Chroniicke vande Hertoghen van Brabant

[fol. 77v]

CAROLVS AVDAX XXXIX. BRAB. II. BELGII VNITI PRINC.

[fol. 78r]

Charel van Bovrgoengien,
den onversaechden ghenaemt den xxxvij. Hertoch van Brabant.

⁺CHarel van Bourgoengien, Hertochs Philips sone, is gheboren in Bourgoengien binnen der stadt van Dijon, int iaer der gheboorten Christi 1431. den thiensten dach Novembris. Sijn vader was Philippus die tweede, vanden welcken wy lest ghesproken hebben, sijn moeder was Isabella, die van haren man noch twee sonen sonder Charel heeft gehadt, die beyde in hun kindtsheydt ghestorven zijn.

⁺Charel omtrent xij. iaeren oudt zijnde wert in alle goede consten ende geleertheyt geinstitueert, als eenen op den welcken t'regiment van soo veel landen toecomende was. Hy heeft binnen corten tijdt soo veel met sijn oeffeninghe ende exercitie gevoordert dat hy Latijn conde spreken, ende alle auctentijcke schrijuers verstondt, sonder eenighe expositie oft declaratie, t'welck een lofbaere saecke is voor een Princelijc persoon. Ooc leerde hy de musijcke, die in voorleden tijden ooc een eerlijcke conste plach te wesen. Hy heeft die gheleerde seer lief ghehadt, ende oock ghevoordert, hy soude die consten ende constighe gheesten oock gonstich genoech geweest hebben, maer overmidts de groote oorloghen moeste hy sijnen sin meer aen de wapenen hanghen, ende aenden crijchshandel. Inde Hollantsche Chronijcke bevinde ick, dat hy soo heylich was, als dat hy noch ionck zijnde alle daghen sijn getijden las, ten hadde gheweest dat hyt om seer nootelijcke saecken hadde gelaten. Dit schoon begintsel behaechde sijn vader soo wel, dat hy dicwils seyde, dat hy Godt almachtich seer bedanckte, van dat hy deur sijn gratie eenen alsulcken sone tot sijn rijck achterlaten soude.

Als Charel noch ionck was, so hadde ⁺ hy van sijnen vader t'Graefschap van Charlois met sommighe andere Heerlijckheden ontfangen, waer om hy iaerlijcx sijn renten was heffende. t'Is corts daer nae geschiet, dat eenen genoemt Jan Coesteyn, des Hertoch Philips Raedts-heer begonst in alle manieren raedt te soecken om Charel des Hertochs sone te vergeuen, midts dat hy op hem vergramt was t'welc Charel verstaende heeft dit sijnen vader met weenenden oogen te kennen gegeuen. Doen consenteerde hem die vader, dat hy hem soude doen vangen, ende punieren nae sijn leelijcke misdaet, d'welck Charel oock dede. Wt sulcke rechtveerdige ende behoorlijcke executie is Charel in eenen grooten haet gecomen, vande ghene die sijns vaders naeste Raedts-heeren waren. Dese hebben hem haest by sijnen vader in sulcker vueghen vermaect, als dat die vader van sijnen sone vervremdende, hem alle sijn goedt afgenomen heeft, oock openbaerlijck gebiedende, dat niemant vanden Edelen met sijnen sone bancketteren, noch eenige eeren hem soude bewijsen. Anthonis des Hertochs bastaert sone alle dese dingen hoorende, is terstondt wt Vranckrijc gecomen met een menichte van volcke, ende socht in allen manieren om sijnen broeder weder metten vader te vereenigen. Philips dan van veel Heeren gebeden zijnde, dat hy doch sijnen sone die niet quaets verdient en hadde, in gratie wilde ontfangen, overdacht in hem seluen, dat hy anders geen erfgenaem meer en hadde, soo heeft hy hem weder wt Hollant gheroepen, aldaer

+ Charel van Bourgoengien den 37. Hertoch.

+ Charels studeringhe.

+ Twist tusschen Charel van Bourgoengien ende sijnen Vader.

[fol. 78v]

hy sijns vaders gramschap geduerende gevloden was en heeft hem weder in sijn eerste digniteyt gestelt.

