Chroniicke vande Hertoghen van Brabant
(1612)–Laureis van Goidtsenhoven–
Auteursrechtvrij
[Folio 90r]
| |
PHILIPPVS AVSTRIACVS, XLI. BRAB. IV. BELGII VNITI PRINC.
| |
[Folio 90v]
| |
Philippvs de derde, ghenoemt
| |
[Folio 91r]
| |
Henrick van Berghen Bischop van Camerijck, alwaer de bruyloft met grooter magnificentien gecelebreert wert. Ende omtrent een iaer daer na baerde sy binnen Bruessel een dochter die Leonora genoemt wert. Ga naar margenoot+Philips heeft tweemaels naer Spaignien ghereyst, eens te lande deur Vranckrijck. Al-waer (beghinnende int landt te comen, is die Prince van Picardien met allen sijnen edeldom te ghemoet gereden, den Hertoghe seer feestelijck willecome heetende, van wegen des Conincx van Vranckrijck. Ende binnen Parijs comende, soo wert hy daer niet ontfangen als ghast, maer als oft eenen Engel wten hemel hadde gheweest. Sulcx datmen niet en bevindt, datter oyt eenich Coninck van Vranckrijck soo eerlijcken onthaelt wert, als desen Prince. Allen die stadt door werden t'sijnder eeren veel schoone spelen ende batamenten ghespeelt. Ooc is hem te ghemoet ghereden die gheheele Wet, den Rectoor der Vniuersiteyt, met allen den Geestelijcken staet. Ende om datmen in alle hoecken ende plaetsen van des Princen blijde incomste soude weten te spreken, soo werden die misdadige gevangene los ende vry ghelaten, ende t'sijnder eeren werden die kerckers gheopent, ende dat heel Vranckrijck door. Die Coninck dede ghebieden datmen Philippo soo veel eere ende reverentie soude aendoen, als sijnen eyghen persoon, ende t'volck dede van selfs meer dan hen beuolen was, want sy stelden hem bouen den Coninck. Die Coninck heeft hem selue in persoone met grooter eeren tot Blois ontfangen. Jae dat meer is, als hy na Tours reysde, soo heeft hem die Coninc wel een halue mijle weechs geconvoyeert daerenbouen betalende alle die groote ende ontallijcke costen, die Philips met alle sijn volck gedaen hadde. Hy wert oock in Navarre met grooter eerweerdicheyt ontfangen. Aldus door Vranckrijck treckende, soo is hy ten lesten in Spaignien gecomen. Wie soude alle die feesten, ghenuechten, ende triumphen connen vertellen, die hem daer in steden landen ende dorpen aenghedaen waren. Sijn behouden Vader Ferdinandus, is hem buyten Tours te gemoete ghecomen, ende nae dien hy hem willecome hadde gheheeten, soo heeft hy hem binnen Tours met grooter blijschappen op sijn Palleys gebracht. Vijfthien daghen daer naer, wert hy Prince van Castilien ghemaect. Ende corts na desen den 27. Octobris ontfinck hy mede inder stadt van Saragosa die Heerschappije van Arragon. Hier nae heeft hem sijn huysvrouwe Joanna eenen ionghen sone gebaert die nae sijn groot-vader Maximiliaen genoemt wert. In deser manieren in Spaignien gheweest hebbende, soo is Philips met sulcker triumphen als voor van Spaignien na Sauoyen ghetrocken, al waer hy van sijn liefste suster Margriete, met grooter weerdicheyt ontfangen wert. Daer nae is hy nae Duytschlandt getrocken om sijnen vader te besoecken, gelijck als hy sijn suster ghedaen hadde. Ten is niet te verwonderen dat sijnen Vader grootelijcx verblijdt was, int aenschouwen sijns soons, die weder wt Spaignien quam, met soo veel heerlijckheden ende digniteyten vermeerdert. Nae dat hy sijnen vader besocht hadde, soo is hy weder nae sijn landt ghetrocken. Al-waer hem by nae in elcke stadt groote triumphe aenghedaen wert, hoe wel dat hy t'selue verboden hadde, ende (op dat die steden met alsulcke costelijcke triumphen niet en souden belast worden) so is hy dickwils onversiens in die steden