Woeringen en de oriëntatie van het Maasland
(1988)–J.J. Goossens–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 24]
| ||||||
 ‘De Slag bij Woeringen’
Houtsnede uit de kroniek van J. Koelhoff de Jonge. Keulen 1499. | ||||||
[pagina 25]
| ||||||
Een belangrijke oorkonde van 12 oktober 1289
| ||||||
A. DocumentPhilippus Dei gratia Francorum rex. Notum facimus universis tam presentibus quam futuris, quod cum inter nobiles viros, Johannem Brabantiae, Loharingiae et Limburgi ducem ex una parte, et Reginaldum comitem Gelriae ex altera, gravis fuisset, ratione ducatus Limburgensis, orta contentio, et existente guerra inter eos occasione hujusmodi, Deus, cujus sunt occulta judicia, praefatum comitem ad ipso duce capi permisisset, ac ejus vinculis carceralibus mancipari; post diversos tractatus per nos interpositos, quibus liberationem dicti comitis procurare, ac pacem et concordiam inter eos solidam reformare tentavimus, ipso comite, datâ hinc inde treugâ, de permissione dicti ducis in manu nostra existente, tandem ipsi bonorum omnium actori placuit, eorum cordibus inspirare, quod in nos, super omnibus et singulis dictam cententionem et liberationem praedicti comitis quomodolibet tangentibus, compromiserunt, de alto et de basso, et ad pleniorem viam pacis habendam, dilectus et fidelis noster Guido, comes Flandriae, marchio Namurcensis, super prestatione quatuor millium marcharum argenti, quas a Walerano, domino Falquemontis, dux Brabantiae ratione cujusdam poenae sibi commissae, ut dicebat, petebat, de qua poena, dictus comes Flandriae, ipsum Waleranum liberare promiserat et indemnem, ut dicebatur, servare, cum huius poenae prestatio dictam contentionem tangere videretur, in nos similiter compromisit, promittentes tam ipse comes Flandriae, quam memorati dux et comes Gelriae, tenere, servare et complere, quidquid super hijs, et eorum singulis ordinandum aut dicendum videremus, sub omnium suorum bonorum obligatione, juramentis solempniter appositis, et alijs cautionibus competentibus adiectis, deinde utrorumque rationibus auditis, et nobis informatis de omnibus de quibus erat in hac parte informatio habenda, tandem praefatis duce et comitibus, sabbatho ante festum beati Lucae evangelistae, anno Domini M CC LXXXIX, Parisiis, in praesentia nostrâ | ||||||
[pagina 26]
| ||||||
constitutis, et ab ipsis collatâ in nos ab ijsdem potestate prorogatâ, ad ea omnia quae dictum nostrum continet, etiam si de aliquibus eorum non sit in compromissis facta mentio expresse, dictum nostrum seu ordinationem nostram protulimus in hunc modum. Dicimus et ordinamus, Reginaldum, comitem Guelriae esse de carcere seu prisione ducis Brabantiae liberandum, et eum penitus liberamus, subsequenter interrogavimus ipsum comitem, si ipse ratum habebat compromissum, ab eo, ut praemittitur, in nos factum, et quidquid exinde actum erat, qui statim respondit a carcere liberatus, quod id ratificabat et in omnibus approbabat. Item dicimus et ordinamus, quod dictus comes Guelriae quittet in perpetuum dicto duci, quicquid juris habet vel habere potest in ducatu seu terra Limburgensi et ejus pertinentiis. Item dicimus et ordinamus, quod dictus comes Guelriae expressè quittet in perpetuum eidem duci, castra de Usemborch, de Wassenbergue, de Herves et de Sprimont, et eorum pertinentias, et quod hoc statim significet archiepiscopo Coloniensi per litteras suas patentes. Item dicimus et ordinamus: quod idem comes Guelriae de illis octo millibus marchis et sexcentis marchis Coloniensibus, pro quibus obligavit