Nieuw Nederlandtsch caertboeck

[p. 302]

Beschryvinghe van de heerlijckheydt van Groeningen.

DE Stadt Groeningen met haere om-gheleghen Dorpen ende Landen, die seer veel ende groot zijn, ende ghemeenlijck de Omme-landen ghenoemt worden, al-hoewel sy soo seer met Vrieslandt te samen gheknocht ende vereenight is, datse van velen ghehouden wordt voor een Stadt ende gedeelte des selven Landtschaps, macht nochtans eenen Staet op haer selven, ende plach haeren Landtsheere voor de leste troubels eenen besonderen tytel te gheven, ghelijck sy dan-noch onder't ghebiedt van de Hooghe Moghende Heeren Staten Generael der Vereenighder Nederlanden hare besondere stem, soo men ghemeenlijck seyt, in't Capittel, ende haere Ghedeputeerdens heeft ligghende in 'sGraven-haghe. Desen Staet heeft langen tijdt ghestaen onder de heerschappye der Bisschoppen van Vtrecht.⁺ Maer alsoo ten tyde van Bisschop Frederick van Baden in Vrieslandt op-stonden de factien ofte twee-spalten van de Schieringers ende Vetkoopers, vondt Keyser Maximiliaen de eerste daer uyt een occasie, om in den naeme des Rijcks desen Staet tot een Leen uyt te gheven aen Hertogh Aelbracht van Saren, de welcke dien volghens een erffelijck Couverneur van West-vrieslandt zijn soude. Maer de Groeninghers, nae veel twist ende moeyte, in weygeringhe blyvende hem voor haeren Heere te ontfanghen, ende sich van de Bisschoppen haere oude Heeren verlaten siende, hebben eyntelijck goedt ghevonden de Stadt te presenteren onder de ghehoorsaemheydt van Hertogh Carel van Gelre, die haer op seeckere conditien in zijn bescherminghe nam int jaer 1514. Hier uyt resen wederom groote ende langhduerighe oorloghen tusschen den selven Hertoghe, ende die van Saren, soo dat ten lesten de Sarenaer d'oorloghe moede wesende, al zijn recht ende actie gheresigneert heeft aen Hertogh Caerle van Burgondien, naederhandt Keyser Caerle de Vijfde ghenaemt, ende dat voor de somme van twee hondert duysent Croonen. Waer door al weder oorloghe op-stondt tusschen de Gheldersche ende Borgoensche, ten tyde toe dat den Hertogh van Gelre oorlogh voerende teghen den Grave van Embden, ende daer toe hulpe versoeckende aen die van Groeninghen, sy hem de selve weygherden; uyt welcke oorsaecke hy haer zijn bescherminghe, daer sy nu twintich jaeren onder ghestaen hadden, op-gheseyt heeft. Waer door sy haeren toevlucht ghenomen hebben tot de Gouvernante der Nederlanden, des voorseyden Keysers Suster, diese aen-nam onder haeres Broeders ghehoorsaemheydt, met conditie dat sy aen haer beloofden te betalen het jaerlijcksche tribuyt dat sy den Hertoghe van Gelre betaelt hadden. Ende alsoo zijn sy eyntelijck op den achtsten Iunij 1536 onder het Huys van Burgondien ghekomen, ende seer welvarende gheworden, ghenietende soo in't stuck van de Religie, als in andere borghelijcke saecken, veel schoone privilegien ende vryheden, meer dan andere Landen.

Groeninghen⁺, 'twelck niet alleen de Hooft-stadt, maer oock de eenighe Stadt van dit Landtschap is, ende, als sommighe houden, van Ptolemaeus Phileum, van Plinius Phylleum ghenoemt wordt, heeft zynen naeme⁺ van Grunius een Troyaensche Edel-man, oft (soo Munsterus schrijft) een Fransoys: welcke meyninghen beyde wel konnen waer zijn, aenghesien de Fransoysen vastelijck segghen, dat sy

+ Oude Heeren.

+ Beschryvinghe der Stadt Groeninghen.

+ Naem.

[p. 303]

Groninga Dominium

[p. 304]

