De eend op zolder

Brederoo, Moortje

De voorstelling die in het Holland Festival van 1957 gegeven is van Gerbrand Adriaanszoon Brederoo's klucht Moortje is bij de Nederlandse Comedie herleefd. Ton Lutz had weer de regie en men had dezelfde ontwerpen voor decor en kostuums van Nicolaas Wijnberg gebruikt.

Dat decor is heel vertederend voor de minnaars van Amster-

[p. 140]

dam: een boogbrug, een grachtje, een 17de eeuws huis en enige nobele torens zwevend op de achtergrond. De kostuums behoren tot de dolzinnigste varianten uit het panopticum van Wijnbergs kakelbonte stijlfantasieën. In dat kader dus dat op zich zelf aangenaam en vermakelijk is: Moortje. En Moortje is een ratjetoe van een tamelijk flauwe intrige-komedie van Terentius, onstuimige rederijkerij en levendige beschrijvingen van straatscènes waar geen woord Frans bij is. Maar het mengsel is slecht geroerd. Het is pap met klonten. Het typisch-Amsterdamse dat Brederoo in zijn klucht heeft gebracht is er niet in verwerkt, maar er losweg ingegooid.

Telkens onderbreekt een personage de handeling om een uitvoerig verhaal te vertellen dat er gewoonlijk niets mee te maken heeft. Aan de ene kant is die handeling nu ook weer niet zo boeiend dat zij niet onderbroken zou mogen worden, maar de intermezzo's, de monologen, aardig genoeg vaak om te lezen, zijn ongeschikt voor het toneel. En speciaal voor dit toneel dat klaar ligt voor gebeurtenissen en zich als het ware tegen deze voordrachtskunst verzet.

Afgezien van zijn Amsterdamse toevoegsels heeft Brederoo zijn Latijnse voorbeeld, Terentius' Eunuchus vrij nauwkeurig vertaald (via het Frans). Hij heeft alleen de ontmande haremslaaf voor wie de minnaar bij Terentius zich uitgeeft om tot de geliefde door te dringen veranderd in een Moorse slavin. Maar verder zat er al een heel stuk ‘ratjetoe’ bij Terentius, die immers zelf al twee Griekse voorbeelden (van Menander) door elkaar had geklutst: de klucht van de eunuch en de klucht van de vleier (Kolax).

Daardoor ook vindt men in Moortje twee werelden met ieder een eigen middelpunt. Aan de ene kant staat ‘Moy-Aal’ met haar minnaars, in wier huis de list van de pseudo-Moorse slavin zich afspeelt (een erotische wereld), aan de andere kant ‘Kackerlack’, de ‘panlicker’, de heerser in een wereld van vleiers, uitvreters en pochers.

Het weinig homogene stuk van Terentius is door Breeroo dus met nog weer andere ingrediënten opgevuld en het resultaat is zó hybridisch dat men er van alles van kan zeggen, behalve dat

[p. 141]

het een goed toneelstuk geworden is. Het is levendig, het is boertig, het is vol met rake, plastische beschrijvingen, het is af en toe ook een klein beetje vervelend. Terecht heeft Lutz hier en daar de rederijkerij wat besnoeid. Maar er had nog wel wat meer afgekund.

Het stuk geeft aanleiding te over tot levendige en grappige typeringen. Van deze gelegenheid is dan ook druk gebruik gemaakt. Kitty Janssen was een heel mooi ‘Moy-Aal’, snedig, temperamentvol en charmant. En ‘Kackerlack’ (acht jaar geleden onvergetelijk gespeeld door Hans Kaart) was hij Wim van den Brink in zeer bekwame handen. Hij had aan de brede lachwekkendheid van het personage een fijne ironie toegevoegd. Bijzonder vermakelijk waren ook Paul Cammermans, Henk Rigters en Allard van der Scheer. Willem Nijholt legde een verrassende verve in de rol van de ondernemende Writsart, die zich zo wonderlijk vermomt. Nell Koppen en Mimi Boesnach waren twee sfeervolle volksvrouwen.

Allen tezamen hebben zij (precies drie en een halve eeuw na de première) gezorgd voor een bijzonder levendig, kleurig geheel, een banket van oud-hollandse snaaksheden, niet zonder overdaad, maar daarom ook heel voedzaam voor liefhebbers met een goede eetlust.

(1965)