Chroniicke vande Hertoghen van Brabant
(1612)–Laureis van Goidtsenhoven–
Auteursrechtvrij[Int iaer veerthien-hondert vijf-en-seuentich voor die stede]
Int iaer veerthien-hondert vijf-en-seuentich voor die stede
Van Nuysen. Daer Hertoch Charel had leger gheslaghen,
Deur den ghetrouwen dienst die de stadt Mechelen hem dede
Soo van ghelde, huerlinghen, en vroom volck van wapenen mede,
Gaf hy haer priuilegie nae sijn edel behaghen
Haer Poorters zijn Tol-vry ten eeuwighen daghen.
Ga naar margenoot+DIe Coninck van Vranckrijck in Artois ende Picardien gecomen zijnde, hadde alreede van des Hertochs steden ingenomen ende ghedestrueert. Van welcke fortuyne wert hy seer opgheblasen, nemende voor hem Atrecht ooc te belegeren. Maer daer werdt in tijdts met hulpe van ghoeden garnisoene in versien, waer deur die Franchoisen van hun intentie gefrustreert werden. Maer eer Lodewijck sijnen leger dede vertrecken, soo bevinden wy datter eenen grooten strijdt geviel, tusschen hem ende de soldaten, die Hertoch Charel tot hulpe ghesonden hadde, in welcken strijt de Franchoisen d'ouerhant vercregen, om dat hunnen hoop oock meerder was, ende midts dat Lodewijck wel wist, dat Charel verre van daer was, soo hadde hy meerderen moet ende couragie. Als Charel nae langhe oorlogen voor Nuys ghehadt weder t'huys gecomen was, soo wert hem gebootschapt, dat Eduwaert Coninck van Engelant tot Calis aengecomen was. d'Oorsaecke sijnder comste was dese, om dat hy sijn knechten ofte soldaten met des Hertochs knechten voegen soude, gelijck onder hunlieden te voren gesloten hadde gheweest. Dese twee heeren dan t'samen in Vranckrijck gecomen zijnde hebben den Coninck soo grooten verschricktheyt aengheiaecht, sulcx dat hy terstondt alle sijn Heeren dede vergaderen, met vervaerder herten van hunlieden raedt begheerende, hoemen die groote gramschap der vyanden mocht wederstaen. Daer wert gesloten datmen Ambassadeurs wt-senden soude, om peys te begheeren. d'Ambassadeurs ghehoort zijnde, en hebben geenen peys, maer den tijdt van negen iaeren bestandt vercregen. Van alsulcken tijdinghe waren die Franchoisen seer verblijdt, maer niet d'Enghelsche soldaten, die groote begeerte ende verlangen hadden, om gantsch Vranckrijc t'overloopen, ende te verwoesten. Nae dat Eduwaert Coninck van Ga naar margenoot+ Engelant by Hertoch Charel xi. weken lanck hadde gheweest, so is hy in sijn lant in September ghecomen, in welcken seluen tijdt quam Charel tot Naemen, van waer hy voor teynde der seluer maendt, met eenen grooten hoop volcx nae Loreynen ghetrocken | |
[Folio 82v]
| |
is, midts datmen hem niet en hadde ghehouden tghene datter belooft ende gheseyt was. Daer heeft hy metten eersten aenstoot sommige steden inghenomen. Renatus die Hertoghe van Loreynen, doen ter tijdt oudt wesende omtrent twintich iaeren, siende dat die fortuyne Hertoch Charel so gonstich was, soo is hy wt vreesen sijns lijfs in Vranckrijck ghevloden. Van des Hertochs vluchte werden d'inwoonders van dien lande soo mistroostich ende cleynmoedich, dat des Hertochs Charels knechten ouer t'landt verstroyt zijnde veel steden ende dorpen in-namen. Ten lesten wert Nancy (een stercke ende wel ghefortificeerde Ga naar margenoot+ stadt) den tijdt van neghen weken lanck belegert. Ende nae dat haer die stadt soo langhe ende vromelijck ghedefendeert hadde, soo wertse ten lesten wtgehongert. Waeromme die stadt nu ghewonnen zijnde, soo werdt de borghers t'leven gegeuen, wtghenomen twee oft dry, die ter doodt ghebracht werden, wat dese bedreuen hadden, en vindtmen