De eend op zolder

[p. 67]

Shakespeare, Romeo en Julia

Shakespeare was betrekkelijk jong - ongeveer dertig jaar - toen hij zijn eerste grote tragedie, Romeo en Julia, schreef. Een jeugdprobleem vormt dan ook de inzet van dit stuk: het noodlottig avontuur van deze 18-jarige jongen en dit 14-jarige meisje is niet alleen een persoonlijk geval, een ‘gemengd bericht’, maar het heeft iets gemeen met alle andere jeugdliefdes, met alle eerste hartstochten die definitief lijken, al geldt niet voor de meeste dat zij het ook zijn. Een vijandschap zoals van de families Montagu en Capulet is niet alleen het toevallig ongeluk van deze kinderen, maar vertegenwoordigt de vijandige achtergrond van iedere jeugdliefde.

Het drama vloeit dan ook niet voort uit de noodlottigheid van de karakters en hun liefdesverhouding (zoals Shakespeare in latere stukken - Othello, Antonius en Cleopatra - liet gebeuren) maar uit het contrast tussen de maatschappij der ouderen, die in voor de jeugd onbegrijpelijke tradities van haat en veten is verstrikt, en de liefde van de jeugd die ‘absoluut’ is, van geen transactie of aanpassing ter wille van de maatschappelijke realiteit weten wil en dan ook aan deze absoluutheid te gronde gaat.

Het liefdesgeval zelf waarvan zich speciaal de legende en de 19de eeuwse romantiek hebben meester gemaakt is bij Shakespeare opzettelijk conventioneel en onpersoonlijk. Romeo is bij het begin van het stuk ongelukkig verliefd op een zekere Rosaline en het enige wat Julia op het andere meisje vóór heeft is dat zij zijn liefde, die zonder veel voorkeur beschikbaar is, opvangt en beantwoordt.

De liefde op het eerste gezicht leidt door de vete der families tot een geheim huwelijk. Maar intussen vallen er doden in de broeierige atmosfeer van de twistende families. Julia's wanhopige list om aan een ander huwelijk te ontkomen en Romeo's verbanning ontketenen de misverstanden die de dood der geliefden veroorzaken.

Men moet zich overigens niet op een dwaalspoor laten brengen door de draakachtige ingrediënten van het verhaal, de won-

[p. 68]

derbaarlijke vergiften die een schijndood bewerkstelligen, de grafkelder met knekels, de toevalligheden die het noodlot dienen. (Het schema van deze intrige is al in Ovidius' romance van Pyramus en Thisbe te vinden). Niet alleen omdat het noodlot, als het actief wordt, ook in de werkelijkheid over rare toevalligheden blijkt te beschikken, maar ook omdat Shakespeare's menskundig genie meer dan in de hoofdpersonen werkzaam is in de bijfiguren die de idylle omzetten in een tragedie. Deze bijfiguren hebben een dubbele functie. Zij contrasteren in hun halfheid en hun corruptheid met de ‘zuivere’ geliefden en zij vullen de idyllische liefde in met hun noodlottige realiteiten.

De charmante sonnetten die het paar elkaar op het gemaskerd bal toeprevelt, de lyrische dialoog die beroemd geworden is als de ‘balkon-scène’, de zuchten en de bloemen onder de maan van Verona - dit alles vormt slechts één helft van de waarheid. De andere helft is de zwoelheid, de vijandschap en het geweld, de ophitsing van meiden, verwanten en bedienden die het explosieve materiaal aandragen.

De toneelgroep Puck, die zich het gezelschap noemt ‘van en voor jonge mensen’, heeft van deze tragedie der jeugdliefde een voorstelling gegeven die vooral trof door de frisheid en de jeugdigheid die zo goed bij dit stuk passen. Met alle waardering voor die frisse ongereptheid van het liefdespaar moet men het toch betreuren dat de troebelheid van de wereld der ‘anderen’ te weinig in reliëf was gebracht. De onbezonnen voortvarendheid van Julia's vader (overigens met humor gespeeld door Dick Scheffer), de liefdeloze hardheid van haar moeder (nogal stijfjes van Elly Venema), de verlekkerde valsheid van de voedster (wel vlot, maar te vlak van Sepha Dierikx) en de bangelijkheid van haar biechtvader (met waardigheid gespeeld door Egbert van Paridon), dit alles had te weinig menselijke substantie, was te licht.

Ook de zwoele, zuidelijke atmosfeer van deze Veronese tragedie, de broeierige hitte waarin het bloed koortsig is en de straatgevechten vanzelf ontbranden, was nergens gesuggereerd in een voorstelling die een verdienstelijk tempo had, maar te weinig contrastwerking.

[p. 69]

Van Cas Baas zag men een levendige Romeo, in zijn passie en gedecideerde wanhoop overtuigender dan in zijn aanvankelijke melancholie. Manon Alving was een heel gevoelige, doorleefde, misschien iets te strakke Julia. Wim Vesseur was een aannemelijke Mercutio, maar hij miste de exuberantie en de onweerstaanbare radheid waardoor zijn dood in het duel met Tybalt het ondraaglijk verlies wordt dat Romeo in plotselinge razernij doet ontsteken.

De bezetting van kleinere rollen liet soms meer te wensen over, maar van Frans 't Hoen zag men een vertrouwenwekkende Benvolio en van Wim van den Heuvel een vurige Tybalt.

Het uiterst sobere decor van Wim Vesseur, zo ondefinieerbaar gehouden dat het voor alles kon dienen, had in elk geval het voordeel dat het changementen overbodig maakte en regisseur Van Paridon in staat stelde tot een loffelijk tempo. De fraaie kostuums van Noni Lichtveld konden trouwens veel vergoeden van wat het toneelbeeld aan decoratie moest missen.

Een belangrijk aandeel in het onmiskenbare succes had de eenvoudige, zeer goed klinkende vertaling van Michel van der Plas.

(1952)