⁺d'Eerste oorloge heeft Hertoch Charel van selfs aengenomen, teghen den Coninck van Vranckrijck Lodewijck, desen heeft hy tot Monsheury, wesende een plaetse van Parijs ontrent seven fransche mijlen in eenen grooten strijdt verwonnen: nochtans was Charel daer in groot perijckel sijns lijfs, ter oorsaecke van een groote wonde die hy inden neck creech. Den Coninck Lodewijck wech geworpen hebbende sijn wapenen, is seer verschrict op een casteel gevloden. Maer nae dat hy in sijn Conincklijcke stadt van Parijs gecomen was, soo heeft hy hem aldaer sekeren tijdt tusschen besloten mueren ghehouden. Daer na werden tot Charel, als totten genen die de victorie hadde, brieven gesonden die om vrede baden, hem belouende allen t'gene te doene, dat hy begeert hadde, dus wert den peys gesloten op deser conditien: Als dat die Coninck sommige steden soude restitueren, die hy van t'lant van Bourgoengien altijt met gewelt ghehouden hadde, insgelijcx noch dry andere stedekens onder welcke dat Peronne een was. Aldus is den voorseyden Charel victorieus tot Bruessel gecomen, alwaer hy van sijnen vader Philips, oock van die gheheele stadt, in groote eere ontfanghen wert: want met sijne oorlogen hadde hy meer wtgerecht dan men gehoept hadde.

Te wijle Charel in Vranckrijck ⁺ was, soo viel Isabella sijn huysvrouwe tot Gorcum in een groote ende sware sieckte, wt oorsaecke (als eenige hebben willen seggen) om die groote begeerte haers mans, die doen absent was. Men dede geleerde medecijnen comen, die den raedt ghaven datmen haer wt Hollant in Vlaenderen voeren soude, hopende dat sy daer int aenschouwen haers dochters, die daer te voesteren bestelt was, terstont gesontheyt vercrijgen soude. Maer doen sy t'Antwerpen quam, soo vermeerderde haer sieckte so seer, als dat sy daer in S. Michiels Clooster ghevoert wert, alwaer sy corts daer-nae sterf, ende wert voor den hooghen aultaer seer eerlijck begraven. Dese Princersse hadde haer altijdt seer tot Godt begeven, ende gaf mildelijc den armen. Men leest datse dickwils met sommige van haer Camer-ionck-vrouwen die huys-armen visiteerde, hen deylende van datse ghebreck hadden, t'welc een schoon ende godtvruchtich exempel is.

Int iaer ons Heeren 1466. zijn die ⁺ van Dinant (een stadt liggende op de Mase) deur hulpe vande Luyckenaers in Brabant, Henegou ende Namen gecomen, roouende ende stelende al datse vonden, segghende veel quaets van Hertoch Philips, die welcke midts sijn groote siecte die frontieren sijns lants niet beschermen en conde. Waerom dat Charel niet willende dese iniurie langer verdragen, is wt Artois (daer hy met nootsakelijcke affairen besich was) tot Bruessel gecomen, al waer hy terstont volck aen-genomen heeft, daer mede hy na Dinant ghetrocken is, dat hy in-genomen heeft (hoe wel dat sterck en wel voorsien was) ende heeft het geheel gedestrueert. By Dinant lach noch een cleyn stedeken, ⁺ met name Pouluage, welck hy totten gronde dede raseren ende afworpen. Men siet hedensdaechs daer noch eenige huysen, ende noch eenen schoonen put. Hy soude al met eenen metten gheheelen hoop op de Luyckenaers getrocken hebben, ten hadde geweest dat die deur hen naeste gebueren geleert zijnde, om vergiffenisse gebeden hadden, die Charel hen accordeerde, ende nam van hen vijftich mannen te gijsele, die hy tot Louen sont, daer sy moesten blijuen woonen ter tijdt toe, datse Hertoch Philips sijn vader, wien sy d'iniurie ghedaen hadden, te vollen vernuecht ende voldaen hadden.

Philips sijnen vader niet langhe ⁺ daer na, gesonden hebbende Anthonis sijnen bastaert sone in Engelant, om van Eduwaert, die vierde van dien name Coninck van Engelant, sijn suster ten houwelijck te versoecken, voor Charel sijnen sone, is binnen Brugge int selue iaer in een groote siecte gevallen. Ende mits die Heeren doen ter tijt by hem wesende, hoepten dattet haest soude beteren, soo en hebben sy Charel sijnen sone, die als-doen binnen

+ hertoch Charels i. orloge

+ De doot van Isabella hertoch Charels 1. huysvrouwe

+ Dinant de stadt wort gewonnen

+ Dinant by Hertoch Charel ingenomen.