idem comes castrum de Wassenbergue archiepiscopo Coloniensi, solvat dicto duci quatuor millia marcarum et trecentas marchas Colonienses, in instantibus octavis Omnium Sanctorum apud Brussellam; et de aliis quatuor millibus et trecentis marchis, liber et immunis idem comes existat. Item dicimus et ordinamus, quod comes Guelriae castra de Usemborch et de Wassenbergue cum eorum pertinentiis, liberet ab obligatione et onere mille et ducentarum marcharum debitarum praeposito Aquensi et sexcentarum marcharum debitarum Gerardo de Juliaco et centum marcharum debitarum Sybresk de Dondrede, militi, solvendo infra proximo futurum festum Nativitatis sancti Johannis Baptistae, ipsas summas marcharum dictis creditoribus, vel ipsi duci Brabantiae, et sic comes Guelriae immunis ab hujusmodi liberatione remanebit. Item dicimus et ordinamus, quod si inventum fuerit, quod dictus comes Guelriae oneraverit aliquibus redditibus vel concessionibus perpetuis, castra de Usemborch, de Wassenbergue, de Herves et de Sprimont, vel eorum pertinentias, aut eorum aliquid, vel inde quidquam alienaverit post decessum comitissae Hermengardis, quondam uxoris suae, tenetur inde facere restitutionem dicto domino duci, saltem pro singulis denariis perpetuae concessionis, vel perpetui oneris, decem denarios in pecunia numerata; et quod ea teneatur liberare de aliis debitis seu pensionibus, ad vitam vel ad certum tempus, si quae sint, impositis, post obitum predictae comitissae. Item dicimus et ordinamus, quod praefatus dux Brabantiae ab omnibus damnis et offensis, per ipsum aut suos dicto comiti vel suis per guerram datis et illatis, immunis sit perpetuo et quietus. Item: quod comes Gelriae reddat dicto duci villam suam de Tiele, in statu in quo nunc est, quae fuit per guerram destructa. Item dicimus en ordinamus, quod comes Guelrensis ab omnimoda prestatione et redemptione pro sua liberatione solvenda, in perpetuum absolutus et immunis existat, et similiter de damnis et offensis datis dicto duci Brabantiae, et suis | ||||||
[pagina 27]
| ||||||
per ipsum comitem Guelrensem et per suos guerra durante. Item dicimus et ordinamus, quod dux Brabantiae eidem comiti restituat duas insulas scilicet: Bumlerwert et Tilerwert, quas ipse post motam contentionem, super ipsum comitem coepit, salvo duci homagio suo pro ipsis, et hoc salvo, quod idem dux infra instans festum Nativitatis Domini, diruere valeat, se sibi placuerit, castrum vocatum Driele, quod in praedicta insula de Bomlerwert, postquam venit ad manum suam, construxit. Preterea dicimus en ordinamus, quod dictus comes Flandriae solvat dicto duci apud Brussellam, infra instantes octavas Omnium Sanctorum, quatuor millia marcharum, quas dux Brabantiae a Walerano, domino Falquemontis pro poena, ut dictum est, petebat, et eis sic solutis, idem dominus Falquemontis ab earum prestatione sit imunnis. Item, quod dictus comes Flandriae reddat et deliberet dicto duci, infra ipsas octavas, dicta castra seu domos de Herves et de Sprimont, sicut ea tenet, ita tamen, quod ipse dux Brabantiae, tenetur, infra Nativitatis Domini, solvere dicto comiti Flandriae, totum pretium quo Cono de Lonchin, miles, heredidatem suam, scilicet Lonchin, cum pertinentiis suis, vendidit ipsi comiti Flandriae, vel permittere quod idem comes Flandriae, vel illi quibus ipse dictam heredidatem tradet, eam pacifice teneant, salvo jure suo. Item dicimus et ordinamus, quod si inter dictum ducem Brabantiae et comitem Gelriae, concordia et pax firma, et quod boni de cetero sint amici, et quod