De eend op zolder

Shakespeare, De Storm

De Haagse Comedie heeft met een feeërieke voorstelling van Shakespeare's De Storm (The Tempest) in de meesterlijke vertaling van M. Nijhoff en onder regie van Cees Laseur een glinsterend steentje bijgedragen tot het Holland Festival. Voor mij bracht deze voorstelling, behalve een vaak exquis amusement, de bevestiging van een tevoren gevormde opinie over dit blijspel. The Tempest, volgens de traditie Shakespeare's afscheidsstuk, is niet diepzinnig, filosofisch, wijs of visionnair, zoals zo vaak beweerd wordt. Het is een uiterst oppervlakkig, voor een feestelijk doel in elkaar gezet kijkspel, waarin zoals bij een moderne revue van alles te genieten is op het gebied van kunst en vliegwerk, toverij, jonge liefde, exotische landen, utopische denkbeelden, sensationele ‘wilden’, (sensationeel voor het begin van de 17de eeuw, wel te verstaan), geesten, schipbreuk, allegorische balletjes en een behoorlijke dosis clownerie.

[p. 129]

Met een souvereine minachting voor zijn eigen beproefde karakterkunst heeft Shakespeare de personages hol en conventioneel gelaten. De magiër Prospero, die vaak voor een zelfportret van de Bard wordt uitgekreten, is dan wel de zwaarst vermomde beeltenis die er van hem te vinden is. Want afgezien van de zotheid dat iemand die zoveel liever studeert dan regeert zich zo druk maakt om een hertogdom terug te krijgen waarvoor hij nooit aandacht had en het wereldse Milaan verkiest boven zijn Betoverd Eiland, is er ook verder weinig menselijks in deze tovenaar. Ik zie niets anders in hem dan een vertoner van een poppenkast, die men dan ook meer recht doet door met een kinderlijk plezier naar zijn toeren te gaan kijken dan door hem te bejegenen met een op diepzinnigheden afgestemd respect. Natuurlijk, er zijn de bekende citaten, dat wij zulke ‘stuff’ zijn ‘as dreams are made on’ en er is Prospero's afzwering van zijn magie, zijn aankondiging dat hij zijn toverstaf zal begraven en zijn boek verdrinken, waarin men een toespeling op Shakespeare's eigen aftocht naar Stratford heeft menen te vinden.

Van meer belang is, lijkt mij, dat The Tempest een résumé van een aantal Shakespeare-motieven inhoudt: de usurpatie uit machtsbegeerte die zo vaak bij hem optreedt en die in Macbeth haar puurste verbeelding heeft gevonden keert hier in een blijspeltoonaard terug, evenals het grondmotief uit Romeo and Juliet van de liefde tussen kinderen van vijanden. De onstuitbare babbelzucht die Polonius kenmerkt is hier in de hoveling Gonzalo gevaren. Kortom, in The Tempest heeft Shakespeare inderdaad een toverdoos opengedaan, waaruit behalve allerlei trucs en grappen ook enige van zijn ernstige motieven te voor schijn komen, maar nu, ontdaan van alle vlees en bloed, tot precies zulke blikken mechaniekjes geworden als zijn andere instrumenten.

Zijn enige bedoeling, zoals hij Prospero in de epiloog laat zeggen, was ‘to please’, te behagen, te vermaken. Laseur heeft zijn regie terecht voornamelijk op die bedoeling gericht. Daarom was Albert van Dalsum voor de rol van Prospero (hoezeer de in deze uitnodiging voor een gastrol opgesloten hommage

[p. 130]

ook op zijn plaats is) eigenlijk te zwaar geschut. Noch de tragische, noch de komische mogelijkheden van deze acteur vinden in die rol emplooi. Van Dalsum gaf er overigens zoveel milde, wijze menselijkheid aan mee als maar mogelijk is en hij zei de verzen, zoals te verwachten was, uitstekend, maar vergeleken bij zijn Lear is dit toch wel een povere sinjeur.

De kracht van de voorstelling lag vooral in de verbluffende Ariel die Myra Ward tot leven wist te brengen: een schalkse, dansende luchtgeest die zo vlug was als water en zo vrolijk als mooi weer. De twee snode Macbeth-achtige edellieden waren bijzonder raak getypeerd door Bob de Lange en Pim Dikkers. Verder waren er meer spelkwaliteiten te vinden bij de clowneske figuren - Jan Retèl als de dronken bottelier, Luc van Gent als een geaffecteerde jonker en vooral Luc Lutz als een juweel van een hofnar - dan bij de jeugdige geliefden: Kathenka van der Werff als Miranda en Carl van der Plas als Ferdinand.

Johan Valk was een sterke, grove, maar geen ogenblik vulgaire Caliban: een ware natuurkracht, boosaardig, maar zonder valsheid. Retèl, Lutz en hij vormden een clownesk drietal van een onweerstaanbare aardsheid. Frans van der Lingen was een waardige koning van Napels en Henri Eerens een onuitstaanbaar rechtschapen raadsheer.

De fleurige aankleding van Vesseur had in de schipbreukscène knappe vondsten, maar bezat overigens het nadeel dat de changementen soms te lang duurden, waardoor leemten ontstonden die de bescheiden, sfeer-schilderende muziek van Jurriaan Andriessen niet geheel kon vullen. Deze in alle opzichten feestelijke voorstelling profiteerde verder van de choreografische leiding van Albert Mol.

(1953)