+ hertoch Philips die ij. doodt.

[fol. 79r]

Ghent was, niet met allen ontboden. Maer siende dat die siecte swaerder ende meerder wert, ende dattet apparent was dat die doot begonst aen te comen, soo ontboden sy den sone, die welcke haestelijck is by sijnen vader gecomen, den welcken hy seer na doot maer nochtans leuende vont, ende is by hem gebleuen tot dat hy sterf. Ende siende sijnen vader nu ouerleden bedreef alsulcken ongenuechte, als dat hy alle de gene die daer tegenwoordich waren dede schreyen. Om die doot van desen Prince wert daer alsulcken rouwe bedreuen, dat onmoghelijck waer om schrijuen, maer bysonder als die tijdinghe in Bourgoengien ende ouer al gehoort is geweest. Hy sterf (alsoo die geschreuen Chronijcke seyt) int iaer ons Heeren 1467. Sijn lichaem wert een wijle tijts inde selue stadt onbegrauen gehouden, want sijn sone meynde t'selue in Bourgoengien te begrauen. Maer hoe dat dit noch toe-ginck, sal op een ander plaetse geseyt worden. Na dat Isabella haren lieuen man eenighe iaren ouerleeft hadde, soo is sy ten lesten tot Arien ghestoruen, niet verre van S. Omars, wiens lichaem oock in Bourgoengien ghevoert wert.

⁺Charel is nae sijns Vaders doot met allen sijnen edeldom na Ghent ghereyst, daer hem d'ouerste vander stadt te gemoet gereden zijn, heetende hunnen nieuwen Prince willecome, ende hebben hem alsoo inde stadt gebracht. Als-doen werden daer meer dan acht hondert misdadige los ende vry gelaten, die allst metten Prince in quamen. Dus wert Charel nae alle batamenten, triumphen, ende ghenuechten, Graue van Vlaenderen gecoren. Maer dese feest ende triumphe wert haest met een onversiende ongenuechte geturbeert. Want na die electie is daer een commotie op-geresen vande borgers, die welcke begeerden hen weder gherestitueert te worden alle de priuilegien, die hen Hertoch Philips ontnomen hadde. Ende hebben met deser beroerten soo veel ghedaen dat Charel bedwonghen wert te voldoen allen t'ghene datse begheerden. Daer na gecomen zijnde tot Denremonde, soo heeft hy eenen Legaet oft Ambassadeur na Ghent ghesonden, weder-roepende ende casserende alle t'gene dat hy te voren meer deur vreese dan wt sijn eygen wille gedaen hadde. Daer na is hy tot Louen gecomen, alwaer hy met diergelijcker reuerentien tot eenen Hertoge van Brabant ontfangen wert. Daer riep allen t'volck datse wel gheluckich behoorden gerekent te wesen, om dat sy eenen soo geschicten ende geleerden Prince vercreghen hadden. Van daer is hy nae Bruessel gereyst, daer hy oock blijdelijcken ontfangen wert, doende aldaer op S. Margrieten dach sijnen eedt. Hier zijn die Ghentenaers van selfs tot hem gecomen, die te voren soo rebellich gheweest hadden, begeerende gratie, t'welck haer oock geschiede.

Op die selue tijt is binnen Mechelen ⁺ een rumoer op-ghestaen, t'welck gelijck als eenen brant den eenen voor den anderen na ontstekende de borgers soo verre ghebracht heeft, datse hun Heeren veriaecht hebbende, dat Schoutetz huys gantsch ruineerden, ende verstroyden hem alle sijn goedt. Die Prince deur het rapoort deser violentien geheel gheturbeert zijnde, is seer snellijcken derwaerts gereyst, om die stadt te destrueren, ten hadde geweest het tusschen-spreken van veel Edele ende Baroenen, hem biddende dat hy de gemeynte dit stuck vergheven wilde, op sulcke conditien nochtans, dat sy de huysen by hen ghedestrueert, op hunnen cost weder oprechten souden, ende datse den Schouteth, wiens goet sy ontweldicht hadden, souden restitueren dertich duysent gulden, voor sijn verlies. Men bevindt oock dat die van Mechelen alsdoen veel priuilegien midts hunne rebellicheyt verloren.