sibi invicem remittant omne odium et rancorem, et quod in pace hujusmodi includantur omnes confoederati, hinc inde, et nominatim ex parte dicti ducis praedicti Hollandiae, de Montibus, Juliacensis, de Clevis, ac de La Marcka, comites, et homines de Colonia et de Aquis: et ex parte comitis Guelrensis, dictus dominus Falquemontis, et quod si illi de Colonia et de Aquis vel eorum aliqui, habent petitiones vel querelas adversus comitem Guelrensem, vel idem comes quas habet adversus eos, vel eorum aliquem, de hiis sit in ordinatione comitis Flandriae et ducis praedictorum. Retinemus insuper nobis potestatem declarandi, interpretandi, et perficiendi, omnia et singula de praemissis, nostro dicto et ordinatione hujusmodi contentis, si in eis dubietas vel obscuritas emergat. Praecipientes ut si essent coram nobis aliqui, qui ad homagium, ratione ducatus Lymburgensis tenerentur, illud duci Brabantiae exhiberent; ad quod praeceptum dictus dominus de Falquemontis, de licentia dicti comitis Guelriae, statim fecit coram nobis homagium dicto duci pro hiis quae tenet de ducatu Limburgensi, quam ordinationem seu dictum nostrum, sicut superius continetur; tam ipse dux Brabantiae quam dictus comes Guelrensis, atque comes Flandriae, quatenus cum tangit, acceptaverunt, laudaverunt, et approbaverunt penitus et expresse, coram nobis, quitationes et promissiones per nos superius ordinatas, hinc inde facientes ibidem, et dantes sibi invicem osculum, in signum reformationis, amoris et pacis, omnem rancorem et odium sibi hinc inde dimiserunt: ipso comite Guelriae dicto duce pro terra, quam de feudo ejus tenet, homagium solitum faciente. Actum fuit praeterea de utriusque partis assensu, quod illa debita, quae debentur a dicto duce Brabantiae, hominibus terrae dicti comitis Guelriae, vel ab ipso | ||||||
[pagina 28]
| ||||||
comite, hominibus terrae praedicti ducis, recuperentur et peti possint; indeque procedat executio justitiae ac si nulla guerra fuisset. Item quod omnes illi, qui sua feuda vel terras dimiserunt, aut quitaverunt, ut ipsum comitem Guelriae, vel ducem Brabantiae juvarent, ea omnino recuperent, et ad eorum quemlibet, sua hereditas revertatur. Quod ut ratum et stabile permaneat in futurum, praesentibus litteris sigillum nostrum fecimus apponi. Actum Parisiis, sabbatho ante festum B. Lucae Evangelistae, anno Domini Millesimo Ducentesimo Octuagesimo Nono, supradictis, mense octobri. | ||||||
B. Vertaling uit het Latijn op basis van de uitgave door M.S.P. Ernst, Histoire du Limbourg, deel VI, Luik 1847, blz. 391-396.Wij, Filips, bij de genade Gods koning der Fransen, maken aan allen - zowel tegenwoordigen als toekomstigen - bekend, dat er tussen de edellieden Jan, hertog van Brabant, en Reinoud, graaf van Gelre, een ernstige twist gerezen en een oorlog uitgebroken was omwille van het hertogdom Limburg. God, wiens raadsbesluiten ondoorgrondelijk zijn, heeft toen toegestaan dat de genoemde graaf door de hertog zelf werd gevangen genomen en in kerkerketens geslagen. Na verscheidene bemiddelingspogingen van onzentwege met het doel de bevrijding van de graaf van Gelre te bewerkstelligen en een soliede vrede tussen de hertog van Brabant en de graaf van Gelre te smeden, en nadat als gevolg van een wederzijds bestand de graaf van Gelre met toestemming van de hertog van Brabant onder onze bewaking werd geplaatst, heeft het God behaagd beiden te inspireren om alles wat de genoemde twist en de bevrijding van de graaf betreft aan onze scheidsrechterlijke uitspraak toe te vertrouwen.