gecomen. Int hondertste iaer daer-nae volghende, Ga naar margenoot+ te weten int iaer 1500. den xxiiij. dach Februarij, wesende een schrickel iaer, soo is in Vlaenderen binnen der stadt van Ghendt gheboren, die onuerwinlijcke Prince Carolus de vijfde van dien name, sone desselfs Hertoch Philips, ende wert in Sint Jans kercke kersten ghedaen. Van grooter vreucht ende blijschappen werden alle die stadt door veel schoone ende triumphante stellagien ghestelt, ende lustighe spelen gheexhibeert. Op welcken dach, nae die rekeninghe der tijden, hadde die | |
[Folio 91v]
| |
voornoemde Charel oock die groote ende doorluchtighe victorie voor die stadt van Pavien, daer hier na t'sijnder plaetsen af sal geseyt worden. Ga naar margenoot+Int iaer ons Heeren 1503. soo gheschiedde eenen deerlijcken brandt tot Harderwijck een stadt in Gelderlandt. Deur den welcken zijn den tweeden dach der maent Augusti op den tijdt van dry uren, veel schoone huysen, kercken ende Cloosters afgebrandt, wesende seer deerlijc om aensien. Men vondt veel menschen onder die daecken versmoort, in kelders vanden roock versmacht, die daer gevloden waren, om haer lijf te salueren. Hier ende daer vondtmen die kinderen met twee, dry ende vier t'seffens met hun moeders doot liggen. Ende den brandt heeft hem soo verre verbreydt, als datter inde gheheele stadt nauwelijcx vijf huysen oft ses ouer-en-bleuen. Ga naar margenoot+Opden seluen tijdt wert het stedeken van Gorcum in Hollandt, met noch een dorp in west-Vlaenderen metten brande vernielt. Int iaer nae den voorseyden brandt van Harderwijck, baerde een vrouwe tot Deuenter twee dochters, die maer eenen buyc en hadden, ende waren vander borsten af aen malcanderen ghewassen, maer sy hadden twee hoofden, vier armen ende vier voeten. Int selue iaer naer Ga naar margenoot+ S. Bartholomeus dach, gheschiedde in Brabant een aerdtbevinghe, die nochtans niet veel schade en dede. Men vondt buytens-huyse niemant ghewont, gheen boomen gevelt, geen huysen gevallen, noch ander merckelijck quaet gheschiet. Den voorseyden Philips volgende den raedt van eenighe van sijn Heeren, wert van meyninge Gelderlant Ga naar margenoot+ met gewelt van wapenen weder te recouvreren, wel wetende dat die vyanden hier deur passeerden, die in sijn landt groote schade ende hinder souden moghen doen. Aldus is hy met eenen grooten hoop volcx derwaerts getrocken, seer sterckelijck belegerende de stadt van Arnhem, waer deur die borgers alsoo verschrickt zijn geweest als datse hem terstondt die poorten hebben geopent, gevende hen seluen ouer in des Princen handen. Philips inder stadt comende, heeft henlieden getrouwicheyt gehouden, want niemant en wert t'sijne ontweldicht oft berooft waer deur hy lichtelijc veel ander steden in sijn ghewelt heeft ghecreghen. Hy soude wel binnen corten tijdt gheheel Ghelderlandt inghenomen hebben, ten waere dat hy soo grooten begheerte ende verlangen hadde gehadt om nae Spaignien te trecken, waeromme hy metten Hertoghe van Gelre accoort van peyse maeckte. Ende dit op alsulcker conditien, als dat Philips soude blijuen behouden de steden, die hy ingenomen hadde, ende dat Charel die Hertoghe van Gelre met hem na Spaignien reysen soude. Maer Philippus gereet zijnde om te vaeren, soo socht die voorseyde Charel eenige oorsaecken om niet mede te trecken ende thuys in sijn landt te blijuen, in sulcker voegen dat hy sijn belofte niet en volbracht. In desen tijdt is Heer Jan van Hoorne Bischop van Luydick aflijuich geworden, in wiens plaetse ghecomen is Erardus de Marca, deur hulpe des Conincx