Logo DBNL
Zoekenden (1918)

Zoekenden

(1918)–Sam Goudsmit–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Hoofdstuk II

DOOR de ramen heen, had Jette enkele woorden van Moeder zich hooren opwringen, en het doordreunen van Vader's saamgolvend betoog-gegalm, kwellend-onverstaanbaar. Ze had niet naar binnen durven loopen, bang dat Vader, die haar ziekelijke nieuwsgierigheid kende, haar dadelijk met zijn kalmte-meerderheid weer weg zou dringen. Telkens, dicht bij de kamer, achter den ganghoek zich schuilhoudend, had ze zich voorovergebogen naar 't raam, toch gretig bestudeerend den stukklaterenden woordenstrijd. En toen ze eindelijk door nu en dan een woord en een naam te hebben verstaan, wist, dat ze de vijandschap behandelden van de familie aan de andere straatzij, liep ze naar vrouw Bart, die de eenige in huis was nu, met wie ze 't bespreken kon. Miene die al wachtte dat zij beginnen zou, werd dadelijk licht doorbeefd van nog neer te dwingen golfjes heerlijk-zinnelijk meeleven, van zenuwachtige vreugde om de straks langzaam uit te schrijnen hatelijkheden tegen haar klanten.

‘Ze maken zich aardig bemind,’ klaagde Jette, in 'r vaak geprobeerde Hollandsch, ‘met dat vuile geroddel, hoe kan iemand zooveel praatjes uitstrooien? Ik kan me dat niet begrijpen.’

‘An zoon' old mensche,’ zong Miene, opkijkend van den grond, waar ze geknield zat, om met stille handen even in aandacht te zeggen: ‘nee, ik kan mien veule begriepen, maar dat iemand an 'n mensche van zeuventig joar zoo geregeld-deur belasteren kan, det kan ik toch werachtig niet op.’

‘Wanneer werk je d'r altijd?’ vroeg Jette, met de bedoeling een bespreking van Naatje's huishouding gemakkelijk te maken, ‘op Dinsdag niet?’

Door dat plots beroeren van haar dienstbaarheid voelde zich Mien gehinderd. Leek 't niet of ze 't er om deê, om 'r te laten hooren, dat ze tòch wel bij ze kwam, bij rechts wel en bij links wel, al vertelde ze nòg zooveel? En even roodwordend, wèg het sterk-brutale van haar doen, neergeslagen de gretige greep naar de vertrouwelijkheid, zei ze, met inspanning tot kalmte, alsof 't schaamterood maar kleur was van 't halsrekkend opkijken: ‘Ja, vanzellef, ik kòme d'r wel heè.... maar.... maar nee, 'eur, ik kome d'r toch niet graàg....o, nee.... doargunter za'k nog niet zeggen, maar bij Moos zien vrouwe.... nee, och juffer de's toch zoo'n krenge hè.... neé dèt geleuve-ie niet.’

't Heele voorhuis had ze frisch van glimnat vóór zich gelaten: met dweildoek en boender in de van 't lijf gestrekte handen overzag ze 't nieuwe schoongeworden vierkant, zuchtend van lekkeren werkpret. De emmer had ze teruggezet, àl verschoven van baan tot baan, nu naar de schemerende gang en naast den blikken zeepbak en 't zandtrommeltje wierp ze den boender neer. Toen, opeens, vergetend weer den klap van zooeven, met den half uitgewrongen dweillap tusschen de gezwollen werkrooie knuisten, kwam ze, als om een geheim te vertellen, met vooruitnijgend bovenlijf naar Jette klepperen: ‘Ze gunt geen starveling 't brood nièt in de mond, die doargunter.’

‘Nee è?’ vroeg Jette verheugd toestemmend, licht krabbelend in 'r losse haar, ‘det 'eb ik oòk al gezegd, ik zeg vanmorren nog tegen m'n moeder, ik zeg ze gunt je 't licht in je oogen niet, want aj nou 's ziet, met die meid van Grietje, die 'eeft ze 'r toch gewoon òfgehaald, nou wat is det nou, om iemand de meid van zijn 'uis weg te huren, wat zeg jij nou Miene.’

‘Och god mensche,’ kreunde vrouw Bart, terug-

geloopen en bezig den drempel droog te wrijven, ‘doar is zooveule kwoad an, ze kan geen twee menschen 'ier in de winkel zien, of ze kreg d'r 'n kiènd van, já, de's effetief woar 'eur.’

‘'k Geleuve 't,’ besliste Jette, ‘werachtig ik geleuve 't. Zeg Miene, wat was de boel smerig vandage è? 'k zegge straks tegen m'n broer Meijer, 'k zegge die Miene kreg vanoavend um zeuven uur de grond nog niet schoone.’

‘'k 'Eb 't wel ies smeriger 'ehad,’ oordeelde ze goochem-bescheiden, met de emmer in de hand, waar ze nu dweil en boender in neer bad gegooid, en ze monsterde nog eens genoegelijk-stil den opdrogenden winkel, die nu met glimplekjes als vliesjes hier en daar rullig saamtrekkend, luchtig-blank lag en wijd, ontruimd voor de naderende sjabbes-feestelijkheid. De banken, de tafel en 't kleine blok, onder 't dweilen verzet, stonden weer, 's middags al schoongekrabd en gelapt, rustig tegen den muur geduwd, en Meijer, die thuis kwam, begon ook 't laatste vet voor 't raam weg te hangen naar de achtergang.

‘Zeg Miene, vroag an Moeder um schoone servetten.’

‘Ze sloapt,’ zei Miene, door 't raam kijkend naar Moeder, die met handen gekruist in den schoot, eindelijk was ingeslapen, den bril laag op den neus, den mond vooruitgezakt en nu eindelijk Vader het rustige voortlezen latend.

‘Dan muwwe maar eerst de matten leggen - hè god, Moeder moet ook zoo noodig de sleutels bewaren,’ klaagde Jette zich schurkend, ‘eer ik mien neus snute in de servetten.’

Maar Meijer wou de matten niet halen, zei, dat ze voor hèm toch oók de koeien niet gingen halen en nadat Jette 'm had uitgelachen, zei ze sentimenteelverwijtend, dat ie zeker nèt zoo wou worden als die lui van de overzij, die z'n moeder in 't graf hielpen.

Miene had maar geen vloèr van ze gehad vandaag.