Om een volledige vredesweg te bewandelen heeft ook onze geliefde en trouwe Gwijde, graaf van Vlaanderen en markies van Namen, ons op dezelfde wijze de oplossing toevertrouwd van een geschil aangaande de betaling van 4.000 zilveren mark, die de hertog van Brabant eiste van Waleran, heer van Valkenburg; de graaf van Vlaanderen had beloofd Waleran vrij te kopen van die boete en hem aldus schadeloos te stellen.
Zowel de graaf van Vlaanderen als de hertog van Brabant en de graaf van Gelre hebben beloofd alles te behouden, te onderhouden en uit te voeren wat naar onze mening over deze aangelegenheid dient verordend of gezegd te worden, waarvoor zij al hun goederen borg stellen. Na de eedaflegging en de toevoeging hieraan van andere veilige waarborgen, het aanhoren van de argumenten van beide partijen en het inwinnen van alle informatie waarover in deze zaak informatie moest worden ingewonnen, en nadat de hertog van Brabant en de graven van Vlaanderen en Gelre op zaterdag vóór het feest van St.-Lucas de EvangelistGa naar eind(1) 1289 in Parijs voor ons verschenen zijn en zij de aan ons verleende machtiging tot alles wat deze uitspraak bevat uitgebreid hebben, zelfs als over sommige onderdelen geen melding zou gemaakt worden, brengen wij onze uitspraak en verordening in dezer voege naar voren: | ||||||
[pagina 29]
| ||||||
Wij verklaren en verordenen dat de graaf van Gelre uit de kerker of gevangenis van de hertog van Brabant moet vrijgelaten worden, en wij laten hem geheel en al vrij. Vervolgens hebben wij de graaf van Gelre zelf ondervraagd of hij het door hem tegenover ons gesloten compromis - zoals hierboven vermeld - voor geldig hield samen met alles wat erop volgde, waarop hij onmiddellijk antwoordde het voor geldig te houden en in alle opzichten goed te keuren, nadat hij uit de kerker vrijgelaten was.
Ten voordele van de hertog van Brabant doet de graaf van Gelre voor altijd afstand van alle rechten die hij heeft of kan hebben op het hertogdom Limburg en zijn afhankelijkheden; eveneens van de kastelen Duisburg, Wassenberg, Herve en Sprimont en hun afhankelijkheden, wat hij door middel van patentbrieven onmiddellijk aan de aartsbisschop van Keulen moet meedelen.
Binnen het eerstkomende octaafGa naar eind(2) van Allerheiligen moet de graaf van Gelre in Brussel 4.300 van de 8.600 Keulse mark, waarvoor hij het kasteel van Wassenberg aan de aartsbisschop van Keulen verpand heeft, aan de hertog van Brabant betalen; wat de overige 4.300 mark betreft blijft de hertog van Gelre vrij en onbelast.
Vóór het feest van St.-Jan de DoperGa naar eind(3) moet de graaf van Gelre tevens 1200, 600 en 100 Keulse mark, waarmee hij de kastelen van Duisburg en Wasenberg belast heeft aan respectievelijk de proost van Aken, Gerard van Gulik en Sibert van Daanraadt, betalen aan ofwel de schuldeisers ofwel de hertog van Brabant.
Mocht blijken dat de graaf van Gelre na de dood van zijn vrouw Irmgard de kastelen van Duisburg, Wassenberg, Herve en Sprimont en hun afhankelijkheden - of een deel ervan - met een rente of een eeuwigdurende last gehypothekeerd heeft, dan dient hij de hertog van Brabant hiervoor te vergoeden a rato van 10 denierenGa naar eind(4) voor iedere denier rente of eeuwigdurende last. De graaf is er eveneens toe gehouden deze kastelen van andere schulden en lijfrenten, gecreëerd na de dood van zijn vrouw Irmgard, vrij te maken.
De hertog van Brabant wordt voor altijd vrijgesteld van iedere compensatie voor door hem of de zijnen veroorzaakte beschadigingen of geuite beledigingen ten opzichte van de graaf van Gelre en de zijnen tijdens het verloop van deze oorlog; de graaf van Gelre geeft aan de hertog van Brabant de stad Tiel terug in de staat waarin zij zich bevindt, nl. verwoest door de oorlog.