niet beschreven. Na dat Charel hier nu sijn garnisoen in-gelaten hadde, soo is hy voort alle t'lant van Loreynen deur-getrocken, t'welck hy binnen corten tijt onder sijn subiectie gebracht heeft. Dit was sijn leste victorie. Ende eenige willen seggen, dat hy gantsch vander hulpen Godts verlaten wert, ende dat hy na dier tijdt noyt geluckigen slach meer en sloech, om dat hy opden seluen tijt die geestelijcheyt met sware schattingen hadde gequelt, ende belast. Als Hertoch Charel nu geheel Loreynen t'onder gebracht hadde, soo en Ga naar margenoot+ is hy niet ledich ghebleuen. Maer begeerende altijt sijn glorie met oorloochsche feyten te vermeerderen, was van meyninge op die Switsers te willen gaen oorlogen, om datse daer onlancx te voren Sauoyen (daer sijn nichte Princersse was) roouende ende stelende ouer-loopen hadden. Dus werden metten eersten vande Switsers wegen aenden Hertoge Legaten gesonden, die welcke nauwelijcx hun relaes gehoort hebbende, heeft hen beuolen te vertrecken, ende is terstont na gevolcht, tot aen die stadt Gransoen, die welcke hy in-genomen heeft, als eenige seggen, ende heefter aldaer een partije doen hanghen. Waer af dat gantsche lant heel beroert zijnde, vergaderde eenen grooten hoop volcks by den anderen, om den Hertoge te slaen, hopende hem te verslaen, oft ten minsten te verdrijuen. Van dese menichte wert Charels volck alsoo geturbeert, datse vlieden moesten, ende eenen grooten hoop achterlaten. Oock soude Charel daer selue gevangen geweest hebben en hadde hy hem met vlieden niet versien, ende sijnen hoop int velt gelaten. Men seyt dat Charel hier sijnen schat achter-liet, als sijn siluerwerck, cleederen, geschut, etc. t'welc al vanden vyanden wech-gevoert ende ghenomen wert. Ten waer niet mogelijc om seggen hoe grooten rouwe dat Charel om dese nederlage bedreef, ter oorsaken dat hy altijt gewoon was d'ouerhant te behouden. Hy maecten daer inne soo grooten misbaer, als dat hy daerom sijn nacht-ruste liet. Maer daer na versch volck vergadert hebbende, is anderwerf na die Switsers getrocken, tegen die welcke hy dit ongeluck gecregen hadde, maer na veel vechtens, soo creghen die Switsers daer weder die victorie, om dat hunnen hoop grooter ende stercker was. Veel van Hertoch Charels volck wert daer verslaghen, vele gevangen, ende nauwelijcks en ontquam daer yemant van de grootste, dan Charel selue, die welcke siende dat met sijn volc gedaen was, soo heeft hyt met sommige van sijnen Heeren op een loopen gestelt. Desen slach is geschiet op S. Jan Baptisten dach. Des anderen daechs brachtmen Charel die tijdinge, als datter ses-en-twintich duysent van sijn volck verslaghen waren. Dese ij. nederlaghe causeerde Charel Ga naar margenoot+ een groote ongenoechte ende droefheyt, als-nu ouerdacht hy hoe menigen mensche hy met sijn verwaentheyt tot dese twee reysen toe het leuen benomen hadde, ende als-dan quam hem te voren hoe groote schande dattet was, dat eenen alsulcken Prince die nederlage moest crijgen, die ouer al gewoon was die victorie te behalen, ende die soo menich lantschap onder sijn subiectie ge- | |
[Folio 83r]
| |