‘Och,’ zei Miene, lief-afwerend, ‘ie bin kienderachtig, a'k overal zoo weinig te 'euren kreege as' ier, noù.... 'k mut wel ies wat ànders 'euren, doàr valt wellies 'n ander woortien veur, de menschen bin allemoale zoo goed en zoo vrindelik niet as ze d'r wel uutzien.’

Gewichtig neigend, met een gebaar van 't nu voor goed te hebben meegedeeld, liep ze enkele passen terug, nà-nikkend naar Jette en Meijer beide, die luisterden met gelukkigen glimlach.

‘An oè oòk?’ vroeg Jette verder, zacht-intiem hoofdschuddend in verwondering naar Meijer, ‘'eur ie nou wel hoe 'n kreng of ze is?’

De emmer in de hand, met 't bovenlichaam voorovergebogen en geglans in 'r waterig-grijze oogen, begluurde Miene ihun kittelend plezier. Toen zette ze zacht den emmer neer en kwam voorzichtig naar Jette geloopen, stil slofklompend door den winkel als door de besprokene mogelijk beloerd.

‘Ze kek noar oe handen!’ stiet ze Jette tegen den arm, ‘maar de's nog zoo arreg niet.... maar ze kek noar oe mònd! oe happien eten det gunt ze oe niet! of ik magge lieden 'eur, da'k niet gezond meer thuus kome.... van de weke, toe was ij uut en we zatten sament in de keuken te eten, umdat ze niet ekspres binnen wol dekken, nou de's nou niks, det kan mien nou geen bliksem skelen zie, want d'r is toch altieden warrek genogt.... nou maar mensche ik kan oe bezweren, as dat ze mien noa de mond 'ef 'ekeken nèt zoolange as 'k veur 'r 'ezeten ebbe, en op 't laatste, ja de's woar 'eur.... want ze zeggen wellies da'k liege, maar de'is effetief woar 'eur, op 't laatste kon ze 't niet meer uuthollen, neé toe zeg ze.... gelukkig as me zoo gezond eten kan hè? zeg ze, jij kan gezond eten zeg ze, och mensche, ik adde 'r graag mien bord in 'r snoete 'egooid. ‘Ja,’ zei ze verhit bij 't verbaasde

tonggeklak van Jette, ‘zoó is diè, ze kon niet velen, da'k mien bekomst atte.’

‘Ik vinne 't vuil en smerig en gemeen en laàg,’ zei Meijer, meesmullend met de vrouwen.

‘Hoe is 't godsmogelijk,’ schudde Jette met weer van verwondering de hand aan haar wang, ‘hoe is 't godsmenschemogelijk! bah, 'k zol mien toch mien oogen uut mien heufd schamen, hef ze dèt 'ezegd è?’

‘Ja,’ vulde Miene haastig versch aan, weer dichtbij schuifelend, ‘en nou vertel 'k nog alles niet, wat ze 'ezegd hef, dan zeg-ie eelemoale de's 'n loeder, want ze weet 't allemoale zoo valsch te zeggen mensche, asof ze van god geen kwoad weet.’

‘Nou wat dan? zeg-ies op?’ drong Jette, voelend dat 't iets tegen hen moest zijn, ‘nee werachtig ie mun 't zeggen ander bi 'j nièt eerlijk, zeker van òns niet? nou ze kan veur mien part stikken.’

‘Ja, mu'j begriepen,’ lei Miene fijntjes uit, Jette aanziend van terzij om 'r zoo rustig te overrompelen, ‘toe zeg ze, met 'n streek vanzelles, net zoo iets veur haàr, ja, doar is oe breur zien vrouwe nog maar 'n kiend bij, toe zeg ze, met zoo'n smeurige knauw onder water: noù, zeg ze, je mot 'ieròver maar niet zooveel eten, zeg ze, det kreng: dat zal m'n nicht Jette wel niet hànstaan, zeg ze, die zièt niet graag dat 'n ander zooveel na binnen werrekt as 't 'aar centen kost! Jaà wat zeg-ie doar nou van, zoo'n Amsterdamsche kakjuffrouw, ik zeg, nòu, zeg ik dálijk d'r op, ik zeg ik bin d'r anders nog nooit met geen honger vandaan gekommen juffer, zeg ik, ja, det he'k 'r toch fijn 'ezegd, want de veurige weeke, toe he'k thuus nog mutten mien boter'am eten, wa'k anders nooit doe, maar umdat medam 't niet de mujte weerd vond um nog ekspres veur mièn eerappels bij te koken, want schellen mut ik ze toch, det nemp ze d'r altoozen meteène van mien bij waàr.’

‘Wat 'n vuil stuk pest,’ hijgde Jette diep op, en

met bei haar handen haar vele rokken beslaand, wond ze zich op, met grootwordende oogen van woedeklimming naar 'r keel.

‘Bah, getuu! doar lig ze.... m'n nicht! in 'r oogen geen licht! ogh!’

‘Ze bedoelt zeker die knecht van ze, nebbiesch,’ viel Meijer in de rede, in de meening oòk onmiddellijk iets te moeten aanmerken, ‘die ze loaten ver'ongeren met 'n paar rooie centen in de weke.’

‘An 'r eigen keèle zal ze meenen!’ hijgde Jette, haar zware geluid inhoudend met geweld, wijl ze Vader met hand boven z'n oogen door de ruit zag zoeken wat er te doen was in den winkel, ‘nee, nou maar zal ìk oe ies wat vertellen, zeg Miene, ie weten toch wel.... op de brullefte van mien breur Joop, nee nou muj toch ies even 'euren, ie maggen 't weten.... ik noeme oe man en peerd, toe 'ef ze zich veur de vreemde menschen die d'r waren, en daar waren toch nette lui, niet? doar hef ze nog niet zooveule 'r fetsoen kunnen 'ollen, dat ze eerst de godganschelijke dag 'r vreetmage 'ef vol 'estopt.... en toe, nee luuster ies Miene, toe 'ef ze nog met mooie smoesies een mànde met lekkers mee 'eneumen noar 'uus toe.... dès bij god woar 'eur.... en doar waren zóóveule menschen bij.... doar was meneer Kan, meneer Kà-an, de domené za'k maar zeggen, en doar is 'ewest meneer Davidson de makelaar en doar was mevrouw de Beèr en ik weet veule, allemoale nette lui, waj noèmen kun nette lui, hier, Meijer 'ef nog van 'ierover de mande veur 'r op- 'ehaald, is 't niet zoo Meijer? zoo ware we toè.... zoo krankzinnig bin we toè 'eweest veur det dier, det proat nog van vreten, hoe kumt men zich met zoo'n stuk drek òf te geven?’