De graaf van Gelre is voor eeuwig vrijgesteld van elke vergoeding of vrijkoop voor zijn vrijlating, evenals van elke vergoeding wegens de door hem en de zijnen veroorzaakte schade en geuite beledigingen ten opzichte van de hertog van Brabant en de zijnen gedurende de oorlog.
De eilanden Bommelerwaard en Tielerwaard, die de hertog van Brabant de graaf van Gelre na het ontstaan van de betwisting heeft afgenomen, zal hij teruggeven maar met behoud van leenmanshulde. De hertog mag vóór Kerstmis eerstkomend het kasteel van Driele afbreken dat hij op het eiland Bommelerwaard heeft laten bouwen. | ||||||
[pagina 30]
| ||||||
Gwijde, graaf van Vlaanderen, zal binnen het eerstkomende octaaf van Allerheiligen in Brussel aan de hertog van Brabant de boete van 4.000 mark betalen, die de hertog van Waleran, heer van Valkenburg, eiste; als deze betaald zijn, zal de heer van Valkenburg hiervan ontlast zijn.
De graaf van Vlaanderen zal binnen hetzelfde octaaf van Allerheiligen aan de hertog van Brabant de kastelen van Herve en Sprimont, zoals hij deze thans bezit, teruggeven en vrijmaken voor de hertog, terwijl de hertog anderzijds de graaf van Vlaanderen vóór Kerstmis eerstkomend de hele prijs betaalt waarvoor deze laatste van ridder Cono van Lontzen diens erfenis van Lontzen met afhankelijke domeinen gekocht heeft; zo niet, dan moet de hertog van Brabant toelaten dat de graaf van Vlaanderen of zij aan wie hij dit goed zal verkopen het in vrede bezitten, met behoud van de souvereine rechten van de hertog van Brabant op dit goed.
Eveneens verklaren en verordenen wij dat er tussen de hertog van Brabant en de graaf van Gelre een stabiele eendracht en vrede zullen zijn, dat zij goede vrienden zullen zijn en elkaar alle haat rancune vergeven. In dit verdrag zijn alle bondgenoten van beide partijen begrepen, met name vanwege de hertog van Brabant: de graven van Holland, Berg, Gulik, Kleef en van der Mark, en de burgers van Keulen en Aken, en vanwege de graaf van Gelre de heer van Valkenburg.
Als de burgers van Keulen en Aken of sommigen onder hen vragen of klachten hebben ten opzichte van de graaf van Gelre, of omgekeerd, dan wordt het geschil onderworpen aan het oordeel van de graaf van Vlaanderen en de hertog van Brabant.
Wij, koning van Frankrijk, behouden aan ons de macht voor om alles wat in deze verklaring en verordening vervat is, te verklaren, interpreteren en verduidelijken, mocht er twijfel of onduidelijkheid ontstaan.
Op ons bevel dat, als er in ons midden sommigen aanwezig waren die tot de leenhulde verplicht zijn omwille van een of ander leengoed afhankelijk van het hertogdom Limburg, zij deze leenhulde tegenover de hertog van Brabant dienden te betonen, bracht de heer van Valkenburg, met toelating van de graaf van Gelre, dadelijk de leenhulde aan de hertog van Brabant voor de landen die hij van het hertogdom Limburg in leen heeft.
Zowel de hertog van Brabant, de graaf van Gelre en de graaf van Vlaanderen - deze laatste voor zover het hem aangaat - hebben deze overeenkomst aangenomen en goedgekeurd, volledig en uitdrukkelijk, in onze aanwezigheid. Ten teken van beterschap, liefde en vrede gaven zij elkaar de vredeskus en lieten verder alle rancune en haat varen, terwijl de graaf van Gelre aan de hertog van Brabant de leenhulde bracht voor het land dat hij van hem in leen heeft.