haeren eersten oorsprongh hebben van de Troyanen. De Vriesche History-schryvers meenen, dat dese Grunius was de Sone van Gailo, ende dat zijn over-beste-Vader soude geweest zijn Frisiom, van wien Vrieslandt den maem schijnt te voeren. Welcke Grunius dit kleyn maer seer schoon quartier tot zijn deel ghekreghen hebbende, heeft aldaer de Stadt Grueninghen ghebouwt, ende naer zynen name genoemt. ⁺Sy light op 28 graden 24 minuten in lengte, en 53 graden 16 minuten in breete, ses mylen van Leeuwaerden, ende vijf van Embden. Heeft veel vloeyende ende staende wateren, mits het leyden van seer groote grachten; eensdeels van natueren, ende eensdeels met menschen handen gemaeckt. Is een groo- ⁺te, schoone, volck-rijcke ende machtighe Stadt, vol heerlijcke Huysen ende Ghestichten. Haer Hoofdtkercke, een seer treffelijck ghebouw, is ghewyet ter eere van Sint Maerten, ende plach te staen onder't Bisdom van Munster in Westphalen; maer is naederhandt by Coningh Philips de tweede verheven tot de Bisschoppelijcke waerdigheydt. In de selve wordt alsnoch ghetoont een Orghel, ghemaeckt met de eyghen handt van den hoogh-gheleerden Rodolphus Agricola, in zijn leven Borgher van Groeninghen. Nu onlancks, naemlijck in den jaere duysent ses hondert veerthien, is in dese Stadt met consent ⁺van de Heeren Staten Generael op-gherecht een Vniversiteyt oft Hooghe Schole, die te hopen staet dat haest seer vermaert sal worden, door dien de Magistraet noch kost noch moeyte en spaert om van alle kanten gheleerde Mannen derwaerts te trecken; ende de Stadt oock seer lijftochtigh, lustigh ende wel gheleghen is voor de Studenten. Haere heerschappye is seer groot ende wijdt-streckende. Want voor ⁺eerst heeft sy Oostwaerts ende Westwaerts onder haer ghebiedt een uyt-nemende vruchtbare Landouwe, ende groote menighte van Dorpen: daer nae heeft sy ten Noorden bondtgenootschap ende verplichtinghe met al het Landt dat van haere mueren af treckt tot aen de Zee, wesende sonderlingh vet van gronde ende bequaem om beesten te weyden. Dit Landt noemt men (als gheseyt is) de Omme-landen, ⁺ende maeckt met zijn Edelen ende Vereenighde het tweede Lidt van de Staten van Groeninger-landt, verstaende voor het eerste de eyghene Stadt ende haere Magistraten. Men leeft te Groeninghen seer gheschicktelijck ende borgherlijck, ghelijck in een vrye Rupublijcke. Want de Stadt heeft seer groote privilegien ende vrydommen van haere oude Vorsten, soo dat sy selve in civile ende criminele saecken rechtet nae haer eyghen Wetten ende Landt-rechten, ende de Landtsheer daer alleenlijck een Stadthouder plach te hebben, ghelijck dan de Heeren Staten Generael noch doen, in civile saecken; maer in't crimineel handelt sy nae haer maniere ende beliefte, gratie ende ghenade ghevende, oft recht wysende, als een vry ende absoluyt Over-heere. Sy en placht oock haeren Landt-vorst niet meer te betalen als twaelf duysent guldens 'sjaers.

⁺Dam, een kleyne Vlecke, gheleghen twee mylen van Groeninghen, is eertijdts een goede Stadt geweest; maer haer mueren ende vestens zijn af-gheworpen in't jaer duysent vijf hondert ses en dertich, als wanneer sy van de Ghelderschen teghen-ghehouden, ende van des Keysers volck met gheweldigher handt in genomen werdt, met bespreck onder andere dat sy niet meer en soude bemuert oft besloten worden, soo dat sy in eenen armen ende deerlijcke staet ghebracht is, hebbende oock veel uyt-ghestaen in het beginsel van de leste Nederlandtsche beroerten.

+ Gelegenheydt.

+ Hoofdtkercke.

+ Hooghe Schole.

+ Heerschappye.

+ Staten.

+ Dam.

[p. 305]

Delfsiel, een fraey Dorp, is gheleghen aen den oever der Zee, van Groeninghen ende van Embden⁺ bykans even verre, te weten drie mylen. Heeft wel-eer een sterck Slot gheweest, dat dickwils af-ghebroken, ende t'elckens weder op-ghemaeckt is gheworden, zijnde teghenwoordelijck noch in wesen, ende mede veel uyt-ghestaen hebbende in de voorschreven beroerten.

Ende daer mede zijn wy, danck hebbe de al-goede, al-wyse ende al-machtighe Godt, tot een eynde gekomen van onse voor-ghenomen afbeeldinghe ende beschryvinge der seventhien Nederlanden. De welcke, soo wy bevinden datse den weet-gherighen ende goedjonstighen Lesers aenghenaem is, wy allencxkens sullen pooghen te vergheselschappen met die van de andere Landtschappen van Eurpa. Biddende daerentusschen dat men onsen arbeydt ende vlijt wil in dancke nemen; ende soo wy erghens inne ghedoolt hebben, ghelijck dan gheen bloot mensche daer van t'eenemael vry is, dat men ons onse feylen vriendelijck aen-wyse, op dat wy de selve in den anderen Druck, soo de Heere zynen Godlijcken zeghen soo verre over ons belieft te strecken, mogen behoorlijck verbeteren. Hem sy lof ende eere met zynen welgheliefden Sone Iesu Christo onsen Heere, ende den Heylighen Gheest, van nu aen tot in der eeuwigheydt. Amen.

+ Delfsiel.