‘Nou nou,’ hoofdschudde Meijer koud-vies, ‘wat heb 'k 'n fijne mischpooge.’

‘Jaa,’ neeg Miene na, den tip van 'r schort nu in 'r hand, ‘zoo eentien is détte, is geen wòord leugens bij

'eur, omdaj nou zeggen, van waj alzoo verdràgen mùn.... ik mut van die luigies wat opvreten 'eur.’

‘De's met recht,’ zei Meijer, naar buiten kijkend, ‘a'j over de Soten1) spreken, trap-ie 'm op de start, doar giet ze an de overkante bij de koekiesbakker in....’

‘Wie.... Naatje?’ vroeg Jette geschrokken, ‘ja.... werachtig, doar hèj 'r, och god ogod ik kan 'r nièt zièn.... ik walg kompleèt van 'r hè.... 'k heb altoos 'n hekel an 'r 'ehad, zóo toe ze veur de eerste keer 'ier kwam toe dacht 'k, die èf wat in 'r oogen, det mut d'r uut.’

‘Ze mut zekers booles 'alen veur Sjabbes,’ probeerde Meijer te spotten.

‘Ja, booles, booles!’ zei Jette bitter, ‘jà, ze 'aalt booles, ogh! as ze stikt in de rièksdaalders dan gunt ze zich nòg geen goeie botter op 't brood, maar geen frotte inraisserin! ze verrekt toch ummers veur 'n alleve cent? jà - as 't van 'n ander ofgiet, jà, dan lust de juffrouw wel, dan vret ze zich wel 'n barsting! Kiek doar ies wat 'n holding! doar is mevrouw, bah!’

Zenuwachtig deê ze 't hekje los, langzaam, als om maar even op straat te zien.

Vrouw Bart nam bang-gerekt haar emmer en liep naar achter. In de deur van den banketbakkerswinkel stond Naatje te praten met de juffrouw achter de toonbank, blootshoofds, de gehaalde waar met een tip van haar schort overdekt. Jette stond een oogenblik zwijgend naar haar te kijken, volgend met groote nijdoogen 't beweeg van 't pratende hoofd in 't portiekje. Langzaam schuifelde ze vooruit, den drempel over en op de stoep begon ze luider tegen Meijer te spreken, nu ze Naatje naar binnen groeten en heengaan zag. Eerst wees ze sarrend met zoover mogelijk vooruitgerekte hand, dat Naatje 't zien zou. Naatje, in

Vrijdagmiddag-frisch katoentje, hooggekapt 't glinsterdonkere haar, zag even om, keek ontwijkend naar den grond. Maar Jette was nu niet van plan, haar zóó te laten gaan; nu zelf belasterd, hitste haar de haat zoo dadelijk op, dat ze haar openlijk moest hinderen. Even werkelijk warmer dan haar schoone wasch en haar stof-afnemen haar lieten, vergat ze onmiddellijk 't egale weggetje van slaafsch fatsoen, waarop ze allen zich verdrongen, en begon ze als 't grofste achterbuurtvrouwtje over de straat te schreeuwen, eerst nog tegen Meijer:

‘Zie je 'r, haha! Zie je 'r wel, mevrouw! mevrouw de roddelaarster, mevrouw haberniks! slang slaàang!’

Naatje zag weer even om, nu toch verschrikt merkend, dat er straatherrie werd gezocht. Ze was dat niet gewoon; nooit werd er buitenshuis geschreeuwd, altijd vochten zij langs dèrden uit van huiskamer tot huiskamer. Dit tarten tot openlijk vechten maakte haar bang, dan dàdelijk daàrom woedend, en weifelend hield ze haar vluggen pas in, onzeker, juist wijl ze, om den kleinen afstand van haar huis, zouden denken dat ze hun ontloopen ging. Maar Jette hield haar vastgenepen in de verbittering om haar geschreeuw en begon nu luider en openlijker, midden op de stoep haar na te krijten:

‘Kiek doar! wat 'n soort! wat 'n roddelaarster! ie maggen 't wel 'eùren, menschen, ja, menschen, ie maggen 't wel 'euren! zoolang as ze hier is, van dat ze mien neef an de hoake 'ef 'eslagen, 'ef ze nog niks anders edoan as ruzie stoken in de femilie.... ie maggen 't wel eùren menschen, roddelaarsteèer, addeèr!’ kreet ze, bang dat ze tòch zou voortgaan, de straat over, en Meijer, eenmaal buiten er bij, werd belust op een hijbeltje, zette z'n handen aan z'n mond en begon haar na te toeteren;

‘Roddelaarsteèer, kwaadspreeksteèer, leugenaarsteèer!’

Dicht bij huis keerde Naatje zich om, kwam zeker van zeggen naar ze toe, met draaienden pas, beide handen noodig voor 't ophouden van haar schort. 't Eind was haar een marteling, ze wilde niet schreeuwen en een hitte kriebelde in haar keel. Voor de stoep bleef ze staan, één been vooruit, en zich buigend naar Jette, zei ze sarrend-vertrouwelijk, als 't niet de moeite rekenend om te schreeuwen wat zoo eenvoudig was:

‘Zeg, kom is hier Jette, nou kom is eve hier dichtbij, je zal zeker je schwìndeltroepie meene, is 't nie waar? jà, nou, dat heb 'k al gedacht, ik denk die is zeker an 'r zoodje an 't uitmake, maar dat is dan zeker de bedoeling niet?’

Jette, even verbluft, toen ze haar werkelijk zag naderen, stond nu toch te beven van woede om die kalmte, waartoe zij onmachtig was. Ook treiterde haar de uiterlijke verzorgdheid, waarmee ze haar naar zich toe zag komen, heel anders dan zijzèlf er stond, zoo sloeberzwaar van paffigheid, onfrisch van 't werk nog, met baard en snor en 't haar uitgezakt hangend om haar groote logge hoofd. Naatje, donkerder, was ook van haargroei op 't gezicht niet vrij: onder den scherpbuigenden neus, even overluifelend de bovenlip, donsde ook fijn geknevel, en baardhaar schemerde langs de wangen; maar frisscher en ranker stond ze er toch in haar onder de kin helwitte boord en 't krakendblauwe katoentje met haar schoone bonte schort.