Met instemming van beide partijen werd ook nog overeengekomen dat geldsommen die elk van hen aan ingezetenen van de andere verschuldigd is, mogen gerecupereerd en opgevraagd worden, en dat er een gerechtelijke uitvoering | ||||||
[pagina 31]
| ||||||
aan mag gegeven worden, alsof er geen oorlog geweest was. Allen die om één van beide partijen te steunen afstand deden van hun lenen, keren in het bezit ervan terug. Opdat dit alles in de toekomst geldig en zeker zou blijven, hebben wij aan deze brief ons zegel doen aanbrengen. Gegeven in Parijs op zaterdag vóór het feest van St.-Lucas de Evangelist, in het jaar des Heren 1289, zoals boven vermeld, in de maand oktober. | ||||||
C. ToelichtingHet graafschap Limburg, sedert 1101 hertogdom, omvatte het grootste gedeelte van de oude Luiker gouw op de rechter MaasoeverGa naar eind(5). De hertogstitel die Hendrik van Limburg in 1101 verwierf, werd hem al in 1106 ontnomen door keizer Henrik V ten voordele van Godfried I van Leuven. Hendrik van Limburg en zijn opvolgers zouden die hertogstitel wederrechtelijk blijven voeren. Dit voortbestaan van twee hertogtitels in het oude Neder-Lotharingen veroorzaakte een voortdurende rivaliteit met de hertogen van Brabant, die eerst in 1288 een einde zou nemen. In 1257 werd Hendrik III van Brabant en in 1292 Jan I door de koning van Duitsland aangesteld tot diens plaatsvervanger in het gebied tussen Brabant en de Rijn, van de Moezel tot aan de zee. Dit is niets anders dan het grondgebied van het hertogdom Neder-Lotharingen. Het was een officiële erkenning van de Brabantse aanspraken op een effectieve gezagsuitoefening in dat gebied.
Walram IV, hertog van Limburg aan de Vesder, overleed in 1279 of 1280. Zijn enige dochter en opvolgster, Irmgard, was gehuwd met Reinoud I, graaf van Gelre (1271-1326). Toen Irmgard in 1283 overleed en het huwelijk kinderloos was gebleven, ontstond er oppositie tegen Reinoud als hertog van Limburg, hoewel de Duitse koning Rudolf van Habsburg hem het levenslang gebruik van de erfenis van zijn vrouw had toegestaan. De belangrijkste aanspraakmaker op de Limburgse erfenis was graaf Adolf II van Berg, de naaste bloedverwant van Irmgard, maar hij kon zijn aanspraken niet doordrukken en verkocht zijn rechten op 13 september 1283 aan Jan I van Brabant, die bij deze Limburgse kwestie alle belang had: het wel niet omvangrijke hertogdom Limburg was verkeersgeografisch gunstig gelegen, namelijk in de onmiddellijke nabijheid van de grote handelsweg van Keulen naar Brabant en Vlaanderen. Bovendien beheerste het de zuidwestelijke toegang tot de Nederrijnse laagvlakte. Hoewel Limburg en Gelre nergens een gemeenschappelijke grens hadden, zou een unie tussen beide hertogdommen noodlottig worden voor de verbinding tussen Brabant en het Rijnland. Door de verwerving van het hertogdom Limburg zou Jan I drie doeleinden kunnen verwezenlijken: de beide aanspraken op de titel van hertog van Lotharingen in zich verenigen, een steviger greep op de handelsweg Brugge - Keulen krijgen en een betere verbinding met zijn Nederrijnse bezittingen tot stand brengen.
Hertog Jan verzekerde zich van bondgenoten, in de eerste plaats de graaf van Holland, die hij voor zich won door af te zien van de leenheerschappij die | ||||||
[pagina 32]
| ||||||
Hendrik I destijds aan het graafschap had opgelegd. De graaf van Holland was maar al te graag bereid zijn Gelderse concurrent zoveel mogelijk schade toe te brengen. Verder kreeg Jan I de steun van graaf Arnold V van Loon, en later - tegen het einde van de oorlog - van de graven van Kleef en Gulik en van de heer van Horn. Zijn belangrijkste bondgenoten waren wellicht de burgers van Keulen, die in conflict leefden met hun aartsbisschop, Siegfried van Westerburg. Zoals zijn voorgangers gold Jan I als een beschermer van de stedelijke burgerij.
