De eend op zolder

Molière, George Dandin

De Compagnie Roger Planchon heeft een bezienswaardige voorstelling gegeven van George Dandin ou le Mari Confondu van Molière. Wat in Den Haag vertoond werd was een bijzonder knap staaltje van het m.i. verderfelijke genre dat men wel ‘regisseurstoneel’ heeft genoemd, d.w.z. een soort toneel waarbij alles - stuk, schrijver en spelers - overschaduwd wordt door de opvattingen en de vondsten van de regisseur.

Ik wil overigens niet beweren dat Planchon met zijn overvloed

[p. 181]

van ‘bijwerk’ Molière's bedoelingen met deze komedie miskend heeft of verduisterd. Maar wel heeft hij de dramatische werking die de tekst op zichzelf zou kunnen hebben enigszins verlegd naar sfeerschilderingen en de personages, tussen wie de actie zich afspeelt, teruggebracht tot contouren.

De boer George Dandin wordt bij Molière op twee manieren in verwarring gebracht, vernederd, men kan ook zeggen: vernietigd. In de eerste plaats heeft hij zich als boer in een onmogelijke positie geplaatst door met een adellijk meisje te trouwen. In de tweede plaats heeft hij zich als echtgenoot op het schavot gezet door met een meisje te trouwen dat een afkeer van hem heeft Men kan hier dus twee komedies onderscheiden: een persoonlijke, die Molière blijkens andere stukken zoals zijn L'Ecole des Femmes bijzonder ter harte ging en een sociale, waarin hij meer als een objectieve hekelaar van de zeden te werk ging. In de eerste staat Dandin als jaloerse echtgenoot tegenover de jeugdige, levenslustige vrouw die niet de minste genegenheid voor hem heeft. In de tweede komt hij in conflict met zijn schoonouders die hem het standsverschil onophoudelijk laten voelen.

Voor Molière is het hele stuk een korte, snelle executie. Met de kluchtige middelen die zijn natuurlijk medium zijn gaat hij recht op zijn doel af, droog en beheerst en met dat wonderlijke sentiment dat karakteristiek voor hem is en dat aan gene zijde staat van de onderscheiding wreed en barmhartig. Christiaan Huygens, die de première heeft bijgewoond in Versailles in 1682, heeft in zijn dagboek aangetekend: ‘In de haast gemaakt en niet veel zaaks’. Hij verzuimde erbij te vermelden dat Molière's andere komedies ook vaak in de haast gemaakt zijn en dat hun kleinheid, hun pretentieloosheid, vaak hun kracht is.

Dit nu is het bezwaar dat ik tegen de bewonderenswaardige regie van Roger Planchon heb: hij heeft van dit kleine, onaanzienlijke, dit voortreffelijke ‘niet veel zaaks’ heel wat gemaakt.

Heeft Molière genoeg aan een paar gesprekken vóór het huis van Dandin waar de hele komedie zich afspeelt, Planchon verplaatst de actie naar het erf van de boerderij waar dan ook voortdurend de dingen van het boerenbedrijf gebeuren. Knechten

[p. 182]

gaan en komen met dorsvlegels, vrouwen lopen rond met manden sla, boter wordt gekarnd en verder wordt er voortdurend gegeten en gedronken. De meiden en de knechts die er vreselijk pummelachtig bijlopen gedragen zich tevens als lakeien aan een luxueus hof: geen mens kan een voet op het erf zetten of hij wordt getrakteerd op fruit, op drank, op koek. Zo is er voortdurend bedrijvigheid, boerenbedrijvigheid, eten en drinken en huishoudelijkheid zoals was ophangen. Er wordt gevrijd, geschranst, gebeden, er gebeurt van alles in de wereld van Planchon waar de tekst van Molière niet van rept.

Als het stuntelig zou gebeuren, zou het ergerlijk zijn, maar het is meesterlijk geënscèneerd, geestig, schilderachtig (genreschilderijtjes van Van Ostade) en daarom is het alleen maar verwerpelijk. George Dandin is een rijke boer die geen woord aan het boerenbedrijf wijdt en die dus ook niet midden in dat bedrijf leeft. Hij is een hereboer met hogere aspiraties die niet gekarakteriseerd moet worden door karntonnen en dorsvlegels, maar door kleding en manieren.

Verder zijn bij al dit regisseursgedoe de schoonouders van Dandin, monsieur en madame de Sotenville, als personages in het gedrang gekomen. Jacques Debary en Danielle Lebrun voldeden zeer wel als George Dandin en zijn kokette vrouw Angélique. Maar monsieur en madame de Sotenville moeten formidabele mensen zijn, imposant, ijdel, grotesk. Planchon had er kleine mensjes van gemaakt (of genoegen genomen met kleine acteurs) die zoveel mogelijk wilden eten en drinken.

Het was een prachtige voorstelling die Roger Planchon tot stand had gebracht met behulp van de decors en de kostuums van René Allio en de muziek van Claude Lochy. Het was zo sfeervol, zo pittoresk en gevoelvol als een film. Een middelmatige film, maar een goed-verzorgde, wat toch weer iets anders is dan een goed-gespeelde Molière.

(1963)