‘Hoor toe!’ viel Jette uit, ‘wat 'n béést, ja bij God! dat bè je, stuk leugenaarster! wou je nog pràten? wou jij nog je mond los doen? de 'eele femilie 'eb jij verpest met je tong! ja ja!’ kneep ze haar toe met vertrokken gezicht, ‘de 'eele femilie die 'eb jij verpest!’

Meijer stond, niets anders wetend om 'r weg te jagen, op z'n vuisten als op een hoorn, te zingen:

‘Roddelaarstèr, Roddelaarstèr, Roddela-Roddela- Roddelaarstèr!’

‘Toch!’ sarde Naatje, de steenen bestampend met

'r pantoffels: ‘Toch, en vanavet heb 'k tòch soep, hè? heb 'k zin gehad, nou heb 'k jè familie verpest.... heb 'k joù oòk verpest? heb 'k tenminste wat rechtschapens gedaán gekrege, fijn, fijn!’

‘Ja, maar je bent er nog niet!’ waarschuwde Jette met heesche geluidstijging, ‘jij bent er nog niet meisje! pas maar op, wij zullen jou betàlen!’

‘Jij zal betàle?’ schaterlachte Naatje pijnlijkscherp, nu ze de buren haar tot nog toe niet publiek uitgevenijnde hatelijkheden ging laten hooren:

‘Jij zal betàle, haha! was 't maar waar! hoe kom ik an 't gelukkie? betaalde jullie maar!’

‘Tuug! Tuug!’ kreet Jette, ‘zoo zullen jùllie betàlen, zooazze wij betalen, det mag de 'eèle buurte weten, de 'eèle buurte, jà!’

‘Roddela-Roddela-Roddelaarstèer,’ toeterde Meijer wanhopig-luid; beroerd voelde-ie zich, nou Naatje over centen begon.

‘Vraag dat an de boère, de boère, die bij ons komme,’ wond zich Naatje op, omkijkend naar de buren, die allengs naar buiten kwamen geloopen en dichterbij aarzelden, ‘vraag dat aan diè, de deur loope ze me plat! dan zeg ik: mènsche, jullie binne verkeerd, julle motte an de overkant weze, zeg ik dan!’

‘Ze zullen bepoald um oè komen!’ hijgde Jette benauwd wordend, spijtig al dat ze begonnen was: ‘schtinkerin, um oè komen ze, ja um oè!’

Maar Naatje, nu even vèr, eenmaal de fatsoengrensjes te buiten, en lòs allebei, krijtend en zanikend met treiterend-wijde oogen en heftig lichaamsgebaar, telkens met mondafvegen, wijl ze zich bespuugden in 't ontladen van haar haat, monden en kinnen nàt van speeksel, Naatje gaf niet op, te blij met 't zóó maar heerlijk-gevonden motiefje van die boeren - 't was ééns gebeurd, dat een veehouder bij haar verkeerd kwam om geld van al héél lang - ze wist ze niet beter te treiteren dan door dat aan de menschen te laten

hooren, ze met luidruchtigheid beschaamd te maken. En ze kreet voort, telkens herhalend tegen 't wanhopig gescheld van Jette in en Meijers getoeter. ‘De boere... de boère, die me de deur plat loope, omdat me man bewounes1) net zoo heet as jullie, de boère zal je meene!’

‘Um oè, um oè! 'n mooi bloessien èf z'an!’ gebaarde Jette met zenuwachtig handtrekken aan 'r eigen kleeren, ‘loat oè keuken zien, flodder, as oe stinkmeid 'm nog niet èdoan èf.... de meid, die 'j èm òf-etroggeld an 'n ander, jà.... det hè'j toch, doè maar gèen katoenen jakkien an, de menschen weten tòch wel da'j kleven in oe huus, det weten de menschen toch wel!’

‘De boère, de boère,’ kreet Naatje, doodaf, in uiterste ademschrapping de straat over, ‘ik zal joù betale, kraischmadam, snotneuze, om 'n getrouwde vrouw 'n schandaal te make op straat, an 'n getrouwde vrouw,’ herhaalde ze nog eens sarrend tegen ongetrouwde Jette, ‘wie doet jullie wat? wie legt jullie 'n stroo in de weg?’

Plots lawaaide uit den winkel Moeder's stem, door Vader's dieper geluid angstig bestreden, onderdrukt en moedeloos weer losgelaten. Worstelstruikelend kwamen ze beide de deur uit, Moeder zonder bril, hand en lichaam strekkend tot schreeuwgebaar, maar wanhopig vastgehouden door Vader, die zwaar-hijgend om haàr tegen te houden mee moest strompelen naar buiten. Z'n bril was tot diep op z'n neus gezakt, z'n keppeltje tot in z'n nek; pijnlijk wrong z'n gezicht, met vooruitbevende onderlip in 't vastgesjor van haar nijdigvoortsleependen rok. Telkens greep-ie haar opnieuw bij den arm, probeerend haar terug te sleuren naar binnen, maar gulzig van schreeuwibegeeren sleepte ze hem mee. Bijna was-ie over de stoep gestruikeld om haar tegen te houden, maar zij trok hem voort, z'n

voeten slierend over de stoepsteenen; kinderachtig voelde-ie zich achter haar aansjorren. Sterk van zenuwen wrong ze hem voort, schreeuwend naar Naatje totie haar den mond dichtkneep met een vloek, vol schaamte voor 't rumoer op straat.

‘Saàr, ik sloa oè op oe gezichte eur, bij God ik sloà 'eur, Saar dan, goa mee, ie zùllen mee noa binnen, toè nou, godogod kind toé nou, schaàmie oe dan niet.... mud iè doar tusschen, Saàr, kind goa nou mee, godogod....’

Maar ineens, opgezweept door 't geschreeuw over de boeren, dat ze gehoord had en dat hem juist binnen had doen blijven, begon ze, bleeker en kleiner van inspanning, woester te schelden, de handen door hem vastgehouden, wijl-ie bang was voor slaàn.

‘Loeder! jà, jà, rècht hef ze, jà, leugenaarster, rècht hebben ze, dat bè-je ook, gatlikster, dat bèijje!’

Kwajongens, aangeloopen naar de Jodenruzie, stonden grinnekend van pret op hun knieën te slaan.