Reinoud I kreeg de steun van de aartsbisschop van Keulen, de graven van Luxemburg, Walram van Valkenburg die met een zuster van Reinoud I gehuwd was, en Gwijde van Dampierre, wiens dochter Margaretha in 1286 met Reinoud I van Gelre zou huwen.
De vijandelijkheden duurden vijf jaar en hadden onder meer plaats in de Bommelerwaard, in de omgeving van Tiel, in het land van Maas en Waal en ten oosten van de Maas, en eindigden aan de oevers van de Rijn. Enkele weken voordien, op 23 mei 1288, droeg Reinoud I van Gelre zijn rechten op het hertogdom Limburg over aan Hendrik VI van Luxemburg. De onmiddellijke aanleiding voor de slag van Woeringen (5 juni 1288) was het feit dat aartsbisschop Siegfried van Westerburg weigerde het kasteel van Woeringen te slopen, waar hij opstandige Keulenaars gevangen hield en waar hij een voor de Keulenaars hinderlijke tol hief. Jan I kwam de Keulenaars met zijn bondgenoten te hulp en behaalde een verpletterende overwinning op zijn tegenstrevers, door Jan van Heelu uitvoerig beschreven. De aartsbisschop van Keulen en de graaf van Gelre werden gevangen genomen, terwijl de graaf van Luxemburg sneuvelde.
Welke was de rol van Arnold V van Loon in de beslissende slag bij Woeringen in 1288? Op een totaal van 2000 ridders leverde de graaf van Loon ongeveer 100 zwaar- en 100 lichtbewapende krijgers, net zoveel als hij er in 1297 aan Gwijde van Dampierre beloofde. Het Loonse contingent maakte samen met dat van Gulik deel uit van de tweede ‘bataelge’. Verbruggen heeft aan de hand van de getuigenis van Jan van Heelu kunnen aantonen, dat deze manschappen een grote steun waren voor de Brabantse troepen bij het eerste treffen tussen de beide legers, vooral toen de mannen van Gelre de Brabanders gedeeltelijk hadden ingesloten. Alleen de Loonse krijgers konden het Brabantse front verbreden, aangezien de graaf van Berg aan het andere uiteinde van het slagveld optrad. Arnold V van Loon staat niet alleen bekend om zijn krachtig optreden in de slag bij Woeringen. Van Heelu meldt ons over hem twee details, die aantonen dat hij zijn tegenstanders niet veel kwaad wenste te berokkenen. Dank zij Arnolds bereidwilligheid kon de gekwetste heer van Valkenburg ontsnappen. Bovendien deed hij al het mogelijke om de graaf van Gelre te laten vluchten, maar deze viel toevallig in handen van Brabantse ridders. De houding van Arnold V is wellicht te begrijpen: door een overwinning van Brabant zou de druk op Loon nog groter worden.
De Brabantse overwinning had ontzaglijke gevolgen. Jan I vestigde zijn gezag tussen Maas en Rijn door de definitieve inlijving van het hertogdom Limburg | ||||||
[pagina 33]
| ||||||
bij de bezittingen van zijn geslacht, terwijl de aanspraken van de Keulse aartsbisschoppen op de hegemonie over Neder-Lotharingen voor altijd te niet waren gedaan. De macht van Gelre was voor lange tijd uitgeschakeld. Omdat Reinoud I van Gelre kort vóór de slag bij Woeringen het hertogdom Limburg aan graaf Hendrik van Luxemburg verkocht had, was het feitelijk niet door de slag bij Woeringen dat het hertogdom Limburg voor Gelre verloren ging. Graaf Hendrik van Luxemburg was echter bij Woeringen gesneuveld en hierdoor heeft Reinoud de kooppenningen nooit ontvangen, zodat de gevangen genomen Reinoud met een enorme schadepost bleef zitten, doordat de hoge oorlogslasten niet werden gecompenseerd door de opbrengst uit de verkoop van Limburg. Terwijl Reinoud in Brabantse gevangenschap verkeerde, zetten zijn overlevende medestanders de strijd nog voort, maar vergeefs. Reinoud I van Gelre was inmiddels overgeleverd aan Filips de Schone van Frankrijk, die op 15 oktober 1289 een vredesregeling tot stand bracht (document). De belangrijkste punten hieruit zijn de vrijlating van Reinoud (tegen een losgeld), die ten voordele van Jan I van Brabant voor altijd afstand doet van het hertogdom Limburg en de kastelen van Duisburg, Wassenberg, Herve en Sprimont met hun dependentiën. | ||||||
[pagina 34]
| ||||||
Literatuur:
| ||||||
BijlageUit: Jan van Heelu, Rijmkroniek betreffende Woeringen, de verzen 6587-6670. Alsoe lange als die baniere duerde
Van Gelre, die daer vuerde
Een vrome ridder ende een stout,
Van Greverode her Arnout:
Hem gingen alsoe toe
Die Brabantre met crachte doe.
