Een Noorse liefde. Het weggestopte verlangen van Felix Rutten

[p. 109]

Deel 2: Sophie

[p. 110]

[p. 111]

Inleiding

De negenentwintig brieven en briefkaarten van Sophie Unger aan Felix Rutten die hierna worden afgedrukt, geven uiteraard alleen haar kant van de relatie weer. Er blijkt een levenslange liefde uit van haar voor hem, ondanks het huwelijk dat ze eind 1910 met kapitein Vilhelm Dreyer sluit. Ze kan en wil Felix niet vergeten en mede daardoor is haar echtverbintenis geen gelukkige.

De zes weken die ze tussen maandag 7 februari en zondag 20 maart 1910 in Sittard met Felix doorbrengt, heugen haar een leven lang. Ze noemt die weken in een van haar brieven ‘de gelukkigste tijd van mijn leven’. In liefst veertien van de brieven en briefkaarten refereert ze aan haar verblijf in Sittard, de ene keer uitgebreid de andere wat minder. Het is een constante in de correspondentie. Het is misschien wel, naast het feit dat ze niet gelukkig is, het hoofdthema.

Helaas zijn er brieven van haar aan Felix verloren gegaan. Dat wordt duidelijk doordat hij in brieven aan zijn ouders naar deze schrijfsels verwijst of doordat zij het er zelf in de correspondentie over heeft. Via een briefkaart uit januari 1916 verwijt zij hem bijvoorbeeld niet te antwoorden, terwijl zij hem toch in de herfst van 1915 een lange brief heeft gestuurd, vergezeld van foto's. Die brief is er niet.

Het verloren gaan van een deel van haar post wordt ook duidelijk als je naar de jaartallen van haar berichten kijkt. Dan blijkt dat er drie grote gaten in de correspondentie zitten,

Het handschrift van Sophie.

het eerste tussen 1916 en 1922, het tweede tussen 1923 en 1928 en het laatste tussen 1934 en 1937. Nu hebben ze bij het afscheid nemen in 1910 wel afgesproken elkaar niet te vaak te schrijven - ze weten toch wel dat ze aan elkaar denken en dat ze vrienden voor het leven zijn - toch is het vrijwel onmogelijk dat Sophie in die periodes niet heeft geschreven.

Natuurlijk kan ze hem na het overlijden van allebei zijn ouders in januari 1917 niet meer via hen bereiken, maar via pater Van Well is het toch makkelijk zijn nieuwe adres te bemachtigen. Met Van Well onderhoudt ze namelijk een geregelde briefwisseling, die in elk geval tot 1931 standhoudt.

Bovendien is de aanhef van haar brief van februari 1922 zo vertrouwd, dat er wel

[p. 112]

contact moet zijn geweest in de jaren ervoor. ‘Kun je mij ontmoeten in Rotterdam op vrijdag 10 maart - laten we zeggen om 11 uur voor het “Witte Huis”?’ Daarmee begin je geen epistel aan iemand die je zes jaar niet hebt gezien. Van de andere kant meldt ze in een brief van 5 september 1922: ‘Ja, ik wil ook graag dat we elkaar weer schrijven zoals vroeger.’ Het contact is dus wat minder geworden.

Het tweede gat is net zo onlogisch. Ze heeft hem in 1923 na tien jaar eindelijk weer gezien en is daar vol van, zo blijkt uit haar brief van 27 april dat jaar. Het kan dan ook niet zo zijn, dat er daarna stilzwijgen is gevolgd tot na zijn derde bezoek aan Noorwegen in 1928. Hooguit kan Felix' huwelijk met Marie Koenen een beletsel zijn geweest, al ligt dat niet echt voor de hand. Sophie heeft in 1921 van pater Van Well gehoord dat Felix is getrouwd, maar schrijft hem desondanks vier keer in 1922 en een keer in 1923.

Het derde correspondentiegat tussen 1934 en 1937 lijkt wel te verklaren. Hij reist in die jaren bijna constant door Oost-Europa en is dan voor de post moeilijker bereikbaar. Ook zal hij in die zwerfperiode minder correspondentie hebben bewaard. Er is echter sowieso minder geschreven, want in haar brief van 24 april 1937 meldt ze dat ze al twee jaar niks meer van hem heeft gehoord en vraagt ze om vergeving omdat ze zichzelf eveneens niet heeft gemeld.

Dan is er nog een kleine lacune in hun briefwisseling tussen 31 maart 1910 en 1 september van datzelfde jaar. Sophie zal Felix toch op de hoogte hebben gehouden van haar belevenissen op de rest van haar reis door Europa. Als dat zo is, moeten er schrijfsels zijn vanaf begin april tot ongeveer half juni als ze in Bergen aankomt. In het Felix Rutten Archief zijn ze echter niet terug te vinden.

Van de berichten die Felix aan haar stuurt, is niets bewaard gebleven. Haar dan 93-jarige zoon Gustav verklaart in 2008 dat er geen brieven, foto's of andere documenten in familiebezit zijn die aan hem herinneren. Toch zijn er wel degelijk brieven en kaarten door hem op de post gedaan. Uit maar liefst vijftien van de negenentwintig schrijfsels van haar blijkt dat hij geregeld met haar correspondeert. Zo is te achterhalen dat hij zeker zeven kaarten en elf brieven naar Noorwegen heeft gezonden. Daar zal het ongetwijfeld niet bij zijn gebleven.

Mogelijk heeft Sophie de correspondentie zelf vernietigd uit angst voor haar man die, zo blijkt uit haar schrijfsels, bij tijd en wijle nogal jaloers is. Tekenend is dat ze de foto's van Felix en zijn ouders die ze bezit niet op haar bureautje durft te zetten. Dat zou Vilhelm niet prettig vinden, laat ze hem weten. Ze stelt er zich tevreden mee de foto's af en toe te voorschijn te halen en ze te bekijken. Bovendien heeft ze het geluk dat een portret van Felix bij haar vriendin Kalink wel gewoon te zien is.

Helaas blijft het zicht van Felix op de relatie door het ontbreken van zijn ontboezemingen achterwege. Gelukkig is hij daar echter wel in brieven aan zijn ouders, autobiografische documenten en gedichten op in gegaan. In deel 3 komt dat materiaal aan de orde. Bovendien reageert Sophie soms op wat hij heeft geschreven, waardoor we indirect wat van hem vernemen.

Informatie over de verhouding staat natuurlijk ook in de brieven die Felix en Sophie aan

[p. 113]

pater Van Well sturen. Gezien de aard van de correspondentie tussen de jezuïet en zijn beschermeling in het eerste decennium van de vorige eeuw - die zeer gedetailleerd en openhartig is - zal er daarna nog lange tijd over en weer zijn geschreven. Net zoals er vanaf 1910 minstens tot 1931 een (ongeregelde) briefwisseling is tussen Sophie en de kloosterling. Spijtig is dat beide correspondenties naar het lijkt verloren zijn gegaan.

Dus moeten we het doen met de brieven en briefkaarten van Sophie aan Felix.