De eend op zolder

[p. 94]

Shakespeare, Driekoningenavond

Het blijspel dat bij ons vooral bekend is onder de titel Driekoningenavond en dat in de Folio-editie van Shakespeare's werken te boek staat als Twelfth Night or, What You Will, is door de Nederlandse Comedie gespeeld als Wat U maar Wilt. In het mengsel van poëtische en kluchtige elementen, waaruit deze ‘golden comedy’ is samengesteld, kreeg het kluchtige in de door Han Bentz van den Berg geregisseerde voorstelling de nadruk. Het kan zijn dat de regisseur een beter evenwicht had bedoeld, maar bezetting en kostumering dreven het geheel voornamelijk in de richting van de klucht. Het onmiskenbare succes van de voorstelling was dan ook voornamelijk een lachsucces. Zelfs het melancholieke lied ‘Come away, come away, death’ ontketende enige lachsalvo's, een misverstand, waaraan deze onevenwichtige interpretatie niet helemaal onschuldig was.

De stemming van Twelfth Night wordt grotendeels bepaald door het besef van de onvervulbaarheid van de liefde in tegenstelling tot de fabel die in het stuk wordt verteld en die wil dat de verschillende paren elkaar krijgen. Volgens de conventies van het blijspel worden alle knopen ontward, maar op de achtergrond, buiten de actie om, blijft de verwarring bestaan en duurt de weemoed om de onvervulbaarheid voort. Er is een parallel met de muziek waaruit Shakespeare hier alles afleidt, met ‘het voedsel van de liefde’ zoals hij de muziek noemt en de reeks droefgeestige liederen die de clown Feste te zingen heeft en die zich in de epiloog ‘with hey, ho, the wind and the rain’ tot buiten het stuk voortzetten, zonder zich van het ‘gelukkige eind’ iets aan te trekken.

Alles speelt zich af op het eiland Illyria, waar de tweelingen Viola en Sebastian aanspoelen, de mannelijke en de vrouwelijke helft van de ene ‘elckerlyc’ die dit vreemde leven met zijn begoochelingen binnentreedt. De mensen kennen zich zelf niet. Hertog Orsino die denkt verliefd te zijn op Olivia houdt in werkelijkheid alleen van muziek en melancholie. Olivia die denkt te houden van haar verdriet om haar gestorven broer wordt op het

[p. 95]

eerste gezicht verliefd op Sebastians evenbeeld. Haar hofmeester Malvolio die meent verliefd te zijn op zijn meesteres houdt alleen maar van zich zelf. Hij is de kwetsbaarste van allemaal: de grootste illusies en de grootste vernederingen worden zijn deel. Maar met uitzondering van de clown worden alle personages die in dit stuk voorkomen, ook de grappige ridders Toby Belch en Andrew Aguecheek, misleid doordat zij de verschijningsvormen van mensen en gevoelens voor hun wezen aanzien.

De grappen van de clown en van de profiterende drinkeboer Toby staan niet los van de romance. Het zijn de methoden waarop de waarheid zichtbaar wordt gemaakt tussen de zelfbegoochelingen. In deze voorstelling leken die grappen vaak een doel op zich zelf. Zij waren soms bijzonder vermakelijk, maar dat zij een functie hebben in een poëtisch geheel bleef meestal verborgen.

Paul Cammermans heeft een markante en vaak geestige vertolking gegeven van de clown Feste, die behalve een wijze en een zanger toch wel iets meer een vlugge schelm had mogen zijn. Ko van Dijk was een amusante Jonker Tobias, maar aan de karakterisering van de man als een luie, genotzieke klaploper met een tragisch tintje, onmiskenbaar een familielid van Falstaff, was te weinig gedaan. De stupide jonker Andries Bibberwang werd met komische verve uitgebeeld door Allard van der Scheer. De Malvolio van Ton Lutz, die het puriteinse in dit karakter meer accent gaf dan de ijdelheid, was een bijzonder fraai creatie. Van Malvolio's lectuur van de vervalste brief maakte Lutz een hoogtepunt van de voorstelling.

Femke Boersma was een heel aannemelijke Viola, kordaat en toch vrouwelijk in haar travesti. Petra Laseur was een al te koele verschijning voor de toch zo heet gebakerde Olivia. Lous Hensen daarentegen bracht voor Olivia's kamerdame Maria het vereiste temperament mee. Ramses Shaffy maakte de indruk niet goed raad te weten met de dweepzieke hertog Orsino.

De vertaling van Dolf Verspoor, die in sommige opzichten ook een modernisering was, maakte een bijzonder vindingrijke indruk. Het toneel, kwasi-Shakespeareaans in de zaal uitge-

[p. 96]

bouwd, bestond uit een sterk hellend vlak afgesloten door een rolluik. Enige stereometrische figuren deden dienst als meubelen. Voor mijn gevoel was het sfeerbepalende vermogen van dit al te abstracte decor te gering. Ik geloof dat er wel degelijk behoefte bestaat aan duidelijke contrasten tussen ‘zaal in een paleis’, ‘de zeekust’ en ‘Olivia's tuin’, Door een jaloezietje op te halen of om de draaien bereikt men te weinig. Het is merkwaardig dat Nicolaas Wijnberg, de ontwerper van decor en kostuums, in het aankleden van de personages een heel ander principe had gevolgd. De kostuums namelijk waren zo geprononceerd karikaturaal, dat de toeschouwer weinig vrijheid werd gelaten om zich een eigen idee over deze mensen te vormen. De meesten moesten bij voorbaat door hun kleding al bij de dwazen worden ingedeeld.

De muziek van Geza Frid, die onder leiding van de componist was uitgevoerd door het Danzikwintet en een strijkersensemble, schoot m.i. te kort in de liederen, die met eenvoudiger melodieën nu eenmaal beter tot hun recht komen.

(1962)