De eend op zolder

Molière, De Schelmenstreken van Scapin

Les Fourberies de Scapin is een van Molière's rijpste blijspelen. Het stuk bestaat uit een reeks komische situaties in reincultuur. Elke verwijzing naar een verzwegen tragiek, zoals in zijn grotere komedies voorkomt, ontbreekt in deze volmaakte clownerie. Molière is hier bezig geweest als vakman van het komische met geen andere bedoeling dan de perfectie van overbekende, lachwekkende situaties: slimme knechts die toch weer dom zijn, gierige en bekrompen vaders, verliefde zoons, gearrangeerde huwelijken, verwisselde dochters, ingewikkelde misleidingen en hier en daar een dracht stokslagen. Dit alles is zo afgerond en uitgebalanceerd dat ook wie de grappen zelf wat zouteloos mocht vinden zijn genoegen kan beleven aan een techniek die vele eeuwen van komische ervaring resumeert.

Scapin is ‘Scapino’, de schelm uit de commedia dell'arte,

[p. 185]

een afkomst die regisseur Erik Vos had geaccentueerd door hem het stereotiepe masker te geven dat de schelmen en de harlekijnen dragen in deze Italiaanse traditie. Ook beide vaders waren met de maskers van ‘Pantalone’ en ‘il Dottore’ versierd, terwijl de kostumering aan dezelfde toneelwereld was ontleend. De hieruit voortvloeiende stilering, waarmee vaak een koket spel wordt bedreven, was hier volkomen in de voorstelling geïntegreerd. De clownerie werd geen eigenwijze archaïsering, maar bleef clownerie. De trucs en de streken hadden geen andere functie dan te laten lachen en ze slaagden daarin uitstekend.

De regie had over het geheel een reeks van beproefde grappen en komische vondsten uitgestort. Er waren er maar enkele die overbodig aandeden en die men beter had kunnen missen, zoals het spel met Scapins schoenen in het begin. Bijzonder geslaagd was bijvoorbeeld het denkbeeld dat de traditionele parasol van Géronte hem ook nog vergezelt als hij verborgen zit in de zak, waar hij de wraak van Scapin moet ondergaan. De combinatie: zak met menselijke inhoud en daarboven een parasol die de angst en de andere emoties van de verstopte man registreert, is bepaald geen alledaagse inval.

Het zwaartepunt van deze voorstelling lag bij de vindingrijke regisseur, hetgeen overigens niet wil zeggen dat zijn intenties door de spelers niet verdienstelijk gerealiseerd werden. Peter van der Linden speelde Scapin verrassend goed, sierlijk en watervlug: een acteur met een natuurlijk talent, die veel heeft moeten afleren, lijkt het, om tot deze prestatie te komen. Hij heeft de neiging tot ‘overstatement’, tot het overdadig uitbeelden met gebaren. Het was dus een goed ding dat zijn mimiek gemaskerd was; men zou iets dergelijks nog wel met sommige van zijn gesticulaties willen doen.

Bijzonder grappig was Paul Meyer als Silvestre, de andere knecht, vooral in de scènes waarin hij, vermomd als vechtersbaas, de oude Argante de stuipen op het lijf jaagt. Cees Pijpers (Argante) en Kees Waterbeek (Géronte) speelden deze oude heren met veel komische verve. De liefdesparen werden vertolkt door Nanni Vermeer (die Zerbinette charmant en met aplomb

[p. 186]

typeerde), Arthur Boni, Mary Wagenaar en Joop van der Donk.

De ruimtelijk ingenieuze decors waren van Bert Bennema, die ook de kostuums had ontworpen. De heldere vertaling was van de regisseur. De voorstelling had bijzonder veel vaart en vorm en vooral een telkens weer onweerstaanbare komische werking. Voor de jonge Erik Vos had zij m.i. bovendien de betekenis van een ‘coup de maître’.

(1959)