De eend op zolder

[p. 166]

Corneille, Le Cid

Den Haag heeft Jean Vilar met zijn Théâtre National Populaire een enthousiaste ontvangst bereid. De voorstelling die dit Franse ‘volkstoneel’ heeft gegeven van Pierre Corneille's tragicomedie Le Cid met Gérard Philipe in de titelrol heeft het publiek tot stormachtige ovaties gebracht. De hoeveelheid leven en emotie die deze regie en dit spel hebben ontlokt aan een klassiek stuk-in-verzen, dat toch eigenlijk allang tot literatuurhistorie is versteend, rechtvaardigen m.i. die bewondering volkomen.

Le Cid heeft tot thema het allerhoogst opgeschroefde ridder-ideaal dat zich denken laat. De held, een jeugdig edelman die in de Spaanse middeleeuwen tegen de Moren vecht, doodt ter wille van de eer de vader van zijn geliefde omdat deze zijn eigen vader een oorvijg had gegeven. Het meisje streeft op haar beurt, ook weer ter voldoening aan de eer, naar de dood van de held, totdat door toedoen van een wijze koning en een nog wijzer toeval de liefde overwint.

Het conflict tussen plicht en liefde dat hij Rodrigue en bij Célimène voor zo'n aangename oplossing vatbaar blijkt te zijn heeft een tragische echo bij de Infante die ook verliefd is op Rodrigue, maar die de dupe wordt van haar hoge plicht. Voor de Fransen is het stuk, als model van hun klassieke tragedie en als aanleiding voor een beroemde, tot leerstof verdroogde polemiek, in de eerste plaats een cultureel monument. Beziet men het met moderne ogen, niet geïmponeerd door de traditie, dan lijkt het een in nobele en veel geciteerde verzen geschreven moraaltheologisch tractaat over de riddereer. Vóór de geboorte van de auteur al geparodieerd in Don Quichote, lijkt Le Cid tegenwoordig een in alle opzichten verouderde curiositeit.

Het bewonderenswaardige van Vilars regie nu is dat hij met behoud van de klassieke versdeclamatie (met behoud van een zekere dreun dus) de personages weet te vermenselijken, waardoor de emoties, ten dele althans, worden overgebracht. Doordat hij geen decors gebruikt en voor de scène-wisselingen alleen maar een stoel hoeft te laten opdragen, kan hij de opeenvolgende

[p. 167]

taferelen zonder oponthoud achter elkaar door spelen, waardoor het stuk als geheel zijn oorspronkelijke vorm en spanning krijgt.

Zelfs op een toneel als dat van de Koninklijke Schouwburg, zoveel kleiner dan dat van het Palais de Chaillot in Parijs, bleek zijn belichtingstechniek bevorderlijk te zijn voor de concentratie op de mensen en de woorden die hij beoogt. Door het kleinere toneel was er minder ruimtewerking, minder duisternis om te bespelen, maar door de kleinere zaal leek de handeling dichterbij, groter en indrukwekkender.

Gérard Philipe was een vurige Rodrigue die tegelijkertijd door een zekere stilering in een chevalereske heldhaftigheid leek verstard. Evenals hij had Silvia Montfort die ondanks haar ietwat exotische trekken een koele hartstocht aan de dag legde als Célimène een nogal rauwe stem die in de tedere scènes eerder tot een schraperig fluisteren dan tot warmte in staat was. In hun plastiek vond ik beiden prachtig.

Monique Chaumette die de Infante speelde had een grotere gevoelsintensiteit tot haar beschikking dan de beide protagonisten, evenals trouwens Jean Vilar die de zo onpersoonlijke rol van de koning veel van zijn persoonlijke, melancholieke waardigheid gaf. Treffend was ook Jean Deschamps als Don Diegue, een van de weinige jeugdige acteurs die een oude man geloofwaardig kunnen maken en hem bovendien van een markante individualiteit voorzien.

De voorstelling als geheel was boeiend, niet alleen omdat er vrijwel perfect gespeeld werd, maar ook en vooral omdat de verve, de ‘panache’ van het onderwerp één geheel was gaan vormen met de grandeur en de tragiek van de personages. De kostuums van Léon Gischia, de muziek op 17de eeuwse motieven uitgevoerd door een strijkorkest o.l.v. Nicholas Roth en de zetstukken van Camille Demangeat (meubelen en een gestileerd hek op de achtergrond), wat Vilar noemt het ‘dispositif scénique’, pasten harmonisch in dit geheel.

(1954)