De eend op zolder

[p. 168]

Molière, L'Etourdi

Het wereldfestival dat buiten de muren van de Brusselse tentoonstelling wordt gegeven heeft een dépendance in Antwerpen waar een Internationaal Theater Festival plaats heeft. Het is deze week geopend met een drietal voorstellingen van Jean Vilars Théâtre National Populaire uit Parijs. Twee maal werd Le Triomphe de l'Amour van Marivaux opgevoerd. Het T.N.P. gaf ook een voorstelling van L'Etourdi van Molière.

De opvoering van L'Etourdi is eigenlijk de Triomf van Daniel Sorano. Men herinnert zich deze acteur misschien als Sganarelle in Molière's Don Juan. Ook in dit stuk van Molière speelt hij een komische knecht, Mascarille, maar hij is tevens de regisseur van de voorstelling en ook in die functie heeft hij iets bewonderenswaardigs bereikt.

L'Etourdi ou les Contretemps (letterlijk: De Onbesuisde of de Hinderpalen, maar de betekenis is ongeveer ‘de Brokkenmaker’) is namelijk een primitieve klucht, die zo kunstmatig en machinaal is dat men wel een onredelijke verering voor Molière moet hebben om van een opvoering iets te verwachten. In Frankrijk heeft men die verering. L'Etourdi is dan wel Molière op zijn zwakst, maar het is toch Molière, vindt men. Het stuk is bovendien eerbiedwaardig omdat het de eerste grote komedie van de meester is, waarbij ‘groot’ dan alleen als aanduiding van de omvang moet worden begrepen.

De acteur Jean-Baptiste Poquelin, die zich Molière ging noemen, is begonnen als dramaturg van een troepje reizende acteurs met Italiaanse kluchtjes en komische schetsjes pasklaar te maken. De meeste van deze eenacters in proza zijn verloren gegaan. Men bewaart in de Verzamelde Werken gewoonlijk La Jalousie du Barbouillé en Le Médecin Volant. Ook L'Etourdi is een bewerking van een Italiaanse klucht, nl. van L'Inavertito van Nicolo Barbieri. Molière waagde zich hier voor de eerste keer aan een bewerking in verzen van een stuk in vijf bedrijven. Hij was ongeveer dertig jaar bij dit dichterlijk debuut. De eerste voorstelling werd in Lyon gegeven in 1653 of 1655. De première in Parijs had

[p. 169]

plaats in 1658. Men kan daarvan dus dit jaar het derde eeuwfeest vieren.

Molière moet zelf de rol van Mascarille gespeeld hebben. Daniel Sorano geeft een heel goede indruk van wat men met zo'n stuk kan doen, van wat Molière er zelf waarschijnlijk mee heeft gedaan. Hij geeft er een demonstratie mee van vrolijkheid, van goed humeur, van jeugdig plezier om onzin.

Een edelman, Lélie (de ‘brokkenmaker’), is verliefd op een Egyptisch meisje, Célie, dat als slavin woont bij een oude heer, Trufaldin. Zij is ongetwijfeld van edele afkomst, maar door barre avonturen in slavernij geraakt. Lélie wil haar kopen om haar vervolgens te huwen. Een moeilijkheid is dat de vader van Lélie ertegen is. Een andere dat een rivaal, een zekere Léandre, dezelfde oogmerken heeft. Mascarille, de knecht van Lélie, verzint allerlei listen om deze moeilijkheden te ontgaan, maar iedere keer gooit Lélie zelf roet in het eten.

Het bekende thema van de domme meester en de slimme knecht is hier ad absurdum gevoerd. Het onwaarschijnlijke is dat Mascarille telkens weer nalaat zijn meester in te lichten over zijn listige intriges, zodat deze de boel steeds weer met de beste bedoelingen in de waar stuurt. De enige afwisseling in dit vijf bedrijven aanhoudende patroon van slimme zetten en domme tegenzetten zijn groteske verkleedpartijen en onwaarschijnlijke toevalligheden. Er komen twee lieve jonge meisjes in voor en drie ‘vieillards ridicules’, maskerades, stokslagen, omgekeerde nachtspiegels, enfin, alles wat hoort bij het tijdeloze arsenaal van de volksklucht.

Het bewonderenswaardige van Sorano's regie nu is dat hij de komische mogelijkheden van deze klucht heel exact heeft gebruikt, zonder ergens te insisteren, te overdrijven of buiten de goede smaak te treden. Hij heeft het primitief-komische niet geschuwd, maar er het materiaal in gevonden voor de schijnbare improvisatie van zorgeloze pret. De enige vrijheid die hij zich heeft veroorloofd buiten de tekst bestond uit kleine, vlugge pantomimes, waarin een paar voorvallen gespeeld werden die even later worden verteld. Hij heeft bovendien naast het kluch-

[p. 170]

tige ook de sfeer van prille verliefdheid, van gemaskerde ontvoeringen en serenades bij nacht tot haar recht laten komen.

Zijn eigen vertolking van de slimme, maar in zijn slimheid zwaar beproefde Mascarille was grandioos. Sorano is een clown die een beetje aan Fernandel doet denken, maar die het personage dat hij voorstelt nooit verdringt met een persoonlijk exhibitionisme. Als zijn meester door edele aanvechtingen of argeloosheid weer bezig is zijn streken de dwarsbomen, probeert hij hem enige malen door knipogen in toom te houden. Ik heb nog nooit zo stormachtig levensgroot en radeloos zien knipogen als Daniel Sorano hier doet. Deze meester, met jeugdige bravoure gespeeld door Yves Gasc, is wel onwaarschijnlijk dom, maar hij blijft toch innemend, omdat men bij iemand die van nature niet verdacht is op leugentjes en kromme paden, ook al worden die in zijn belang bewandeld, een nobele inborst blijft vermoeden.

Léon Gischia had voor een eenvoudig helder decor gezorgd: een pleintje met een bron, geflankeerd door de huizen van Lélie en Célie. De charmante muziek voor vier blazers en twee strijkers die tijdens de pantomimes gemaskerd op het toneel kwamen was van Maurice Jarre.

Het geheel liet zien hoe door exactheid en gevoel voor maat iets vrolijks en bekoorlijks kan worden gemaakt van vrijwel niets.

(1958)