De eend op zolder

[p. 195]

3. Achttiende en negentiende eeuw

[p. 197]

Marivaux, Le Jeu de l'Amour et du Hasard

Marivaux (1688-1763) schreef zijn komedies voor het Théâtre Italien in Parijs, een schouwburg die een aantal vaste ‘emplooien’ kende: ‘premier amoureux’, Lelio of Dorante genaamd, een ‘second amoureux’ (Mario), een ‘amoureuse’ die Silvia heette, een père noble, een knecht (Arlequin) die slim en onhandig was en een ‘soubrette’, de kamenier van mevrouw. Met deze personages speelt Marivaux zijn spel van sentimenten van ontwakende liefde en in het gemoed zelf gelegen liefdesbeletselen, waarbij hij geen gebeurtenissen die van buiten komen, geen verrassende ontknopingen of andere toneeleffecten toelaat.

Ook Le Jeu de l'Amour et du Hasard is zo'n elegante étude-met-variaties over de liefde die zich verschuilt en zich verstrikt voordat zij tot bloei komt. Silvia en Dorante die door hun ouders voor elkaar bestemd zijn besluiten beiden, onafhankelijk van elkaar, eerst de kat uit de boom te kijken door met hun kamenier en hun knecht van rol te verwisselen. Zij worden op elkaar verliefd, terwijl zij elkaar voor bedienden houden en tegelijkertijd ontvlammen de echte bedienden voor elkaar in de waan dat zij liefde opwekken bij een persoon van hogere stand.

Deze komedie van persoons- en standsverwisselingen is voor Marivaux vooral aanleiding om de liefde te meten aan de eigenliefde, de ijdelheid, het eergevoel, sentimenten die hij als de belangrijkste hinderpalen van ‘de’ liefde beschouwt. Het eerste paar moet zijn trots, het tweede zijn nederigheid overwinnen om tot een huwelijk te kunnen besluiten. Silvia ontziet zich daarbij niet Dorante op de proef te stellen door haar maskerade voort

[p. 198]

te zetten als de zijne haar bekend is. Zij wreekt zich min of meer op de verwarring waarin de maskerade haar aanvankelijk had gebracht. Aan dit sierlijke, zachtzinnige menuet der sentimenten is een zekere wreedheid niet vreemd.

Deze dubbele verknoping van eenvoudige gevoelens en moeilijke weerstanden is door Marivaux als een luchtig, maar stijlvol spel tot ontwikkeling gebracht. De personages zijn alle in pastelkleuren geschilderd. Zij beantwoorden zonder uitzondering aan het woord van Silvia's vader, Monsieur Orgon: ‘In deze wereld moet men iets te goed zijn om goed genoeg te zijn’. De vier jonge mensen schepen zich in voor het eiland van de liefde, zoals op het schilderij van Watteau en zij bereiken het ook, maar niet zonder melancholie om hun eigen wantrouwen en kortzichtigheid.

Onder de van begrip getuigende regie van Luc Lutz en in een fraai gestileerd tuindecor en elegante kostuums van Corstiaan de Vries is deze komedie (goed vertaald door Dolf Verspoor) soms wat zwaar en nadrukkelijk, maar toch met zwier en rechthoekige exactheid afgewikkeld. Lia Dorana heeft de gevoelsverwarring van Silvia genuanceerd en met koele innigheid uitgebeeld, hoewel zij in haar dictie te kampen had met een al te grote kunstmatigheid, met krampachtigheid zelfs. De Dorante van Ton Lutz was een waardige verschijning vol ingehouden sentiment. Pieter Lutz was een grappige boerse Arlequin en Ann Hasekamp speelde Lisette (de soubrette) met schalksheid en charme. Max Croiset als monsieur Orgon was ten voeten uit de welgezinde ‘père noble’ en Hans Croiset had zich als zijn zoon Mario een enigszins mallotig air aangemeten dat goed bij de rol paste.

Resumerend: een bezienswaardige voorstelling die geen grote verrukkingen opleverde, maar wel menige voldoening voor de fijnproever.

(1960)