bracht hadde. Als sommighe Heeren hoorden dat Charel soo grooten ongeluck gehadt hadde tegen die Switsers namen sy daer eenen moet in, makende een aliancie om Hertoch Charel heel inden gront te seylen. Dese zijn al t'samen met Renatus aen-gespannen, ende hunnen leger by een gebracht hebbende, Ga naar margenoot+ soo belegerden sy die stadt van Nancy, daer Charels garnisoen in lach. Ende binnen corten tijt eer dat Hertoch Charel daer conde gecomen, hebben die selue stadt weder in-genomen. Hertoch Charel verwachte wt Brabant eenen nieuwen leger, waer mede hy na Loreynen ghetrocken is, ende heeft Nancy weder van nieus belegert. Hier wert Charel van sijn vyanden geheel omcingelt (daer hy hem niet voor gewacht en hadde) ende in sijnen leger quam eenen alsulcken dieren tijt, als datter veel van honger storuen. Men hoorden die soldaten ouer al clagen ende seggen, dat beter waer geweest, datse in haer lant gebleuen waren daer sy by hun vrouwen ende kinderen geen eten noch drincken gebreck en hadden, ende datmense hier gebracht hadde, alwaer sy verre buyten s'lants souden moeten van hongher steruen, oft dat noch arger waer, in een eeuwige slauernije moeten geleuert worden. Ten is niet te verwonderen, al was die Prince met alsulcke clachten seer bedroeft, want hy sijn knechten seer lief hadde, maer het was nu aldus met hem ghestelt, dat hy dit niet en conde remedieren oft beteren. Ga naar margenoot+Corts daer na heeft die Hertoch van Loreynen Charel tot strijden oft slach te leueren beroepen. Ende een deel van sijn volck inder stadt gelaten hebbende is met cleynen gheselschap ter geassigneerder plaetsen ghecomen, om met die groote menichte van Hertoch Charel te strijden. Daer na heeft Charel sijn knechten vermaent ende getroost, seggende datse met eenen lichten moede den vyant in-varen souden, op datse hun vromicheden den nacomelingen tot een eeuwige memorie achter laten souden, ende datse oock gheen vreese en behoorden te hebben. Want al hadden die Switsers tweemael d'ouerhant gehadt, dat en was niet deur hun vromicheyt ende vaillantie gecomen, maer mits dien dat hunnen hoop ongelijc grooter geweest hadde, ende dat hy dickwils wel met luttel geselschaps een groot heyr verstoort hadde. Nae dat hy sijn volck in deser manieren vermaent hadde, soo begonsten die trompetten te steken, ende Renatus met sijn knechten is terstont met sulcker impetueusheyt ende ghewelt in Charels knechten gevaren, als dat hy den geheelen hoop verstroyt ende van een gedreuen heeft. t'Welck hem licht om doen was, want sijn volc wel-varende, gesont zijnde, street tegen eenen hoop die cranck, machteloos ende verhongert was. Als die Bourgoensche knechten ten eersten vluchtich waren, so wert daer een groote menichte van volc versleghen. In alle sy-weechkens, ende verborgen straetkens sachmen Charels soldaden vlieden, desghelijcx oock in berghen, roetsen ende ander scherpe wegen. Over al vondtmen doode lichamen, so die knechten gewont zijnde, van dorst ende armoede over wech gestoruen waren. In die omliggende dorpen hoordemen mans ende vrouwen deerlijcken kermen, huylen ende crijten. Ende Hertoch Charel selue, die dien dach met meerderen moet ende coragie van raedt gestreden hadde, werdt onder den hoop doot ghevonden, des anderen daechs na derthiendach, hebbende in sijn lichaem dry wonden. Dit was t'ellendich eynde van desen Ga naar margenoot+ Prince, die alle d'andere in sijnen tijdt in feyten van oorlogen te boven ghegaen hadde. Dit geschiedde aldus int iaer 1476. nae t'schrijuen van Sabellicus, d'andere doender noch twee iaeren toe, ende eenighe trecken daer noch af vijf. My verwondert datmen in sulcke verssche dingen ende geschiedenissen anders gheen sekerheydt en weet, maer sy accorderen meest met Sabellicum, oock die ghene van wiens tijden dattet gebeurt is. Nae desen slach ende strijdt wert Charels lichaem aen seker blijckelijcke Ga naar margenoot+ teeckenen ghekent, ende begrauen tot Nancy in S. Jooris kercke. Ende alsmen hem begroef, soo wert hy met grooter droefheyt ende ouervloedige tranen aenghesien van den genen die | |
