De eend op zolder

[p. 199]

Marivaux, Le Triomphe de l'Amour

De 17de eeuwer Molière lijkt voor ons vaak dichterbij dan de 18de eeuwer Marivaux. Molière kon onverfijnd voortbouwen op een eeuwenoude kluchttraditie waarin ondeugden clownesk gehekeld worden en stokslagen uitgedeeld. Marivaux is verborgen achter de goed geschoren hagen van een exclusief cultuurspel. Alles is bij hem verfijnd en verzacht. Zijn theater is een eindeloze reeks variaties op de liefde die door haar eigen beletselen heenbreekt. Zijn scènes zijn een reeks études over ‘de intelligentie van het hart’. Uit zijn Watteau-parken zijn luidheid en stokslagen gebannen. Men moet daarom zijn vormelijkheid, zijn gereglementeerde gratie eerst accepteren, vóórdat men kan doordringen tot zijn bedoelingen die te vinden zijn in de muziek van de gevoelsontleding.

Moeilijkheden en wreedheden ontbreken niet bij Marivaux, maar zij zijn geheel innerlijk. Er vloeit geen bloed. De mensen moeten bij hem het liefhebben leren, omdat de cultuur de instincten darwsboomt. De harten ontluiken niet vanzelf, omdat teleurstelling, vrees of schaamte ze gesloten houdt. Maar de liefde triomfeert altijd, omdat het leven, de jeugd, de bekoring van het romaneske en vooral ook de spelregels dat voorschrijven.

Weinige van Marivaux' blijspelen die alle volgens hetzelfde schema gebouwd zijn zijn zover doorgedrongen in de troebelheid waarover de liefde triomfeert als dit, dat Le Triomphe de l'Amour heet. Marcel Arland heeft in zijn boek over Marivaux de aandacht op dit stuk gevestigd dat volgens hem nooit gespeeld wordt. Vilar heeft deze wenk ter harte genomen en in de kerstdagen van 1955 voor het eerst sinds 1732 weer voorstellingen gegeven van Le Triomphe de l'Amour die een triomf voor Marivaux geworden zijn.

In dit blijspel gaat een prinses in travesti de liefde opwekken van een prins die door toedoen van de familie afgesneden is van de troon waar hij recht op had. De omzetting van vriendschap in liefde via de verwisseling der seksen is een typisch Shakespeareaans motief, maar Marivaux ontwikkelt de metamorfose met

[p. 200]

een bijna klinische belangstelling voor het proces. De prins moet niet alleen uit een politieke vete, maar ook uit een van de liefde afkerige strengheid, waarin hij door een ascetische filosoof is opgevoed, worden losgewikkeld. Als variaties op dit motief maakt de prinses ook nog de filosoof zelf en, door haar travesti, zijn als een non levende zuster op haar verliefd. Marivaux laat zien hoe de geharnaste weerstand van deze beiden overwonnen wordt door een geraffineerde exploitatie van hun ijdelheid.

De voorstelling combineerde de gestileerde gratie die het genre vereist met het meeslepend plezier in vermommingen en ontwarringen dat dit blijspel kenmerkt. Er is een lichte toets, een dansende gemakkelijkheid en een melancholieke gevoeligheid in die een perfect geheel maken van een ook in de bezetting bijzonder geslaagde vertoning.

Vóór Vilars bekende fond van zwart, waartegen de personages feestelijk en kleurig afstaken in hun door enkele bomen, een Amortempeltje en een paar banken aangeduide park, zag men een stralende en vooral in haar mimiek uiterst gevoelige Maria Casarès als prinses Léonide. Jean Vilar zelf als de sombere filosoof Hermocrate, Cathérine Le Couey als zijn schone, maar strenge zuster en Roger Mollien als de ontrechte prins bij wie de liefde triomfeert. Er waren verder twee prachtige, schurkachtige knechts van Daniel Sorano (Arlequin) en Georges Wilson (de tuinman) en een guitige, ook als man vermomde hofdame van Monique Chaumette.

(1956)