stond op, en bedankte hem; zijn vrouw die schreide en tante Nette De Beer en Jette kwamen op hem toe en handdrukten hem; ook Jette en andere vrouwen bij haar hadden rooie oogen gekregen. Sam, onzeker van gebaren en zeggen, in de vernevelende blijdschap om de als uit de lucht gevallen vrouw met geld, en nog zenuwachtig wijl geen beslissing nog zichtbaar was, ging onhandig op Kan toe, dankte, zag hem aan en bleef links-lang vóór hem staan. Achter in de kamer mompelden vrouwen, hoofdknikkend dicht bijeen, haar vereering van den jongen Rebbe, voor haar oneindig geleerd; een heel verre, onbegrijpelijke voornaamheid was hij voor haar; een prachtige fijne spreker, en een knappe jonge man. Hartog Spier was stil blijven zitten, door Kan's toespraak met bijbel-

woorden en aanraking van dood heftig ontroerd; schokkingen van grootheids-emotie joegen door hem heen, als had hij zelf voor drommen saamgekopte menschen gesproken. Armzalig groot gebracht, op zijn tiende jaar al voor handel den boer op, had-ie nauwelijks leeren lezen en schrijven, en scheen hem alle grootedingen-aanduidende Hollandsen, hoe slecht en pronkerig en gezwollen ook, een heerlijkheid van vervoering; al wat-ie gelezen had, hier en daar gegrepen als het hem gemoette, had hij in zich opgenomen met den ondoodbaren hartstocht naar schoonheid van zijn rauwe, telkens in de jacht van handel en in den meesleur der kleine omgeving weer ineenzakkende, dan weer koortsig zich omhoog heffende dichterlijkheid. Zoo gebeurde aan den ontroerings-mensch in hem nooit de blankwijde schijn-verstilling der beschaving en woelde er eindeloos het onrustige en weer feller verontrustende verzet, het gescherm van aan elkaar vijandige meeningen, die zich bei in hem belichaamden, en ook verweer tegen zijn emotie zelve, vooral als hij die voor anderen merkbaar dacht.

Toen hij even stil had gebeten en Marcus Polak rechts naast hem, een arm steengoed handelaartje, met een paar woorden bewonderend over Kan sprak, schokte hij minachtend met zijn hoofd en trok zijn lippen scheelend neer:

‘Wat niet soms?’ vroeg het koopmannetje, ‘hef det mannegien soms niet netties espreuken?’

‘Joa!’ snauwde Hartog, ‘is 't goed jongien? is 't goed mien ventien? 'IJ hef netties espreuken.... nogh!‘spotte hij, z'n kleine, diepweg gloeierende oogen optrekkend: ‘hij.... hij kan nog geen woord Hollandsen òok niet; kan det kereltien dan oòk al wat? 'n bietien Rasche,1) en 'n bietien uut de boeken hef-ie,

och, wat weet jullie doar van; wat weet-iè d'r van; proat mien d'r niet over....!’

‘'t Giet oe deur de knieën heene,’ verdedigde Polakje, ‘det kan ìk oe dan wel vertellen, 't giet oe deur de heele beenen deur.’

‘Proat mien d'r niet van!’ snauwde Hartog, ‘hol oe stille, hol oe stille!’

Grijnslachend, stond-ie op, groette haastig rond en schoof, zonder den Rebbe te groeten, achter hem langs de deur uit, onzeker in zijn houding, hem benijdend en bewonderend, maar wrevelig, ontevreden, gemarteld-woelig....

De Rebbe en de kerkbestuursleden waren uit wellevendheid nog even na de toespraak gaan zitten. Onderwijl zij even met den jarige praatten, die hen over Sjoel- en gemeentezaken gemakkelijk-vriendelijk bezig hield, gingen langzaam de andere gasten heen. Naatje kwam, nu 't zooveel stiller was geworden, even naar haar man en boog zich fluisterend Over hem.

‘Wat het-ie gezegd, Moos?’ vroeg ze heet-nieuwsgierig, Sam bedoelend.

‘Nou, bij is gewóón stapel!’ pochte Moos.

Sam zag dadelijk hen beiden samen, en lachte onhandig terug naar Naatje's toeknik. Zij wenkte hem, en terwijl Moos even achteruit ging, schoof-ie op haar toe, angstig opeens zich herinnerend de wreede scheldpartij van dien Vrijdagmiddag.

‘Kom is hier Sam,’ fluisterde ze, ‘het Moos 't je gezegd? Nou,’ stiet ze hem aan, nu maar alle laatste vijandigheid wegduwend met lachende oogen die op en neer gleden, ‘wi-je m'n zwager wel worre?’

Stilletjes intiem sloeg ze hem op zijn schouder. Toch voelde hij nog een tegenzin, 't met haar te bespreken.

‘We zullen zien,’ zei-ie lachend, maar ontweek het dadelijk grage antwoord.

‘Je wilt zeker je zuster ook gauw zoover brengen

als jij bent,’ gijnde hij met haar kindverwachten onkiesch, maar zonder dat het haar kwetste.

‘As je dat maar begrijpt,’ zei ze, ‘we zullen zien, hoor.’