[Folio 83v]
| |
vanden strijdt ouergebleuen waren, wel wetende hoe vromen Prince dat t'landt verloren hadde. Een yeghelijck hadde des Princen deucht ende vromicheyt voor oogen, midtsgaders sijn ghelaet ende wesen, wanneer hy sijn volck ten strijde aen-leyde. Ga naar margenoot+Den tijdt van seven iaeren na sijn doot, soo liep daer ouer al van hem eenen wonderlijcken roep ende fame. Eenighe seyden dat hy tot Bruessel in Swauen was. Ander gaeuen wt dat hy voor Nancy niet ghebleven en was, maer dat hy daer ghevanghen wert, ende in Vranckrijck voor den Coninck ghebracht zijnde, daer onthooft wert. Dese hope diemen vanden Hertoch hadde, ende naemaels beuselachtich gevonden wert, was een oorsaecke, datmen hem nergens veel exequien noch wt-vaerden en hielt. Ga naar margenoot+Van desen Princen doot waren daer vele verblijdt, ende ter contrarien oock veel bedroeft. Eenighe haetten hem, om dat hy met soo groote costen altijt oorloochde, ende dat hy t'ghemeynte te seer was schattende. Maer na sijn doot, zijnder in Vlaenderen ende Brabandt alsulcke perturbatien ghecomen datse wel gewenscht hadden, dat hun Prince noch int leuen hadde gheweest. Dus sietmen dagelijcx die dwase gemeynte dickwils een dingen prijsen, datse te voren mispresen hadden. Ga naar margenoot+Desen Hertoch Charel hadde nae hem een eenighe erf-dochter achtergelaten, ghenoemt Maria, die hy aen Isabeel (want hy dry huysvrouwen ghehadt heeft) ghewonnen hadde. Dese Maria wert naemaels Maximiliaen des Keysers Fredericx sone tot eender huysvrouwen ghegeuen. Sijn leste huysvrouwe Margriete, heeft noch sommige iaeren nae hem gheleeft, t'welck menich mensche profijtelijck was, want met haer goet heeft sy de studenten seer gonstich gheweest. De consten ende geleertheyt bysonder der heyligher schriftueren, die eensdeels midts onachtsaemheyt der Princen verborgen ende onder die voeten hadden gelegen stonden wederom op, niemant en promoveerde sy tot t'Priesterschap, oft sy en hadde eerst sijn geleertheyt ende leuen wel geexamineert. Dese edele vrouwe Margriete werdt tot Mechelen begrauen, int Minrebroeders Clooster, maer aen haer en heeft Hertoch Charel gheen kinderen ghewonnen. Waeromme ick seer verwondert ben, wat Raphael Volaterranus mocht inden sin hebben, schrijvende dat Maria, daer wy te voren af gesproken hebben, dochter was van dese Margriete. Hy die in Italien was, en behoorde niet na mijn duncken, sommighe menschen clap meerder ghehoor oft ghelooue te gheuen, dan de boecken, int tracteren van onse saecken. Tot nu toe hebben wy van Hertoch Ga naar margenoot+ Charels feyten geschreven, nu wil ick v met corte woorden verhalen, t'gene dat ick van sijn verstandt, zeden, ende manieren ghelesen hebbe. Dickwils ende menichmael heeft hy soo geoorloocht, dat hy sijn volck nerghens af wetende gheboot op te rusten, ende inder vyanden hoop te slaen, al wast oock soo reghenachtich ende stuere weder, datmen op strijden noch op oorlogen niet en soude gedacht hebben. Ende dat te verwonderen is, soo en wert hy midts sijn oudtheyt inder oorlogen niet een hayr traegher, dan hy in sijn ionghe daghen gheweest hadde, hebbende altijdt inden sin dat hoe meer hy victorie vercreech, hoe die oorloghe hem onsekerder was. Hy en hadde noyt victorie, oft hy en vervolchde den voorvluchtigen vyant dapperlijcken nae, soo luttel respijts gaf hy de ghene, die van hem verschrict waren. Onder sijn knechten en hadde Hertoch Ga naar margenoot+ Charel nae den rijckdom gheen opsicht, maer prees den eenen boven den anderen, om sijn meerder machts wille. By tijden was hy den knechten goedertieren, ende by tijden straf, niet altijdt noch ouer al, maer als hy hoorde dat die vyanden niet verre en waren, plach hy dese te dwinghen ende by een te doen blijven. Dus geschieddet alst tijdt was om te strijden, dat hy dese alsdan ghereet ende t'sijnen ghebode vondt. Dat crijchs-volck die hun lant verlieten ende onghetrouwe waren, ooc | |