van Vranckrijck, die namaels Cardinael wert, ende des Keysers Charels Raedts-heere, als een die in goeden raedt ende facundie een sonderlinghe gratie van Godt hadde. Dese tweede reyse heeft hy na Spaignien Ga naar margenoot+ te water aenghenomen, int beghintsel der maendt Januarij. Maer hy en was nauwelijcx ten haluen wege, oft daer en is een seer groot ende grouwelijck tempeest opghestaen, soo datter veel schepen verdroncken. Maer t'schip daer die Prince in was (die welcke anders niet dan die doot met grooter verschricktheydt en verwachte) is deur die hulpe Godts met noch eenighe ander schepen tot aen Enghelant ghecomen. Alwaer hy, buyten sijn meyninghe, vanden Coninck ende de gantsche ghemeynte van dien lande, met groote eere ontfanghen werdt. Hy is hier sommighe daghen ghebleuen, ende is ten lesten met eenen goeden wint wederom t'schepe ghegaen, ende na Spaignien geseylt. Alwaer hy anderwerf met grooter eeren ende blijschappen ontfanghen wert, in sulcker voeghen dat onmoghelijck waere met pennen te beschrijuen. | |
[Folio 92r]
| |
Ga naar margenoot+Maer aldaer gecomen zijnde is daer oock ouerleden den xxvj. dach der maent Septembris, int iaer 1506. oudt zijnde xxviij. iaren, gheregneert hebbende den tijdt van 12. iaeren. Om deses Princen doot wert in Brabant ende omliggende landen seer groote droefheydt bedreuen, diesghelijcs oock in ghantsch Bourgoengien. Want daer niemant en was, oft hy en hadder eenen goeden Prince aen verloren, die altijt allen sijn neersticheyt hadde gedaen, om eenen yeghelijcken vrientschap te doen ende te voorderen, seggende dat des landts welvaert sijn profijt was. Hy beminde altijt seer der borgers vrydom en liberteyt. Niet en socht hy ter werelt meer dan een ghemeyne vrede ende eendrachticheydt, t'welck in eenen Prince wel te recht te prijsen is, want wt d'oorloghen en can anders niet ghecomen dan der gemeynten bederffenisse, ende alle ellende ende miserie. Hy was oock seer gheleert inde consten ende letteren van Francisco Buslidiano, Aertschbischop van Bezancon sijnen Meester, den welcken hy oock tot mans-ouderdom gecomen wesende, in alsulcke reputatie heeft gehouden als dat hy in gewichtige saecken niet en heeft ghedaen, sonder sijnen raedt. Voor Philips doot wert in die maent Ga naar margenoot+ van Augusto ghesien een Comete, oft sterre met eenen steert, den tijdt van xviij daghen lanck.
Men beuint expresselijc inde groote Chronijcke van Hollant, Zeelandt ende Vrieslant, dat int iaer voorseyt in Augusto, tusschen die dorpen van Beuerwijck ende Wijck in Hollant aen die Zee, een arm bevruchte vrouwe was, wiens vrucht (den tijdt van het baren genaeckende) heeft claerlijc den tijdt van veerthien dagen lanck, seer deerlijck ende met iammer gheluyt van weenen ende schreyen gegeuen. Welck wonder ettelijcke mannen ende vrouwen ghehoort hebben, die tot dien eynde daer gecomen waren. Te kennen gheuende die groote ellendicheyt, beroerte ende destructie der landen van Hollandt die daer nae ghevolcht is. Desghelijcke wonder is onlancx oock in Hollandt binnen Purmerende gheschiet, daer af hier nae t'sijnder tijt ende plaetsen sal gheseyt worden. Nae dat Philippus in Spaignien wt deser werelt ghescheyden Ga naar margenoot+ was (ghelijck bouen gheseyt is) soo heeft die voornoemde Charel Hertoch van Gelre de beloften, die hy Philippo gedaen hadde, overtredende eenen hoop straetschenders by een vergadert, waer mede hy inde Kempen ghevallen is, ende is also gecomen tot Turnhout een vermaert dorp inde voorsz. Kempen. Ende midtsdien dat die mans des selfs dorps