De eend op zolder

Vondel, De Leeuwendalers

De Leeuwendalers van Joost van den Vondel, door hem aangeduid als ‘lantspel’, is een allegorische pastorale, geschreven ter viering van de vrede van Munster. Het is een geliefd spel voor amateurs en voor de open lucht. Het publiek dat de Grote Schouwburg in Rotterdam-Zuid niet helemaal vulde was zo gelukkig om dit vredesspel binnenshuis door voortreffelijke beroepsspelers te zien opgevoerd, nl. door de Antwerpse sectie van het Nationaal Toneel van België. De voorstelling die gere-

[p. 156]

gisseerd was door Ben Royaards werd gegeven ter viering van het tienjarig bestaan der afdeling Rotterdam van het Comité van Belgisch-Nederlands-Luxemburgse Samenwerking.

Dat betekende: autoriteiten, genodigden en een, in verband met de tijdsomstandigheden, gematigd feestelijke stemming. De Leeuwendalers is door de Vlaamse gasten vakkundig ten tonele gebracht, maar in een trant en een aankleding die weinig verschilde van hetgeen dertig of misschien ook zestig jaar geleden al gebruikelijk was. Men kan dan ook niet zeggen dat de conventionele vormgeving van deze voorstelling bijzonder boeide, een persoonlijke visie van de regisseur toonde of het uitzicht opende op enig nieuw aspect.

De vertolking die de meeste aandacht trok werd gegeven door een uit Rotterdam afkomstige herdershond, die de rol speelde van windhond van de maagd Hageroos. Hij was à l'improviste ingevallen voor een Belgische soortgenoot die zijn poot had gebroken. Nu kon men waarnemen dat Vondels mooiste verzen geen stand hielden tegen het spontane en natuurlijke spel van dit dartele dier. ‘Het schone van natuur passeert toch alle konst’, zei Breeroo al. In overeenstemming daarmee sprong deze hond vrolijk over het toneel, snuffelde nieuwsgierig aan het hoofd van de souffleur, blafte boos tegen het getoeter van de jachthoorns en staarde als een geboren clown met een verbaasd pokerface de zaal in, als het voor hem onzichtbare publiek plotseling in gelach uitbarstte.

De hond was subliem, maar ook gênant, want hij leerde ons de diepste betekenis van een ‘cynisch’ gedrag: hij was onschuldig en schaamteloos tegelijk. Hij reageerde anders op de bekoorlijke Jet Naessens dan op Ben Royaards, die gekostumeerd was als Adelaert. Hij was helemaal niet gekostumeerd en hij demonstreerde een begrijpelijke voorkeur, zoals niemand onzer hem op het toneel van de Grote Schouwburg in Rotterdam-Zuid ten overstaan van de burgemeester en de Belgische consul zou durven nadoen.

De hond was zó cynisch dat hij Vondel wegvaagde. Wij weten allemaal dat Vondel een groot dichter is, maar bij dit pure cy-

[p. 157]

nisme zakte hij in elkaar. Men moet voor Vondel altijd enige weldenkendheid meebrengen, enige hooggestemde cultuurbewustheid. Ik had het allemaal bij mij en ook nog de complete tekst van De Leeuwendalers in de uitgave van Mr. J. van Lennep, herzien en bijgewerkt door J.H.W. Unger. Maar ik kan U niets vertellen over de dramatische werking van sommige verhalende gedeelten, over Vondels relatie tot de klassieken, over zijn ontleningen aan Tasso's Aminta. Ik kan hoogstens vermelden dat de dichter aankondigt dat hij de god Pan op het toneel brengt ‘dewijl de veerijckheit der Nederlanden een Veegodtheit vereischt...’ maar dat Ben Royaards Pan juist niet op het toneel bracht, maar zijn kwatrijntje liet spreken door een schorre luidspreker. En dat Pan, machtiger dan Ben Royaards, machtiger ook dan Vondel, er tòch was in de gedaante van die kwispelstaartende hond.

(1956)