‘Nathan, Levie, sla op! sla op! Mozes! jezis.... jodenruzie! sla op Mozes, laat je niet benaggele!’ Grooten, heeren, winkeliers uit de straat en vrouwen glimlachten om den éénigen lol. Sigarenmakers, elkaar verdringend, stompend met de wikkelbakken, om dichterbij te komen, critiseerden met gerekte halzen, onder de platte en ronde petten de gele bebaarde en besnorde koppen, breede monden in grijnslach getrokken, en ze hielden elkaar op de hoogte van de uitroepen en gebaren der vechtenden.

‘Och.... Joden sloan mekare tòch niet.... ze zabbelen maar zoo'n bietien.... kiek die olde jodinne ies, godallejézis zeg, gooi 'r 'n proeme op 'r smoel....’

‘Die olde dondert ondersteboven zeg.... nou die twee òok an 't bakkelaaien.... Kiek die Jette ies.... jonges.... an de poem-poèm.... ze mut noa de scheerboas, um 'escheuren te worren!’

Klagerig begon de ouwe Beem aan z'n vrouw's klee-

ren te rukken, gemarteld tot 't aanhooren van 't sarrend gesmous en de nu komende gemeenheden naar de vrouwen gespuugd. Maar z'n met opzet pijnlijke knepen in haar hand voelde zij niet, uitbrakend haar haathartstocht tegen de aangetroffen nicht. Jette stond naast haar te bekken, begleidend met heftige lichaamrukken 't altijd zelfde, met graagte toegeduwde gescheld. Nu kaatsten de vrouwenstemmen krijtend tegen elkaar, doorjammerd van Vader's wanhopig gesmeek en gedreig, en nu en dan deden kwajongens bij Joodsche heftigheden of theatrale gebaren, een aangrommenden, uitbreedenden brutaal-sarrenden lawaailach ontkronkelen. Een sleperskar rammelde geweldig aan over de keien, brekend een breede streep blank door 't donkere menschenhoopje op 't straatmidden, ratelend doordreunend het rauwe vrouwengeschreeuw met verbijsterend gewatel, en Meijer, in de klem al sinds Vader en Moeder buiten waren, grijnsglimlachte hoofdschuddend met handen aan z'n ooren.

‘Loa mien goan!’ riep Moeder, zich telkens weer losrukkend uit Vader's greep, ‘loa mien goan zeg ik oe, of ik sloa weerumme, heur... ik sloa weerumme, zoo'n snotneuze, ik wil schreeuwen, ik wil, nou, nou... die wil wat zeggen van mien... zorg voor je huishouwing vuilik, laat je rommel niet verstinken, versta je?’

Vader fluisterde haar weer toe, Naatje te laten stikken, verstandiger te zijn en naar binnen te gaan. Dan weer, als fleemen niet te helpen bleek, kermde hij luider, gemarteld door de onontkoombare zwakheid van zijn bevinding, bewust van zijn lachwekkendheid van ouwe jood, zonder leiding tusschen het kijfgeschreeuw van de jodinnen in.

‘Bij Toures Mousje,1) doe mien zoo de doòd niet an Saar,’ dreigde-ie snauwend, verborgen achter haar

rug, ‘vooruit nou, mee noar binnen, Saar, in godsname goa nou mee!’

‘Dat binne vroome lui!’ schreeuwde Naatje, ‘dat binne vróóme lui! me tante! me ouwe vróóme tante! komme an de nicht voor 'n Sjabbeskedootje 'n vuile herrie make op straat, die binne vróóm, die drage een bandeau!’

‘Wat?’ riep Moeder, met nu beide oogen scheel, zich plotseling losrukkend uit Vaders verzwakkenden greep. Ze had het lang verkropt, dat Naatje naliet de voorgeschreven kerkelijke baden te gebruiken, en ze zou het haar, uit kieschheidsangst wellicht, zelfs langs derden nooit verweten hebben. Doch nu Naatje, in haar armoedig vermogen tot treffen haar tante's onbegrepen vroomheid hoonen ging, liet die zich plotseling gaan, gelukkig even haar haat te mogen uitbraken, en gelukkig dat te doen nu in den gloeienden hartstocht van daar opzettelijk iets mee te breken.

‘Vroom! Vroom! frotterin, pas op!’ dreigde ze met haar ouwe beefhand.

Jette zweeg, om Moeder het woord te laten, nu ze zag, dat iets schrikkelijk-raàks gezegd ging worden; ook Vader was even stil, angstig afwachtend haar vreemd-plechtige opwinding. En hooger òp-krijtend, met àl de kracht van haar ouwe schraapstemmetje, beet-ze, heftig zwaaiend, haar toe:

‘Nou zal ik joù wat vragen, nou mot jij me is vertellen, fatsoenlijke vrouw, fatsoenlijke joodsche vrouw, hoor je!’ vroeg ze, zich omkeerend naar de anderen, als om aandacht te vragen, ‘nou mot jij me is vertellen, wanneer jij naar 't mikwe1) geweest ben, en hoevaak.... hè, hè? dat mot jìj me nou eres vertellen, knappe joodsche vrouw!’

Naatje stond afgetakeld-stil. Het was of tante haar kleeren tot op het naakt van haar lijf had gescheurd,

tusschen de grijnzende mannen in. Angstig-huiverend zag ze om, of ze 't verstaan hadden, de jongens, de vrouwen, de fabrieksarbeiders, met hun hard-grinnikende gezichten. Het was de even plots ontzenuwende ellendigheid van haar liefste geheim tegen haar gezicht kletskoud voelen aangeslagen bij de luisterende menschen. Ze had het kunnen tegenspreken, belachelijk maken, maar nu het hier, als een nu-alles voor-goed afrekenende slechtheid werd uitgekreten door de haatstem van een, die dit zag als allergrofste zonde, als lage, rauwe schoonheidschennis, had ze niet de kracht, iets tegen te zeggen, en mede in het overrompelend gevoel van zelfversmading stond zij tot wanhopigheid toe verslagen. Maar dan dadelijk daarop, terwijl zij haar schuldbesef uit ijdele zelfverdediging onderdrukte, leefde sterker en woelender de schaamte en de woede en de minachting voor Tante Saar, die haar dit alles had aangedaan.

