De eend op zolder

Molière, De School der Vrouwen

L'Ecole des Femmes is een hekeling van de jaloezie. Arnolphe is zó bang door een vrouw bedrogen te worden dat hij een boerenmeisje sinds haar vierde jaar in afzondering en strikte onwetendheid heeft laten opvoeden om er zo een trouwe en onderdanige echtgenote van te maken. Als hij op het punt staat met haar in de echt te treden, wordt zij hem echter ontfutseld door een jongeman die zij uiteraard verkiest boven haar 42-jarige, d.w.z. voor die tijd oude, pleegvader.

Zoals Harpagon het toppunt van gierigheid en Tartuffe het

[p. 171]

maximum van schijnheiligheid vertegenwoordigt, zo staat Arnolphe voor: de excessieve angst om bedrogen te worden. In de voorstelling die Louis Jouvet drie jaar geleden in ons land van hetzelfde stuk heeft gegeven was het kluchtige in dit blijspel zo sterk mogelijk aangezet. De door Jouvet zelf virtuoos gespeelde hoofdfiguur werd als een kolossale idioot geridiculiseerd. Aan die charge hebben sommigen toen nogal aanstoot genomen. Men wilde het archetype van de Cocu toch vooral ook als een beklagenswaardig mens zien die onder een andere belichting tragisch zou zijn. Zoveel in Molière's persoonlijk leven doet veronderstellen dat hij met Arnolphe heeft gesympathiseerd en, misschien, iets van eigen leed in zijn lot gelegd, dat men de barbaarse clownerie van Jouvet als ongevoelig verwierp.

Er is een aanzienlijke tegenstelling - die men ook kon terugvinden in de knappe, ijskoude kluchtstijl, waarin La Jalousie du Barbouillé, onder regie van de befaamde Fernand Ledoux, werd gespeeld - tussen de Nederlandse, gemoedelijke en naar het gevoelige tenderende opvatting van humor en de Franse interpretatie van het komische die hard en wreed iedere gevoelsconcessie uitbant om ten slotte in de vernedering van een komplete bespottelijkheid toch een grotere tragiek te brengen. Voor de Fransen is Molière bovendien zozeer een huishoudartikel geworden dat men hem ook pleegt te spelen met ironie tegenover allerlei toneelconventies waardoor aan het komische als het ware een tweede dimensie is toegevoegd.

De Meesters voorname, de klucht schuwende blijspel-opvatting, met de menselijke Arnolphe van Henk Rigters, verschilde dus principieel van bijvoorbeeld Jouvets interpretatie en zal bij het Nederlandse publiek waarschijnlijk ook meer weerklank wekken. Ik voor mij vind heel wat meer te genieten, te ‘bijten’ ook aan de Franse manier van spelen. De zotternijen, de charge, de stokslagen, de ironie: zij geven een Molière van vlees en bloed. In de goede smaak en stijlvolle tempering van deze opvoering was veel te waarderen, een winst ook aan charme en poëzie, maar het geheel werd toch eigenlijk dom door zijn serieusheid en een beetje bloedeloos.

[p. 172]

Zelfs voor een op zichzelf toelaatbare, vermenselijkte Molière-stijl was de Arnolphe van Henk Rigters er m.i. naast. Deze Arnolphe was te jong, te weinig zonderling, te zeer een zwierige edelman in plaats van een weerzinwekkend-achterdochtig personage. Ziet men af van kluchtspel, dan mist Rigters nog de toneelpersoonlijkheid om deze rol de lading te geven die zij ook in een blijspel-opvatting vereist. Kitty Janssen als de jeugdige, kwasi-onschuldige Agnes had daarentegen alles wat de rol vraagt. Ook Henk van Ulsen als de parmantige minnaar die met haar strijken gaat was volkomen aanvaardbaar.

Bijzonder knap was de vertaling van Bert Voeten, waarin het metrum van het origineel was bewaard: alleen een teveel aan rijke rijmen werkte voor mijn gevoel storend. Wim Vesseur had een van de verrukkelijkste decors ontworpen van de vele goede die hij op zijn naam heeft en ook zijn kostuums waren een lust voor het oog.

(1953)