ghevloden waren soo namen de Geldersche die vrouwen gevanghen, de welcke sy mede voerden, ende soo langhe hielden, tot dat t'ransoen betaelt was. Het iaer daer nae, t'welck was alsmen schreef 1507. in de maendt van September, soo is die voorseyde Charel, met Eueraert vander Marcken, Bischop van Luyc voorschreuen in Brabant gecomen om die stadt van Diest te belegeren. Maer ouermidts de groote resistentie ende vromicheyt van den Heere van Nassou, Heere van Diest, ende de borgers vander stadt, soo moesten sy haest vertrecken. Ende naedemael datse Halen hadden verwoest ende metten viere aengesteken, soo hebben sy die stadt van Thienen beleydt, die sy oock stormender Ga naar margenoot+ hant in genomen hebben, int iaer voorseyt op S. Michiels dach. In welcke stadt alsulcken wreetheyt ende ouerlast geschiedde, dat die kercken ende Cloosters daer af niet vry en waeren. Daer werden veel menschen doot geslagen, veel tot Ruremunde gevangen gheleyt, ende wreedelijc ghetracteert. t'Is grootelijc te verwonderen, datter teghen soo langhe ende sware ouerlasten, wt Brabandt geen weere ghedaen noch gheboden en wert. Die stadt van Louen wert gesterckt, maer hadde die Hertoghe van Gelre van te vooren derren aen tasten, wanneer sy van geenen persoon ter werelt hulpe noch bystandt en hadden, hy soude die stadt lichtelijck inghenomen hebben. Omtrent t'eynde van October hebben de Geldersche die voorseyde stadt van Thienen verlaten.
Het gheviel daer nae dat eenighe | |
[Folio 92v]
| |
cloecke ende stoute Namuroisen wilden gaen om eenighe auonture te vinden, nemende tot haren Capiteyn Jan Despontijn, van meyninge by nachte te slaen op eenen hoop Franchoisen die wt Gelderlant quamen, ende namen hun reyse door Ardennen na Vrancrijc, met ses-hondert costelijcke peerden, rijckelijck ghemonteert ende opgereet, die tot S. Hubrechts in Ardennen ghecomen waren, meynende aldaer vry te zijn ende sonder sorge te rusten, want sy vermoeyt waren, maekende goede chiere, sulcx datse vrolijck ghedroncken waren. Als sy nu te ruste waren, soo zijnse vande voorseyde Namuroisen verrast gheweest, die welcke eerst die wacht in ghetale van xxiiij. mannen verslaghen hebbende, zijn tot d'ander ruyters gecomen, waer af die sommige verslaende, hebben d'andere int bosch de vlucht doen nemen. Die Namuroisen cregen voor haren buyt ontrent vijf hondert peerden, die binnen Namen openbaerlijck vercocht werden, met noch cleederen iuweelen ende bagagien. Ga naar margenoot+Te wijle de Hertoghe van Gelre aldus in Brabant ende Hollant was oorlogende, soo beuinde ick datter tot Maximiliaen, doen-ter-tijt in Duytschlant wesende, Legaten oft Ambassadeurs gesonden werden. Ghemerckt dat Hertoch Philips in Spaignien ouerleden was, als voorseyt is, achtergelaten hebbende in dese landen vier kinderen, als Hertoch Charel, Leonora, Joanna ende Maria, ende in Spaengien noch twee andere, te weten, Ferdinandus ende een dochter. Welcke voorseyde Ambassadeurs hem dat gouuernement van Brabandt ende voorts dese Nederlanden ouer-gauen, want Charel des Hertochs Philips sone noch maer een ionc kint en was van acht iaren. Maximiliaen onledich wesende met ander affairen, sulcx dat hy noch soo haest niet en conde gecomen, heeft Vrouwe Margriete sijn dochter die weduwe vanden Hertoch van Sauoyen, ghestelt in sijn plaetse, totter tijdt toe dat hy in persoon Ga naar margenoot+ soude moghen comen, ende dat regiment selue aenveerden. Doen moesten die landen ende steden groote schattingen geuen ende betalen, d'een op d'ander, ende die regeerders rekenden altoos ten achteren