Niet uit drang tot breken was ze niet naar 't bad geweest; uit leegheid en onbegrepen gemakzucht, uit onwetendheid waar ze gewild had, liet zij haar Joodsche wetsplichten na; men had haar hierop niet attent gemaakt en met de andere vrouwen was ze al zoo lang kwaad. Maar tante Saar, na veel gretig gebabbel met de vrouw die 't bad bediende en door fluistergeroddel van vrouwtje naar vrouwtje - ze kenden de sexueele verhoudingen van de vrouwen uit de heele kille - was 't gewaar geworden, dat Naatje niet kwam, nooit. En ze werd een ‘frotte gojje’ gevonden, nu ze dàt zelfs durfde laten. Zoo, nu tante Saar 't eindelijk los liet, plofte de schrikschaamte ervan in haar neer. Achter haar stond Meijer te grinniken om het intieme geval.... 'n vrouw die naar 't mikwe moest.... verdomme, dat zou Moeder hèm anders oòk niet vertellen.

‘Hoe is-ie? Hoe is-ie?’ plaagde Jette, knippend met de oogen naar Naatje en den korten dikken nek

met levenloozen trots onder den behaarden, slordigen kop. ‘Fijn hè? Lekker!’

‘Die centen,’ dreiggebaarde Moeder kalmer, en haar haat, onpersoonlijker, dreef zich bitter tegen de vijandige ongodsdienstigheid in ‘die centen zul je moeten verzieken, die je daàrvoor in je zak 'eb geouwen, verstà jè?’

Het ernstige hoofdgenik en de joodsche vloek deden mannen en jongens achter haar bulderlachen van pret. Vingers grabbel-zochten achter een kies, een pootige hand mikte en in Moeder's hals kletsspetterde een tabakspruim stuk en viel over haar kleeren heen, een nat-bruin plekje klevend op den zwarten boord van 'r japon. Brutaler grinnikend, blijer van nu werkelijke lol, golfde gelach uit meer zware keelen, doorschetterd van vrouwengeluid, de fatsoenlijksten konden zich niet strak houden. Naatje, Jette, Vader schrokken. Jette zag nu angstig naar den kant vanwaar 't gekomen was en gaf Moeder een duw om naar binnen te gaan. Naatje merkend, dat dit geen partij-kiezen voor haàr was, maar alleen de kwak tegen de ouwe jodin, voelde ook den trap tegen hen allen daar, dat die pruim gemikt was op hun vijven, een spuugklodder voor de ruziënde Joden, en ze was een oogenblik stil; plots warm-doortintelende rasdrang drukte zwakjes in haar neer de nàbeving van drift en minachting. Alleen Meijer, even na-plezierend nog van den gijn om 't mikwe, zag ineens, verrassend-oolijk, 't aanzweven van die schaduw en de spattende klodder kauw-tabak op dat argelooze halsbleek, opschrikkend 't verwenschend-bewegende hoofd, en het gaf hem een tintellolligheid, een klokketik geluk. Hij schoot in een klein, rauw, zenuwachtig lachje, en schrok toen van zijn geluid. Maar dan onmiddellijk, kijkend naar Vader, had hij een ziek gevoel van schaamte als een bloed-opstijging en het pleziertje lag verstikt in zijn keel. Toen vond hij zich opeens voor zijn moeder staan, met in haar bekend-kleurigen hals

de vuil-bruine plek van de in haat toegekwakte pruim. En daar kwam dan, één oogenblik, de begeerte branden, om rond te hakken tusschen dat zoodje daar achter zich met bijlen en messen, en stuk te snijden de grijnzende wangen en uit te steken de haatlachende oogen. Enkele tellen vlamde het rand in zijn keel, schroei-schurend langs de wanden. Maar de kleine angst, door de kennis der beestig-beluste overmacht, verlamde den opstand van zijn even-gepassioneerde leden, en van den plotsen overgang als in een smadelijk verstinkend doodblusschen van kleine vlammen, rilde een huivering door hem heen. Toen-ie Vader met 'n haakslag in Moeders arm, haar naar binnen zag sleuren, eindelijk nu van zenuwen de sterkste, voelde-ie zich te bedremmeld om mee te helpen.

‘Snotneus!’ hoorde-ie in z'n ooren snauwen. Verschrikt zag-ie op. Joop, zoo lang mogelijk achter z'n ramen gebleven, was nu naar buiten gekomen en met opzet tegen 'm aangeloopen. Meijer zag hem een paar jongens op zij trappen, Moeder voorzichtig maar stevig bij de schouders nemen en haar achter Vader aan, in 't voorhuis duwen en de deur sluiten. Kalm, zeker, met breede passen, wandelde-ie terug naar z'n huis.

Onder 't saamgedrongen volk krioelde een woeling van heengaan. De klit ontpropte zich, verkruimelend tot troepjes verderop van twee en drie met gelach en gespùw over de straat. Tusschen Naatje en Jette in hadden zich, nu Moeder naar binnen was, menschen gedrongen en 't werd nu een verhalen aan enkelen, die langzaam bijgekomen waren en sinds 't begin van de ruzie partij hadden gekozen. Bij Jette stond ook de juffrouw van den bakker, blond en dik, met hoogroode kleuren, schuine verwijtblikken beredeneerend naar Naatje en de haren. Die stond uit te leggen aan twee jodenvrouwtjes, eén lang-gebogen en schrompel, eén kleiner en dik, met bleek-vleezige wangen. De gebogene was mottig, ouwelijk gerimpeld, met sterk uit-

beenenden bultneus, grijs geplokt van haren onder den hoed met git; de ander, uit de straat zoó naar buiten geloopen, buurvrouw van Naatje, had hoogblank voorhoofd, met weer gitzwart van bandeau over 't èvendonkere jonge haar.

‘Wat moet je doen?’ redeneerde Naatje, ‘'n oud mensch blijft 'n oud mensch.... de ouwe magge alles doen.... je moet je stil houe, al vermoòre ze je.’

Maar de kleine dikke riep hardop, dat Jette 't zou hooren:

‘Nou-ìk àdde 'r dan op 'r smoel 'eslagen, al was ze nòg eèns zoo old 'ewest, 'n old stuk treiter of 'n jong stuk treiter, ogh! 'n stuk treiter is 'n stuk treiter!’

‘Ol oe maar stille,’ ried vrouw Davids, die met manufacturen liep en nog wel 's wat verkocht bij de Beem's, ‘want geleuf mien, ze kun alles 'euren en dan èj de poppen an 't dansen.’ Voorzichtig, om Jette niet te doen zien, dat ze 't over haàr had, zag ze onder 't spreken voór zich, bang dat ze haar Zondag der deur zou wijzen.