[Folio 84r]
| |
die op roouen ende stelen toeleyden, punieerde hy seer straffelijck, ander manieren van overtredingen liet hy dickwils ongemerckt passeren. Op eenen tijdt dede hy wel een aen de galghe hanghen, om dat hy eender vrouwen hinne gestolen hadde, want hy die sijne alsoo beminde, als dat hy in sijn landen geen onrecht en mocht lijden. Als sijn knechten siec, suchtich oft gewont waren, soo sondt hy daer toe eenen getrouwen medecijn. Hier inne was Charel den vromen Julius Cesar oft Scipio Africanus, oft den Ga naar margenoot+ vromen Capiteyn Metellus seer gelijck, dat hy in sijnen legher geenderhande dincken liet blijven, dat die knechten tot luydicheyt brengen, oft van hunnen crijchshandel vervremden mochte. Men vondt daer gheenderhande vet noch wel ghespect vleesch, gheen brasserijen, noch oock ander dinghen die tot wellusticheyt verwecken. Als sy den buyck vol hadden, waren sy met slechte ende gemeyne spijsen te vreden geweest, dus gevielt dat hy dese te ghereeder vondt, alst van noode was. Ga naar margenoot+Desen voorseyden Charel tot alle vromicheden gheboren zijnde, van dat sijn vader Philips sterf, so heeft hy Alexander die groote so seer nae-gevolcht, datmen bynae soude geseyt hebben, dat hy t'selue was. Hy en hoorde niet lieuer lesen, dan die boecken die van Alexander spraecken. Waer deur hy alle sijn vrome feyten ende gesten van buytens wiste, ende alst pas gaf, soo volchde hy dese oock neerstichlijck naer. Ga naar margenoot+Een saecke was inden Hertoch diemen met recht wel blammeren mocht te weten, sijnen haestighen raedt ende sinne, want hy heeft veel oorlogen aenveerdt, sonder de wijse die hy met hem hadde, daer inne te rade te gaen. Ga naar margenoot+Desen aldus haestsinnigen Prince sout ghy int reysen voor Hannibal, Julius Cesar oft Alexander die groote aenghesien hebben, soo wel mocht hy beyde de hitte ende coude verdragen midts dat hy oock van beyts wel geleert hadde. Hy was soo rasch int reysen als dat hy dickwils inde steden quam, eer die boden die sijn compste wilden gaen vercondighen, oock dat hy dickwils de vyanden onversiens ouer den hals viel. | |
Nae die doodt van Hertoch Charel, succedeert Maria sijn dochter.NAe dat Charel overleden was, Ga naar margenoot+ soo is die heerschappye ende dat Hertochdom van Brabandt, Vlaenderen, Hollandt ende van ander Prouincien op Maria sijn eenige dochter gevallen, die welcke binnen Gent was als haer die droeve tijdinge van haers vaders doot gebracht wert. Terstont daernae zijnder veel treffelijcke Heeren by haer gecomen, eensdeels om haer te troosten, want sy om haers vaders doodt (alst wel reden was) groote droefheyt bedreef, ooc eensdeels om met haer van die affairen des rijcx te tracteren. Onder dese was Lodewijc Bourbon, tot dier tijdt Bischop van Luydick, Dauid van Bourgoengien Bischop van Vtrecht, ende oom vander voorseyder Maria, van haers vaders wegen, maer bastaert broeder, Jan Hertoch van Cleve, ende Adolf van Ravesteyn, beyde ghebroeders, Wolfaert Heere vander