Nae dat dit aldus gedaen was, soo ⁺ is Hertoch Charel anderwerf op die Luyckenaers getrocken, veel van hun sloten ende casteelen destruerende, ende bracht sijnen leger voor die stadt van S. Truyden, die hy sommige dagen belegerde. Ende nae dat hy dese ingenomen ⁺ hadde, soo heeft hy hun mueren totter aerden toe doen raseren ende afbreken, benemende hen midts

+ hertoch Charel comt t'Hertochdom van Brabant ende t'Graefschap van Vlaenderen toe

+ Sekere commotie tot Mechelen gestilt.

+ de Luyckenaers worden van Hertoch Charel gedwongen.

+ S. Truyen ingenomen.

[fol. 79v]

desen alle occasien ende oorsaecken van toecomende wederspannicheyt. Heeft oock ten lesten die stadt van Luydick belegert, maer die borghers siende datse den Hertoghe niet en souden connen wederstaen, soo zijn sy al tsamen ongewapent in hun pandtrocken wtgetrocken, vallende den Hertoghe te voete hebben hem ootmoedelijc ghebeden, dat hy die stadt doch niet en wilde destrueren, ende datsy souden doen, al wat hy hen geboot. Die Prince eenichsins gepaeyt zijnde, en is inder stadt niet ghecomen, maer heeft bevolen datmen hem alle de wapenen ende t'gheweer brengen soude, dat inde stadt ware.

Hertoch Charel van deser oorlogen ontslaghen zijnde, soo heeft hy ten houwelijcke ⁺ genomen oudt sijnde 35. iaeren Margriete, suster van Eduaert de vierde, Coninck van Enghelant. Men hielt die feeste tot Brugghe in Vlaenderen, met soo groote costelijcheyt, als ter werelt oyt geschiet was. Hy dede ten eersten daer een groot palleys maecken, met groote const ende vlieticheyt. Allen die mueren dede hy van boven tot beneden met costelijcke tapijten ende goude laeckenen behangen. Die eedt sale, daer die Hertoge opden dach sijnder bruyloft met sijn groote Heeren begeerde sijn maeltijdt te houden, wert soo costelijcken verciert, dat alle d'andere, hoe wel die oock, seer costelijck waren, daer by niet en mochten geleken worden. Daerinne stondt een tresoor, daermen alderhande goude vaten, als coppen, schalen, ende potten in sien mochte. Daerinne waren sijn gouden keers-snutters, candelaers, lampetten, beckens, drinckvaeten, schotelen, soutvaten, wijnpotten: in somma, ten waere niet wel om seggen, wat daer al costelijcheyts tot deser feesten gebracht was. Ende op die straten oock niet te min, want alle die straten, met allen die huysen daer die bruyt voorby passeren soude, waren met alderleye lieflijcheydt ende wel-rieckende bloemkens verciert, die als doen int saisoen waeren. Men haelde van allen canten groote constenaers, die met eenighe genuechte t'volck mochten vermaecken t'welck over ende weder ghinck.

Daer nae is die Hertoghe met ontrent dry hondert ruyters wt Brugghe getrocken nae Damme. Want sijn bruyt aldaer van haer lant ghecomen was, ende na datse daer getrout waren soo zijn sy weder nae Brugge gecomen. Alwaer Vrouwe Margriete vande borgers seer blijdelijc ontfangen, ende willecome geheeten wert. Nu verswijghe ick alle die stellagien die ouer al gemaeckt waren, alle spelen ende batamenten, die al die stadt deur van constighe speelders gespeelt werden. Opten dach der bruyloft, waren inde sale, daer die Prince met sijn bruydt ende metten grootste Heeren ter tafelen sadt, xiiij. schepen, waeraf eenige van goudt waren, dandere van siluer, ende elck schip hadde vier schuytkens, waer mede die spijse ter tafelen gebracht wert.