Dat zag vrouw Zadoks. ‘God,’ zei ze, ‘ie-oeven oe niet zoo zuute te 'ollen, nogh! doe maar niet net, o-j 't niet over haàr 'em, dan zu'j nièt det àllef el ketoen an ze verkoopen, zu'j tòch soep 'ebben d'andere weeke; veur vanoavend 'ej toght al in 'uus narrente?’

‘En wàt fijn!’ pochte poovertjes vrouw Davids; ‘'k 'eb beenen van de 'als, as 'k doar soep van kooke, dan he'k goed.’

‘Nee,’ nikte vrouw Zadoks vies, ‘ik màg geen 'als, ik kan 't niet 'ellepen, god zal 't mien veur geen zunde anrekenen, maar 'k holle d'r niet van.... mien man 'ef gisteren van de marrek twee kippen mee 'ebrocht,’ sarde ze, ‘nou ze waren niet goedkoop gister, maar afijn, ik zegge maar, wat gef det nou, zal oe Vrijdagoavend twee dubbelties meer kosten, is ook net alles wat men 'ef van de 'eele weeke.’

‘Ik 'olle wel van 'n kippeböltien,’ zei vrouw Davids

geplaagd, ‘maar och, mien man 'olt d'r nou eenmoale niet van, en um dan twee soorten te kooken, hè, det gef zoo'n rompslomp in 'uus.’

‘Nou ja,’ kwam Naatje verstandig tusschenbeide, ‘wie d'r niet van houdt, die houdt 'r niet van, allemaal naar ieder z'n zin, 'n kopzorreg, we hebbe goddank allemaal ons broodje, de éen 'n beetje minder as de andere, noù, as me maar 'n ander niet naar de ooge het te kijke.... god zal beware!’

‘Doàrumme,’ hipte vrouw Zadoks weer bij, ‘an àarluu zu'j oe werachtig niet zat eten, ie hoeven mien niet te vroagen, as mien man nòg-ies veur die ééne keer 'n paar schoenen an ze verkóch, dan scheuren ze 'm de laàste alleve-cent van zien pietsien verdienste.... goddank en godlòf as me ze niet neudig hef èur.’

‘Ze kàkke niet vóor ellef,’ gaf Naatje gelukkig toe, ‘net zooas je zegt.’

‘En wàt ze neúdig èm, det nemen ze nog liever van 'n goj as van 'n arrem jiddekind,’ meende vrouw Davids, ‘die mag eerder 'n gulden an ze verdienen as 'n jood 'n kwartien.’

Vrouw Zadoks begon al luider te roepen om Jette te doen hooren en ook die had al hoorbaarder toespelingen gemaakt tegen de bakkersvrouw. Maar vrouw Davids, klein-bang nu, groette verward en maakte zich weg.

Onder 't geroep dat opnieuw naar kijven dreigde, kwam om den hoek van een steeg met Bart, die een koe leidde, Sam terug van de veemarkt. Z'n stijve pet had-ie, als in ernstig nadenken, achterover gezet, zoodat z'n kaal-geschoren gezicht naakter leek en schapiger onder 't stugge, korte bruinrossige hoofdhaar. Verbaasd zagen z'n groote grauwe oogen op naar de nòg ongewoon veel menschen voor de deur en hij liep in 'n sukkeldrafje vooruit.

‘Is dr' wat gebeurd, Jette?’ drong-ie haastig door,

zweet op z'n voorhoofd. Begrijpend zag-ie om naar Naatje en vrouw Zadoks. Jette schuinoogde vertrouwelijk. ‘Och, 'n bietien herrie hè?’ zuchtte ze strak vóór zich, gemarteld-berustend, ‘je kunt wel begrijpen, wat as me te wachten is van zulleke lui.’

‘Vanzellef,’ hoofdschudde hij waardig en trok z'n schouders op. Luider giechelden de beide vrouwen tegenover hem. Bart had de koe doen stilstaan voor de stoep, moe wachtend. Toen-ie z'n broek had opgeschurkt, stond-ie 't beest met z'n stok aaiend 't voorhoofd te kietelen met in zijn koel-boosaardigen oogenflits nauwelijks de aandacht voor de smeulruzie. Z'n ronde, bollende gezicht, opgezet van weer en jenever, morde onder de zwarte hooge pet, die schuin weggromde naar 't oor. Z'n lage rijgschoenen waren zwaar van modder en mest, die spattend geklit was tegen de paars- en groene kousen, wijl-ie, uit gewoonte, de slechte rafelende broek had opgestroopt tot de knieën. Vrouwvolk minachtend, dagelijks aanhoorend het gezanik van zijn lustig-bedrijvig wijf, en 't vervelend omràzende niet uit elkaar te houden gestook van zóóveel juffrouwen, zag-ie èven halsreikend om naar Naatje en vrouw Zadoks, die luider te giechelen stonden. Was die d'r ook weer bij - die mankeerde ook nergens. Slaperig-ongeïnteresseerd draaide-ie z'n hoofd om naar 't gestreel van z'n hand langs 't vachtige voorhoofd van de koe.

Vrouw Zadoks en Naatje stonden sar-lachend te wijzen naar 't beest, om Sam te doen omzien. Maar Jette, zich nu plots als wijsselijk kalmeerend, ried hem ze te làten, ‘wees toch zoo nàrresch niet!’ berispte ze, ‘um det tuug nog antwoord te geven.’ De vrouwen luider, met lachjoedeltjes van pret, schaterden 't uit, beide handen slaand tegen de dijen. Naatje schoot in nieuwen lach, aanstellerig met hand voor de mond, alsof 't waarlijk te grappig was om er bij te blijven zwijgen, toen vrouw Zadoks riep, dat Bart met de koe

fluisterde over de centen, die de boer ervoor kreeg.

‘Of die-ie d'r nièt voor krijgt,’ zette Naatje door, Sam nu uitdagend.

‘Daar zullen jullie sàmen met oe mannen veertien dagen van mutten éten!’ schoot Jette opnieuw uit, ‘van wat de boer an òns te kort komp!’

‘Niet zoo weinig,’ verzekerde Naatje.

‘Tòch hè? fijn hè? lekker!’ sarde Jette met toegeknepen mond en oogen, ‘tóch.... tòch koopen we koeien hè... hè? en tòch betàlen we ze... al barsten jullie nou zóó uit mekaar.... al krijgen jullie nou zóó allemaal de kouwe koors van de afgunst.... lekker hè? fijn hè? toch!’