te zijn, ende ten was nimmermeer genoech gegeuen, oock werden die gemeyn Officieren vanden houe qualijcken oft niet betaelt, ende men vant groote fraude ende diefte int betalen vant oorloochsvolck. Maer eer die voorseyde Keyser Maximiliaen wt Duytsch-lant conde ghecomen, soo hebben die Geldersche anderwerf haer hoornen opgesteken. Want die Hertoge dede alle die cooplieden, die van Antwerpen na Franckfort ter merct reysden, vangen ende op groot ransoen stellen. Daer na wert die stadt van Venlo door beuel van Vrouwe Margriete terstont belegert. Maer die van binnen deden alsulcken vrome resistentie, dat ons volck daer niet aen en hadde, ende na dat sylieden een wijle tijts inden couden winter daer voor gelegen hadden, soo zijn sy tot hunne groote schade achterwaerts geweken. Die Geldersche siende dat hun vyanden verschouen waren, zijn ouer die Maese ghecomen, ende hebben die van s´Hertogenbosch metter macht wt-getrocken zijnde gevangen genomen, ende op groot ransoen gestelt. Dit geschiedde op onser L. Vrouwen Lichtmisse auont int iaer 1512. ende hebben voort in Brabant ouer die Maese t'lant ende de Hollanders seer gemolesteert met groote oorlogen ende oploopen. Als t'Nederlant in alsulcken state gestelt was, soo is Maximiliaen ten Ga naar margenoot+ lesten af gecomen, ende heeft hem tot Louen als Heer ende Hertoghe van Brabant doen hullen. Comende binnen Bruessel, soo dede hy vergaderen die dry Staten des lants, van wie hy onder t'decksel van te oorlogen tegen die Geldersche een groote somme van penningen vercregen heeft. Die van s'Hertogenbosch die te voren door d'oorlogen groote schade geleden hadden, werden alleenlijck met brieuen ghetroost. Want die Keyser hulpe ende bystant belouende, trock strackx weder na Colen, daer die Vorsten ende Heeren van Duytsch-lant ghedachvaert Ga naar margenoot+ waren. In des Keysers absentie zijn die Geldersche anderwerf, meer om te roouen dan t'oorlogen ouer die Mase ghecomen tot aen die poorten | |
[Folio 93r]
| |
van s'Hertogenbosch, daer sy veel borghers vander stadt versloeghen ende gevanghen naemen. Sy branden ooc opden seluen tijdt af allen die windt-meulens, treckende noch voorts inde Meyerije, berooden sy ende verbranden veel dorpen, met oock die kercke van Geldrop, ende omtrent twee hondert menschen, die op den toren ghevloden waren. Ga naar margenoot+Int iaer alsmen schreef 1514. soo is die Coninck van Engelandt Henrick, den achtsten van dien name tot Calis ghecomen, op die frontieren van Vlaenderen, om tegen die Franchoisen te strijden. Daer wesende soo heeft hy met gout ende siluer, dat hy in grooter ouervloedicheydt mede ghebracht hadde, niet alleenlijck den Keyser Maximiliaen tot sijnder hulpen gelockt, maer oock alle de Staten van Brabant, Hollandt ende Zeelandt. Wt Vranckrijck wert eenen grooten hoop ruyters ende voetvolcx ghesonden, om Teruanen dat die Coninck wilde comen beleggen, te victailleren, dese werden van Maximiliaen gheslaghen, ende tot dry-hondert ghevanghen, onder welcke veel Edele wt Vranckrijck waren. Die Franchoisen lieten daer neghen vendelen van hunnen volcke, met noch hondert ende vijftich victualie waghens. Ga naar margenoot+Daer nae hebben die twee hoochmoedighe Princen Maximiliaen ende die Coninck van Enghelandt, die stadt van Teruanen beleghert, die Lodewijck de Coninck van Vrancrijc ghesterckt hadde, ende hebben een groot deel vande mueren afgeschoten. Waer door een soo groote verschricktheydt inde stadt ghecomen is, dat den peys terstont ghesloten wert, met sulcker conditien als dat die soldaten geenen