Ende te wijle dat die Heeren ouer tafel saten soo waren daer ionge kinderen in ghelijckenisse van Cupido, die ter tafelen allen manieren van lieflijcken reuck gaven. Het bancquet van Antonius en Cleopatra, noch ooc het avontmael van Heliogabalus, in t'welck ses-hondert struys-hoofden gebracht werden, en is hier by niet te ghelijcken. Nae die maeltijdt werden daer ontallijcke bootsen ende batamentkens gheexhibeert, om d'oogen oock wat te vermaecken ende versaden, waer af icker sommighe vertellen sal.

Men bracht inde sale pauwen die vier spoghen, in dese was soo groote conste ghebruyckt, datmen anders niet en wist, oft ten waren oprechte pauwen. Daernae werter eenen leeu inghebracht, opden welcken een wtnemende schoon maecht sat, hebbende des Princen wapenen in haer hant. Daer werden oock in gebracht meer totter pompen, dan tot vermaeckelijckheyt dienende dertich silueren torens, t'welc was beteeckenende dat Charel doen ter tijdt ouer soo veel casteelen heerschappije hadde. Ten lesten quam daer een dier, eenighe meynden dat eenen Dromedaris was, hebbende op sijnen rugghe twee mandekens, wt welcke voghelkens vlogen van allen soorten, singhende soo melodieuselijck ende

+ Des hertoch Charels bruloft.

[fol. 80r]

natuerlijcken, als oftse inde lenten op eenen groenen tack gheseten hadden. Daer nae werden alle manieren van camerspelen, dansen, ende ander genuechten bedreuen. Somma men mocht ter werelt niet genoechelijcx versieren, ten was daer al present. Aldus brachten sy den tijdt ouer met allen vrolijcheyt totten avont toe.

Dry dagen lanck duerde dese feeste van spelen, ende alle melodije te bedrijuen, ter eeren vanden nieuwen Prince. Daer waren onder meer andere present, die Bischop van Metz, Georgius van Baden, Jan van Bourgoengien Bischop van Camerijc, Dauid van Bourgoengien Bischop van Vtrecht, Guido opper-prochiaen van Dornick, met veel ander edelmannen.

Dese bruyloft geeynt zijnde, soo is ⁺ die Prince niet by na allen sijnen staet ende edeldom van Bourgoengien na Hollant gereyst, al-waer hem die blijschap ende feest aende in-comst van elcke stadt wert vernieut, ouer al bedreefmen groote triumphe in spelen, tornoyen, etc. t'Sanderdaechs na S. Marien Magdaleenen dach wert hy Prince van den lande ghecoren.

⁺In desen tijt werden die Luyckenaers weder twistich, ende zijn op eenen nacht binnen Tongeren gecomen, ende hebben hunnen Bischop den neue van Charel met henlieden ghevangen ghebracht tot Luydick. Waerom die Prince seer vergramt sijnde, heeft eenen grooten hoop volcx vergadert, daer mede treckende na Luydick. Die stadt van Luydick en was doen ter tijt niet alleenlijc groot ende wel voorsien, maer oock seer rijc, ende t'hooft van allen die contreyen, ende des lants van Luydick. Die grootheyt machmen hier wt mercken, datter doen ter tijdt xxxij. parochie Kercken ⁺ waren, sonder die Canonicdijen ende Cloosters. Die voorsz. Prince belegerde die stadt van allen zijden, van meyninge ende hope die selue t'sanderdaechs te bestormen, en haddet soo regenachtich weder niet gheweest. Hy creech tot sijnder hulpe den Coninck van Vrancrijck, die daerselue in persoon present quam, ende daer by bleef den meesten tijdt.

Na dat Charel die stadt sekeren tijt ghequelt, ende die van binnen haer vromelijck te weere ghestelt hadden, soo heeft hy dese ten lesten hadden, soo heeft hy dese ten lesten gewonnen, ende gantsch ghedestrueert, na datter sijn soldaten groote wreetheyt ende deerlijc iammer bedreuen hadden. Antonius Sabellicus schrijft dat Charel dese oorloge met eenen fellen moede voerde, ende de Capiteynen geboot datse in d'een hant een bloot sweert, in d'ander een bernende tortse dragen souden, om die Luyckenaers aldus met een wreede straffinghe te dreygen. Als nu die stadt ghewonnen was, soo is die Coninck van Vrancrijck met Charel daer inne gecomen, voerende niet een recht, maer een S. Andries cruys, waer mede hy te kennen gaf, dat alle d'eere der victorien alleenlijck Charel was toebehoorende. Dese destructie der stadt van Luydick gheschiedde den xxviij. dach Octobris int iaer ons Heeren 1468.