‘Nah! Mozes! barst dan allemoale!’ riep 'n jongen en liep met de handen in z'n broekzakken weg, zacht gegrinnik achterlatend.

‘En azze we ze nou niet betalen?’ gebaarde Sam kalm, dichterbij komend, ‘dan krijgen we ze toch nòg.... nou ebben we al - laa's even zien? la ies zien? ja.... nou ebben we al twintigduizend gulden schuld onder de boeren.... ja, det zal wel zoowat uitkoom'n, nou en tòch vanmiddag nog 'n koe naar 'huis gebracht.’

‘Za'k 'm maar op stal brengen Sam?’ vroeg Bart, zich vervelend bij den geminachten twist tusschen twee meesters, en bij de jongens die hem en 't beest niet met rust lieten.

‘Breng 'm maar achterùmme,’ zei Sam, ‘Meijer zaloe wel open maken.’

‘En tòch geven je smerige streken niet,’ knoopte Jette weer aan, ‘da's niks as de gift, tòch doe je ons niks, al plak je nog zulleke groote papieren op je stinkraam.’

‘Oggenebbiesch,’1) treiterde Naatje, ‘as je dat nou meent hoor, nee, dat stukkie droog roggebrood magge jullie wel boue hoor, wat jullie verdiene, dat blijft bij

ons nog wel op de randjes van de borde legge, nebbiesch, zóóveel verdien je d'r niet an, dat weet 'k toch wel?’

Vrouw Zadoks stond met handen over de schort te lachschudden om 't fijne gesar. ‘Nou jaà,’ fleemde ze tegen Naatje, ‘ie e'm ook geliek, loat de menschen nebbiesch 'un stukkien brood, ze bin toch al varre genogt.’

‘Iè komen varder!’ schreeuwde plots Jette langs Sam heen, die even schrikkend haar terug wou houden, ‘iè komen varder serpent, weet-ie woar ie nog komen?’

‘'k Bin toch al varder ewest as-ieje,’ onderbrak haar vrouw Zadoks, doelend op haar huwelijksgang.... ‘zoovarre eb-ie 't toch nog niet kunnen brengen.’

‘En iè komen nog veule varder,’ laaide Jette op, smartelijk begrijpend, ‘in 't zieken'uus koom-ie, veur al wat òe tonge vergiftigt, doar zu'j nog 't gebrande lieden veur mutten kriegen, doar zal God oe oàrdig veur straffen!’

‘Och, loat ze zich toch ziek leggen!’ wond nu ook Sam zich op, ‘loat ze zóó ziek leggen, loat ze zóó de kolde koorse kriegen!’

‘Bah! an 'n vrouw!’ riep Naatje, op den grond voor hem uitspugend, ‘wat 'n minne kerel!’

‘Wat 'n vrouwen dan ook,’ zei Sam, en spuugde tweemaal, ‘dar! doar liggen jullie allebeide!’

Maar de bel van de deur rinkelde kortheftig met zeurige naklingeltjes en Vader, in kalme, onweerstaanbare woede-kracht, kwam naar buiten geloopen.

‘Is 't nou uut of niet.... godverdòmme nog ies toe!’ donderde-ie tegen Jette en hij greep haar bij den arm, en trok haar als een ondeugend kind naar zich toe. ‘Verdòmde meid, goa noar binnen, 'k wil 't gedonder niet langer 'ebben, ieje oòk Sam, allo! 'k wachtte op oe um noa sjoele te goan!’

‘Nah! Mozes mut toch hoa de Snoge!’ dreig-speelde vlak voór Sam, 'n jongen, ‘wat loàt-ie an Moses nou whachten!’

‘Jah!’ riep een ander, ‘ie 'euren toch fherdomme wel, asdat-ie noar de Shieneghooge mot, ghoddelooze fhent, maak dan fhoorde!’

Allen zagen den anderen kant uit.

‘Ga jij oòk naar binnen!’ zei Vader naar Naatje, vrouw Zadoks, die hij oprecht weigerde mee te tellen, doodzwijgend om 'r beschaamd te maken, ‘ga naar 'uis, dan ben je een knappe vrouw, versta je? maar dan moet je niet blijven staan.... dat past an geen knappe vrouw!’

‘Dat moet u an u dochter dan oòk is vertelle,’ klaagde ze met den wijsvinger aan, daar zij hem niet durfde afsnauwen en dus snel haar venijnigen toon tot verdedigend verwijt neerdrukte, en den sarlach wegtrok van haar mond, ‘aan u vrouw mot u dat dan oòk is vertelle, wat 'n knappe vrouw is.’

‘Daar zullen we làter over spreken.... daar zeg 'k nìks van....’ maakte de ouwe Beem af, toen-ie zag dat ze alle vier weer wat zouden gaan zeggen, ‘ol-oe stille Jette, 'k wil niks meur 'euren, goa noar binnen! en ga jij.... oòk naar binnen,’ zei hij tot Naatje, ‘en nou is 't uut.... ik groet je wel oor!’....

Tusschen Jette en Sam ging-ie inderdaad naar binnen, en sloot het hekje; de deur klingelde toe.

'n Hoeraatje zwol aan, vergolvend met uitspietsende smousroepjes, en dit joeg nu ook Naatje en vrouw Zadoks naar huis.

Voor de stoep van de Beems bleven nog jongens staan schreeuwen, gestalten zoekend in huis en scheldwoorden spugend.

‘Nah, Mozes, khom d'r noig 's huit!’

‘Nah, Dhavid 'eeft de fhreede gesthicht!’

‘Sara 'eeft ruzie gemaakt en Hapram oòk en Mhooses 'eeft ze bestraft!’

Sam zette 't luik voor 't winkelraam en liet de gordijnen neer.

Toen trokken ze langzaam af naar de stegen en zijstraatjes, lollend liedjes van jodenhaat zingend.

‘Nah!’ riep 'n jongen, ‘de gordienen bin noa beneden, nou bin ze allemoale dood!’

Kleinen lachten luid, schokkend van den verrukkelijken haat; de grooten glimlachten even, tegen elkaar alleen.

Doodstil, maar als met een nàgejouw van kleine grauwe hartstochtjes, lag weer de straat; twee risjes smal-lage, schrompele huisjes onder nurks-grijze lucht.


Vorige Volgende