Verzamelde werken. Deel 3. Kritiek op Tachtig

Poëzie in onzen tijd

I

Poëzie is dus verbeelde hartstocht of waarheid onder leugenvorm. Wat moet nu de poëzie zijn in onzen tijd?

Er is één hartstocht, één groote algemeene hartstocht in de wereld op dit oogenblik. Dat is de hartstocht om van de menschheid één te maken. Dat wil zeggen één samenwerkende, bewust aan de productie voor het levensonderhoud samenwerkende massa. Dat is absoluut de grootste hartstocht die er is. Hij is ook de groeiende, elken dag groeiende hartstocht.

De poging, de daad waarvan deze hartstocht het gevoel is, zal het winnen. De groeikracht der maatschappij, der productiekrachten wil het en daarom zal het gebeuren. Wij kunnen dit hier als bewezen aannemen.

Het is dus zeker dat deze hartstocht door de werkelijkheid niet alleen gedragen wordt maar ook voldragen zal worden. Hij is een rijpend kind. Hij is een golf die geboren is, begint te groeien, zich opstuwt, klimt in haar top, wacht, zich omstort en vervloeien zal in haar eigen door de natuur bepaald volkomen worden en wezen. De dichter of de dichters die dien hartstocht zullen beelden in al haar phases, weten dat zij het beeld maken van een reusachtige menschen-natuur-gebeurtenis, en dat zij de zangers zijn van iets dat zijn doel overwinnend zal bereiken.

Hartstocht leeft en poëzie leeft dus ook van sympathie. En nu is het juist deze hartstocht voor de bewuste planmatige organisatie van

[p. 107]

den arbeid door de arbeiders zelf, die in aldoor meer menschen, de arbeiders, wakker wordt. Dus niet alleen omdat deze hartstocht de sterkste, de eenigste is die den dichter leidt naar de overwinning, maar ook omdat hij millioenen vindt die dit met hem voelen, moet deze hartstocht de poëzie van nu maken.

De dichter maakt de poëzie niet alleen uit zich. Niet alleen uit zijn gevoel voor de Eenheid kan hij poëzie maken. Het resultaat zou vrij poover zijn. Maar het is juist het gevoel van duizenden dat hij ziet, hoort, in zich ontvangt - dat maakt zijn poëzie rijk. De duizenden voelen geen sympathie voor hem, voor wat hij gevoelt, (het kan best zijn dat zij hem niet opmerken), maar hij gevoelt sympathie voor de duizenden. De poëzie wordt in den dichter, maar uit het volk geboren.

Waarheid moet de grondslag wezen der poëzie! De waarheid der werkelijkheid. Maar in de werkelijkheid is niets waarder dan de opstand der arbeidende klasse om te veroveren de macht over de productie-middelen en zich zelve te organiseeren tot bewuste eendrachtige producenten zonder heer en meester. Dit is het waarste en grootste der geheele tegenwoordige menschenwerkelijkheid.

De poëzie moet dus zijn de afgebeelde, de verbeelde hartstocht van deze werkelijkheid en voor deze werkelijkheid.

II

De poëzie moet zijn verbeelde hartstocht, en moet zijn waarheid onder den vorm van leugen.

Dus wij moeten dezen hartstocht niet geven zoo maar, in ruwe en onsamenhangende kreten bijvoorbeeld. Maar verbeeld, dat wil zeggen tot beeld gemaakt, tot een begrijpelijk, zichtbaar, harmonisch beeld. Tot iets schoons, dat schoon is, omdat wie het ziet, het nut en het gebruik er van voelt. Hartstocht moet er in, de grootste hartstocht, maar beheerscht, maar bedwongen, maar met de vingers gevormd, door de rede gedacht, door de keel gemoduleerd, door al de bewuste krachten van ons hoogste zijn tot plastiek gemaakt.

[p. 108]

Het moet schoon zijn, dat wil zeggen: het moet in- en uitwendig goed, bruikbaar, nuttig zijn. Nuttig natuurlijk voor de hoorders die het schoon moeten vinden. En de hoorders, dat is de arbeidende klasse, uit wier werken het ontsproten is, aan wie wij het te danken hebben, en die, als ze het zien, er nut en gebruik van moeten hebben en die moeten zeggen: die hartstocht is de mijne, dat is het beeld van mijn streven en strijd, dat vind ik schoon.

Deze hartstocht, de inhoud van de poëzie van nu, moet zijn waarheid onder den vorm van leugen. Deze gecursiveerde woorden willen zeggen, dat de vrije kunst, de vrije droom van den kunstenaar die boven de werkelijkheid, uit de werkelijkheid, een nieuwe waarheid schept, wier deelen waar, maar wier geheel totaal onwaar, totaal leugen is, het valsch beeld van onzen waren hartstocht voor de ware werkelijkheid moet zijn.

De poëzie, die wij zoeken, moet zijn hartstochtelijk voor den strijd der arbeidende klasse en de bevrijding van den loondienst en al wat daarbij behoort, wáár omdat zij dezen strijd, de grootste, waarste werkelijkheid die er is, tot haar inhoud maakt, verbeeld en waarheid onder valschen vorm, omdat zij uit al de krachten der menschelijke persoonlijkheid iets nieuws, iets nooit bestaand hebbends, iets totaal geestelijks en in de werkelijkheid onbestaanbaars maakt.

Eén blik op de groote poëzieën die geweest zijn, toont ons, dat wij, aldus zoekende, zijn op den goeden weg.