ouerlast doen en souden. Inder stadt ghecomen sijnde, soo heeft Maximiliaen dan Coninck die heerschappije daer af ouerghelaten. Daer na werdt Ga naar margenoot+ Dornick oock inghenomen, waeromme veel vande inwoonders in ander steden van Brabant ende Vlaenderen trocken om te woonen, op datse voort niet meer soo seer metter oorloghen en souden ghequelt worden. Nae dat dese stadt Henrico den Coninck vanden Keyser oock ghelaten wert, soo heeft hy daer tot sijnen grooten coste, een seer sterck casteel met seer veel huysen binnen die mueren doen opmaecken. Alwaer hy continuelijck sijn garnisoen heeft gehouden totter tijdt toe, datse weder inde macht vanden Coninck van Vranckrijck ghecomen is. Ende dese stadt heeft daer naer den Keyser Carolus toebehoort, die de selue vande Franchoisen weder ingenomen heeft. Binnen middelen tijde datmen voor Teruwanen ende Dornick Ga naar margenoot+ lach, soo is Jacob die Coninc van Schotlandt inde frontieren van Enghelandt ghecomen, hopende binnen corten tijdt in des Conincx absentie, t'gheheele landt in sijn onderdanich-heyt te brengen. Maer daer nae dit de Coninghinne vercondicht wert, soo heeft sy met mannelijcken moede eenen hoop volcx vergadert, t'welc van als wel opgherust zijnde, heeft in sulcker manieren tegen die Schotten geslaghen, als dat die Coninginne tegen hen d'overhandt behielt. In desen tijdt is die voorseyde Coninck Jacob noch ionck zijnde, met veel van sijn Edele, doot ghebleuen. Eenige hebben willen segghen, dat die Coninck van Schotlandt op Enghelandt oorloochde, op dat hy den Coninck Henrick vanden crijch tegen die Franchoisen trecken soude, om sijn landt te comen beschermen, meynende hier mede den Coninck van Vranckrijc vrientschap te doen. | |
Die kintsche opvoedinghe van Charel de vijfde.GHemerckt datter niemant Ga naar margenoot+ van soo goeden ouders, oft tot soo gheluckiger uren gheboren is, oft hy en wort lichtelijck door eenighe quade op-voedinghe ende verkeerde onderwijsinghe ghecorrumpeert: oock dat niet ghenoech en is eenen sone totter croonen ende totten Rijcke te hebben, ten | |
[Folio 93v]
| |
sy dat hy daer toe oock gheleert worde, soo heeft Philips sijnen sone Charel, die tot Ghent gheboren was, also voorseyt is, by een goede ende godtvreesende voester besteedt. Ende als Philips in Spaignien ouerleden was, soo heeft die groot-vader Maximiliaen daer groote sorghe voor ghedraghen, dat hy in allen gheleertheyt ende manierlijcke zeden, als eenen Prince toebehoort, mocht gheschickt worden. Wt t'gheheele lant werden ghecoren Heer Willem die Prince van Chievre, ende Adriaen Florentius, doen-ter-tijt Cancellier der vniuersiteyt van Louen, beyde wijse ende deuchdelijcke mannen, die int onderwijsen ende leeren seer groote neersticheyt deden, alsmen getuycht, altijt voor oogen hebbende niet hun eygen, maer des lants profijt. Nae d'aflijuicheyt des voorseyden Ga naar margenoot+ Hertoch Philips, te weten int iaer 1506. den xxvj. dach der maent Septembris, geschiedde binnen der stadt van Constantinopolen een grouwelijcke aert-beuinge acht dagen lanck duerende sonder op-houden, op de zijde vander zee vielen veel huysen de vesten vullende. Ende t'slot daer des Turcx schat met vijf stercke torens bewaert wert, is ter aerden effen af gedreuen. Die zee heeft haer so hooge verheuen, tusschen Constantinopolen ende Pera, als datse de mueren van dese twee steden ouer-vloeydde. Die treffelijcke Chronijck-schrijuers verhalen, dat als-doen binnen der stadt van Constantinopolen voorseyt omtrent derthien duysent menschen doot bleuen.
 |
|