Vere, Lodewijck Grave van Wintesteyn, Gouverneur van Hollant, Zeelant ende Vrieslandt, Walrave van Brederode. Als dese Heeren binnen Gent gecomen zijn, so heeft Maria terstont die heerschappije vande Vlaemingen aenveerdt, henlieden restituerende alle hun Privilegien, die hen haren vader om der beroerten wille in sijn presentie genomen hadde. Hier na heeft Maria totten Coninck Ga naar margenoot+ van Vranckrijc Legaten gesonden, Wolfaert die Heere vander Vere, Lodewijc Gruthuysen, ende Willem Hugonet, die Hertoch Charels Cancelier geweest hadde, op dat dese van hare weghen mantschap doen souden. Maer eer dat Lodewijc die Legaten liet wech reysen, soo heeft hy hen geboden datse haer Vrouwe dese twee dinghen souden bootschappen, datse hem (aengesien sy van haren vader berooft was) tot eenen momboir nemen wilde, ende sijnen sone Charel, die daer noch maer een kindt en was vij. iaren oudt zijnde | |
[Folio 84v]
| |
wilde tot eenen man nemen. Die Legaten weder tot haer Vrouwe ghecomen wesende, hebben hun bootschap ghedaen, gelijck henlieden belast was. Ter eerster reysen en heeft Maria noch geen andtwoorde gegeven, waeromme die voorsz. Hugonet dit grootelijck mispresen heeft, seggende ooc ten lesten, datse haer selfs gheen achte en sloech, aengesien datse dit groot houwelijck, ende eenen so machtigen Heere tot eenen momboir ontseyde. Het geviel op eenen avont, dat Adolf die Heere van Ravesteyn totter Hertoginnen ingecomen is, die hem met tranen claechde dat sy dagelijcx grootelijck gemolesteert wert van Hugonet, die niet af en liet te verhalen, t'gene dat die Coninck van Vranckrijck geseyt hadde, seggende ooc mede dat hy niet en sach, hoe sy anders metten Coninck aen haren peys geraecken soude want alsdoen bestant was. t'Welck Adolf gehoort hebbende, soo heeft hy haer met corte woorden, soo hy best mocht getroost, ende is van haer ghescheyden. Daer nae heeft hy soo veel met de Borghemeesteren van Ghent gedaen, dat Hugonet met noch eenen Notaris gevangen wert. Op den seluen nacht als dit geschiede soo is die Heer van Imbricourt wtgevloden, ende nae dat hy seker dagen buyten Ghent int Carthuysers Clooster verborgen geweest hadde, soo wert hy gevonden ende inder stadt ghebracht. Te wijle dese dry aldus gevangen saten, bleef t'volc een wijle tijdts int harnasch. Hugonet heeft ten lesten bekent dat hy de brieven opgehouden ende verdonckert hadde, die Charel van Nancy tot sijn volc gesonden hadde, aengaende t'gebreck des legers ende van ander dingen totter oorloghen dienende: daer inne oock expresselijck geschreven stondt, dat indien men hem geen victualie en sondt voor sijnen leger, so waert gantsch met hem ende sijnen volcke ghedaen. Waeromme alsulcke verwoetheydt ende raserije onder t'volc opgestaen is, dattet tegen der Heeren, iae ooc tegen der Hertoghinnen danck, Hugonet met die Heere van Imbricourt, ende Jan Mel Ridder, heeft doen onthoofden. Vanden Notaris seytmen dat hy op de ghevanckenisse soude ghestoruen zijn. Inden tijdt des voorseyden Hertochs Charel van Bourgoengien, int iaer Ga naar margenoot+ 1476. werdt dat kindeken van Trenten vande Joden seer deerlijc gecruyst ende ghemartyrizeert, op den witten donderdach, maer twee ende een half iaer oudt wesende. Dierghelijcke tyrannie hebben die Joden vijf iaeren daer nae oock bedreuen binnen dat stedeken van Mota, liggende in Friaul aen noch een ander onnoosel kindeken, dat sy gedoodt hebben. Van dese wreede tyrannen werdender dry gevangen, ende nae Venegien gevoert, al waer sy loon nae werck ontfangen hebben.
 |
|