Aldus keerde hi vanden velde.
Die baniere wert, met ghewelde,
Weder opgehouden thant
Eerlike, van enen seriant
Die vromich was ende coene:
Dien staken die Brabantsoene
Onder die baniere doot.
Doen bleef die grave in selker noot,
Doen hi anderwerf sach sinken
Die baniere, dat hi dincken
En wiste wat, noch ane gaen:
Gherne ware hi in hant gegaen;
Maer hine dachte om geen vlien,
Wat daer sijns soude gescien.
Soe vromich was hi ende soe stout!
Van Loen die grave her Arnout,
Al was hi daer ten stride
Comen, in des hertoghen side,
Alsoe sciere als hem wert cont
Hoet metten grave van Gelre stont,
Toghene natuere van maechscape,
Ende dede doen sciere enen knape
Den grave van Gelre, sonder vieren,
Wapenroc af, ende richieren.
Dus brachte hine uter porsen
Ende dedene haestelike ontorsen,
Ende enen maten hinxt bescriden.
Alsoe wert hij, te dien tide,
Den Brabantren verstolen,
Ende enen riddere vort bevolen,
| ||||||
[pagina 35]
| ||||||
Den borchgrave van Montenaken,
Die men beval op die sake
Dat hine vanden velde soude vueren.
Doent gevielt, met aventueren,
Dat daer viere seriante quamen
Van Brabant, die vernamen
Dat men daer enen heere barch,
Om te houdene, sonder arch;
Maer sine wisten niet wi hi was.
Met dien quam een tas,
Beide van lieden ende van orssen,
Die ter vaert metter porssen
Den grave van Gelre reden af,
Vanden riddere, die menne gaf
Om dat hine van den velde soude leiden.
Dat sceden van hen beiden
Hadden die seriante vernomen:
Mettien sagen sine comen
Ende grepenne ane ter vaert.
Ende leiddene ten logen waert
Met hen, doen die strijt sciet.
Noch doen en kenden sijs niet;
Maer doen si sine wapene ontbonden,
Ende sijn teken daer ane vonden,
Doen kinden si wel openbare
Dat die grave van Gelre ware,
Dien si hadden in haer gewout.
Doen wert daer bliscap menichfout
Onder die Brabantre over al.
Ware den grave dat geval
Ghesciet, dat hi ware bleven,
Soe groote daet hadde hi gedreven,
In sine wapene ghevaen,
In weringe ende in weder staen,
Soe ware hi des strijts in eeren
Verre boven alle heeren.
Die van diere siden quamen,
Si daden quaet, die dat benamen.
Nochtan, hoe dat verginc daer mede,
Het was der heren een, diet best dede,
Ende lanxt inden strijt geduerde.
Hoe dat hi hem daer aventuerde
Es hier ter waerheit nu gesegt;
Want daer en es af noch toe gelegt;
Ende hoe dat verginc met sinen lieden
Die door noot van hem scieden
Ende nochtan bleven in weringen,
Dat salic na toe bringen;
|
|