Een eindje van haar af bleef hij tegen haar staan knipoogen, onderwijl juffrouw Rosenstein groetend, Lion's vrouw, die, nooit met haar man saamgaand, even haastig kwam feliciteeren, en nog niets wist van 't omgeval met haar schoonvader. Sam zag dan voor zich, trachtend kalmer te overdenken wat er daar zoo opeens met hem gebeuren ging. Leek het niet ongedacht-gelukkig? een groote duurzame vervreugdiging van dien feestdag? nòg kon hij 't zich niet goed voorstellen. Was het niet vreemd, was het niet wat wonderlijk, dat hij, Moos, hem een vrouw met drie duizend gulden, waarmee-ie zijn concurrentie verstevigen zou, ging toespelen? Tòch kon 't nou geen grap meer zijn, maar màl bleef 't, nou z'n eerste verrassingsroes zich tot klaarder, schoon nog nerveuse kalmte van denken getemperd had: dat zij, Naatje, hem drie mille van den oom zou laten opstrijken, om hun de koeien op de markt of bij de boeren onder de handen te kunnen wegkoopen, zooals Moos juist wel aan hèm gedaan had. Maar dan weer telkens, in de allengs verkalmde kamerfeestelijkheid, keerde het gelukkig weten, dat-ie van z'n vader's zeventigsten verjaardag iets degelijks over zou houden; iets zoo lang en hevig begeerd, zoo onrustig en met veel grievende teleurstellingen nagejaagd, en dat nu maar zoo heerlijk-plotseling hem werd toegewezen. Het overtrilde eindelijk zingend den berekenenden twijfel, en glimlachend stond hij er opeens te droomen, van de goeie zaak die nu komen zou, en de groote serieus-blij blijkende levenswijziging van: de vrouw; hij zou nu verder geen kwajongen meer zijn, gijntjes laten - menschen groeten je op straat als ze je, met je vrouw aan den arm, tegen komen. Zij, was een dame, een sjieke Amsterdamsche dame ...! van zijn

stevig-rechtend lijf boog zijn kale onbeduidende hoofd omlaag, starend naar de verbeeldingsdingen, tot zijn lippen vleezig-dom vooruittuiten als van Jette en Meijertje. Hij zag niet, hoe de Rebbe hem de hand toestak en schrok op, toen de anderen hem riepen. Naatje en Moos zagen elkaar aan, lachten knipoogend. Kan glimlachte groot-goelijkjes, gaf hem de hand tot groet: ‘'n Beetje te droome, hè,’ vriendelijkte hij neerbuigend, ‘ja jonge, dat duurt nog een heele poos voor jij zoover bent; eerst maar eens de vrouw, dat komt nòu aan de beurt hè? jazèker!.... nou, verder veel Simges hoor, Beem, adieu!’

‘Dan bij u toch óók gauw,’ glimlachte Sam haastig, nog blij dat-ie zooiets gevonden had. Meijer had dadelijk een gijntje er ook op: ‘Hij wil oè eerst de pille loaten slikken, meneer Kan,’ zei hij, ‘hij denkt, ie bin toch de veurganger, doen-ie 't mien maar eerst ies veur!’

Kan schudde schertsend-afwerend 't hoofd: ‘Wat-ie denkt, dat weet u niet,’ zei-ie en naar de anderen groetend, ging-ie met Gomperts, Wolf en Van Lier odk heen.

‘Gaat u ook mee?’ vroeg Moos naar De Beer en z'n vrouw, die alleen nog gebleven waren; sinds Moos met z'n trouwen geld had gekregen, sprak De Beer nu en dan wel met hem over handel. De eerste en laatste gasten nu, op den maaltijd na den feestdag naakt en ontgeurd achter zich latend, gingen zij heen. Tante Nette, handjesgevend, zag van Moos naar Sam en van hem naar Naatje, die zich te kleeden stond, hunkerend naar de oorzaak van hun ongewone plotselinge intimiteit straks.

‘Ziezoo jongens,’ zuchtte ouwe Beem glimlachend, toen de De Beers en Rozette hem groetten, ‘det hebbe we alweer ehad,’ en zijn vrouw zei het hem na, blij, dat de drukte om haar was weggeroesd.

Maar Moos, die niet alles onberoerd kon laten, profeteerde met gewichtig-geladen geluid:

‘'t Mooiste kedoogien kump nog, oome Ies,’ en hij drukte met onderscheidende stevigheid Sam de hand. Naatje, nu ook groetend, lachte mee:

‘Wacht maar is, jullie zalle is zien: we binne lang niet voor niks hier geweest.... van 'n simge komt.... jullie wete wel....’

‘Van 'n gassene kump 'n gassene,’ lachte Meijer, ‘maar hier is toch geen gassene ewest?’

‘Van 'n verjoardag kan óók 'n gassene komen,’ plaagde hem Moos.

‘Loop noa de verdommenis!’ lolde Meijer, die Sam's kleuren niet merkte, daar die zich had ongekeerd en bij de dientafel te spelen stond.

‘Nou jà,’ schalkte Naatje, ‘ga jullie je gang maar, ik zeg niet wat 'k niet kwijt wil weze, heb maar geduld hoor, allemaal.’

Jette liet hen uit, bang-nieuwsgierig wat er gebeuren ging. Zij dacht aan zich zelf.... misschièn, misschièn....God, je kon 't niet weten! o god! ja?.... Tot ver over de straat zong ze hen lieflachend, met handgroetjes na: ‘Dàg, dàag!’ -

Dan stond ze even stil, zonder 't ommezijn der anderen nu nog even peinzend op hoop: ‘Zouen ze 'n gosen voor 'r hebben?’ Wie weet.... as 't is waar was! god, god! hieruit!.... hier uit! een eigen huis! met 'n man....!’

Aan de overzij had de bakkersvrouw haar uitgelaten groeten gezien en liep haastig naar binnen, om 't haar meid te vertellen: god, god, die waren weer goed samen! wie had dat kunnen denken!

Zenuwachtig-vreemd bewegend ging Jette naar binnen, waar ze de smartelijk-wondende ergernis trof, van niets gewaar te worden.


Vorige Volgende