De eend op zolder

Goldoni, De Knecht van Twee Meesters

Onder regie van Erik Vos heeft De Nieuwe Komedie een virtuoze, met vermakelijkheden volgestouwde voorstelling gegeven van Carlo Goldoni's veelgespeeld clownsspel De Knecht van Twee Meesters (Il Servitore di Due Padroni). Men kent deze Italiaanse auteur (1707-1793) als de man die tekst en inhoud gaf aan de in zijn dagen enigszins gedegenereerde commedia dell'ar-

[p. 201]

te, het traditionele volkstoneel met zijn vaste, regionaal bepaalde clowns.

Evenals Molière heeft Goldoni het een en ander aan dat volkstoneel toegevoegd. Hij heeft zelfs de invloed van de Franse meester van het blijspel ondergaan zonder overigens iets over te nemen van diens koele weemoed of verborgen tragiek. Goldoni is een van de grote producenten van kluchtige blijspelen die geen andere bedoeling hebben dan het geperfectioneerde in een muzikaal evenwicht gebrachte amusement. Zijn hemel is zonder wolken en zijn aarde is zonder hemel. De personages zijn mechanismen die ons laten lachen, verwant aan de aloude clowns en dus verwant aan veel menselijke ervaringen, maar zonder een rechtstreekse verhouding met de persoonlijke ervaringen van de auteur.

Goldoni's toneel is het ideale toneelspelerstoneel, omdat de tekst nauwelijks een zelfstandig bestaan heeft, omdat (kan men ook zeggen) er helemaal geen toneelstuk is als de speeldoos niet door een regisseur wordt opgewonden en de rollen door talentvolle komieken tot leven gebracht. De Knecht van Twee Meesters (1745) is in de jaren dertig vooral bekend geworden door de voorstellingen van Max Reinhardt met Hermann Thimig in de hoofdrol. Een grote indruk heeft ook de recentere opvoering gemaakt van Milaans Piccolo Teatro door de enscènering van Georgio Strehler en met Marcello Moreti als de knecht. Vooral die Italiaanse voorstelling (die ook in ons land gegeven is) profiteerde van een levendige reconstructie van de speelstijl en de conventionele grappen (‘lazzi’) van de commedia dell'arte.

Regisseur Erik Vos heeft zijn voorstelling van De Knecht van Twee Meesters in grote lijnen en ook in sommige kleine geënt op die van Strehler. Ook zijn voorstelling was een reconstructie van de commedia dell'arte met de conventionele clownsgrappen, maar ook met ‘lazzi’ uit andere bron (bijvoorbeeld afkomstig van de mime Marcel Marceau) en zeker niet in de laatste plaats met grappen van eigen vinding. Vos heeft al vaak laten zien dat hij een virtuoos is op dat gebied. Zijn vermogen om een clownerie op te bouwen, af te ronden en in een perfect evenwicht te

[p. 202]

brengen is uitzonderlijk groot. Er was dan ook veel in deze voorstelling dat bewondering afdwong om de helderheid en de eenvoud van het effect dat hij met zorgvuldige, maar vaak ook ingewikkelde clownerieën bereikte.

Maar wat in het begin van de voorstelling een onvermengd plezier was werd langzamerhand overdaad. Erik Vos is zelf ook de knecht van twee meesters: van het talent en van de mateloosheid. De meester die zich weet te beperken ontbrak in deze vertoning. Daardoor raakte het tempo al heel gauw zoek. Daardoor werd een in aanleg sublieme voorstelling hier en daar vervelend, zoals alles wat te veel nadruk krijgt en te veel herhaald wordt.

Dat neemt niet weg dat een aantal spelers onder deze regie tot zeer opmerkelijke prestaties zijn gekomen. In de eerste plaats Peter van der Linden als Truffaldino, de knecht van de twee meesters. Hij is niet alleen een prachtige clown met zijn levendige en lenige plastiek, maar zijn komische expressiviteit bleek aanzienlijk te zijn toegenomen door een versobering in gebaar en in dictie die nu een maximale werking hebben gekregen.

Bijzonder grappig waren ook de pinnige Pantalone van Paul van Gorcum en de pompeuze Dottore van Cees Pijpers. De Smeraldina van Maria Verheyden was zo schalks als men verlangen mocht. Mart Gevers was een waardige Beatrice en Diana Dobbelman een gevoelige Clarice, het meisje dat hartstochtelijk bemind wordt door de ietwat potsierlijk gehouden Silvio van Herman Vinck. Joop van der Donk was een tamelijk saaie Florindo en Jan Juray een al te veel uit tics opgebouwde Brighella. Maar Henk Votel en Willem Wagter vormden een bijzonder fraai bediendenpaar van contrasterende lengte.

Wim Vesseur had een decor geconstrueerd uit schermpjes en gordijntjes op een plankiertje, zoals we dat ook van de Milanezen gezien hebben. Leontien van Beurden had de mooie kostuums ontworpen.

(1963)