Van Afra tot de Zevenslapers. Heiligen in religie en kunsten

Florianus van Lorch,

geboortig uit een Romeinse familie van militairen, was hoofd van de kanselarij van de stadhouder Aquilinus te Noricum (Raetië en Pannonië, tussen de Inn en het Wienerwald, de Donau en de Drau). Toen hij te Lauriacum (Lorch an der Enns in Oostenrijk) ca. 304 een veertigtal christenen die gevangen genomen waren wilde helpen, liet de stadhouder hem grijpen en aan een steen gebonden in de Enns werpen, waarin hij verdronk. Een weduwe Valeria bekommerde zich om zijn lichaam en bracht het op een wagen met moeizaam trekkende ossen, die bij een wonderbaarlijk ontspringende bron gedrenkt werden, in veiligheid.

Florianus' Vita werd in de 7e eeuw geschreven door een Merovingische auteur, die zich kon beroepen op een betrouwbare traditie. Middeleeuwse interpretatie van de gegevens maakten van hem de militaire oppperbevelhebber van Noricum, hetgeen de iconografie beïnvloedde. Hem werd, vanwege zijn dood in het water, om bescherming gevraagd bij

Bartholomeus Zeitblom, Florianus, paneel, ca. 1485. Staatsgalerie, Stuttgart. De heilige, beschermer tegen brandgevaar, blust een brand.

[p. 147]

overstromingen, storm, brand en droogte. Een attribuut, een tonnetje waarmee hij brand blust (water!), maakte hem - naast die van de brandweerlieden - tot patroon van de kuipers en de bierbrouwers. Andere attributen zijn een zwaard, schild, lans, kruis, molensteen of palmtak. In de 9e eeuw is er een klooster van augustijner monniken bij Floriaans graf aanwijsbaar. Het draagt nog steeds de naam Sankt-Florian. Vanaf de 18e eeuw wordt hij meestal afgebeeld als een Romeinse soldaat. Floriaans feestdag is 5 mei.

De oudste voorstelling van Floriaan is die op een fresco ca. 1150 in het Stift Nonnberg te Salzburg: een oude, schrale, grijze man met lange baard, die een staf draagt waaraan een banier wappert; zijn linkerhand maakt een spreekgebaar. Vanaf de 13e eeuw is hij echter een jonge, knappe ridder in een harnas of maliënkolder, vaak met een mantel om en een grote hoed op: sculptuur ca. 1300 in het kloostermuseum te Sankt Florian in Oostenrijk, en altaarvleugel 1497 in de Corpus-Christi-Kirche te Breslau. Vaak werd hij met zijn tonnetje als een gebouwen blussende brand-heilige afgebeeld (kasteel, kerk of huis): Meester van Kefermarkt, beeld ca. 1490 aan het Kefermarkter-altaar, en Cebej uit Slovenië, schilderij ca. 1750 in het museum te Ljubljana. Een molensteen op een schilderij ca. 1700 in de kerk te Seifriedswörth (Niederbayern) verwijst naar zijn marteldood. De Romeinse soldaat komt voor op een reliquiarium 1766 van Ignaz Günther. Men vindt Florianus op afbeeldingen van groepen soldatenheiligen en brandpatronen (hoofdaltaar ca. 1500 in de kerk te Pöggstal en een altaarvleugel ca. 1470 uit het atelier van Herlin in de Sankt Georg te Dinkelsbühl). Cycli met details van de marteling en de ossen bij de bron vindt men op een altaar ca. 1500-10 in de kerk te Sankt Florian (bij Prien, Oberbayern), het Florian-altaar 1520-/25 van Altdorfer en op gewelffresco's ca. 1690 van Gumpp en Steidl, beide in de kloosterkerk Sankt Florian. Een andere martelaar, Floriaan van Bologna, zou een Italiaanse versie kunnen zijn van Florianus van Lorch, van wie in ieder geval relieken in Ravenna en Bologna terechtkwamen. Deze Florian werd afgebeeld met zwaard en een viooltje (flora - Florianus) onder meer door Francesco Cossa op een paneel 1472, dat waarschijnlijk ooit deel uitmaakte van de polyptiek van Griffoni, en door Cavedoni op een 17e-eeuws fresco in de San Giacomo te Bologna. Vecchietta's schilderij 15e eeuw te Piacenza stelt zeker de heilige van Lorch voor.

Noll 1954; Winkler 1965; Wutzel 1971.