Als die stadt van Luydick belegert ⁺was. soo hadden die van Aken ende daer ronts-omme die voorsz. stadt gevictailleert, t'welck Charel noch ghedachtich zijnde, na dat Luydick ingenomen was, is met sijn volck nae Maestricht getrocken, willende van daer stracx nae Aken. Die van Aken dit hoorende, en sochten gheen wapenen, en hebben geen mueren gesterct, noch op gheen wederstandt ofte resistentie ghedacht, maer seer verbaest zijnde hebben hun opperste Heeren na Maestricht gesonden. Die welcke comende by hunnen Prince, ende van selfs die sleutels vander stadt presenterende, hebben hem die stadt gewillichlijck overgegeuen. Dese ootmoedicheyt was den Prince seer aenghenaem henlieden die schult ende t'misdaet vergeuende op conditie nochtans, datse hem binnen sekeren tijdt tachtentich duysent gulden geven soude, om datse sijn vyanden assistentie ghedaen hadden.

Hier nae is Charel binnen Bruessel ⁺ ghecomen, daer des Hertochs hof was. Al waer hy een yegelijcke naer sijn verdiensten heeft geloont, die den Luyckenaers eenighe hulpe oft bystandt ghedaen hadde. Ooc straffende

+ hertoch Charel aenueert Hollant ende Zeelant

+ t'Beleg ende destructie van Luydick.

+ Tweeendertich parochi Kercken binnen Luyck.

+ Aken bidt hertoch Charel om gratie.

+ hertoch Charel straft eenige.

[fol. 80v]

de ghene, die eenige 'goeden wt die Kercken gerooft hadden, als die voor schreven stadt ghewonnen was. Betoonende hier mede, datter geen soo rechtveerdige oorloge en is, oft men moet altijdt die handen van die kercke houden.

⁺Op den seluen tijdt wert de Luyckenaers, die wt vreese des Hertochs herwaerts ende derwaerts gevloden waren, gheconsenteert, datse weder tot haer stadt comen mochten, ende repareren t'ghene dat t'chrijchsvolck te voren vernielt ende tot schanden gemaeckt hadde. Dus ghinckmen weder allen die hoecken vander stadt bewoonen, die geheel woest ende van allen menschen verlaten lach. Maer sonder tranen en wert dese niet bewoont, ende bysonder vande ghene, die hun huysen totten grondt toe afgebrandt saghen.

⁺Daer nae heeft hy in alle sijn steden ende landen sekere wetten ingestelt, doende wel neerstichlijck ende straffelijc ghebieden, datmen dese niemandt ongepunieert en soude laeten overtreden. Noyt en isser Prince gheweest, diemen aengaende der saecken van iustitien, min conde met vrientschap maech-schap oft ghelt verblinden dan desen Charel, met welcke dingen eenige dicwils laten hen d'oogen wtsteken, niet aenmerckende dat t'meeste ende t'eerste deel inde rechten is, eenen yegelijcken t'sijne te gheven.

+ Die gevloden Luyckenaers comen weder in haer stadt.

+ hertoch Charel dede die rechten scherpelijc onderhouden.

Vande Vriesen, ende vande commotien opghecomen, na dat Eduwaert Coninck van Enghelant, des Hertochs behouden Broeder verdreven was.

⁺LVttel iaeren daer nae hebben die Vriesen des Hertochs gebodt ghelastert ende veracht, waeromme daer Legaten ouer ende weder gesonden werden, om die Vriesen weder tot vrede ende onderdanicheyt te roepen ende brenghen, maer die Vriesen, als sy wel ghewoon waren, en wilden van gheen conditien hooren spreecken, dan van t'gene dat grootelijck tot hunne vryheydt doen mochte. Charel vernemende hun obstinaetheyt, vergaederde enen vreeselijcken hoop volcx, ende soude daermede in hun landt ghevallen hebben, ten hadde gheweest dat hy hem seluen bedocht, dattet beter was dese saecke wt te stellen tot op een ander tijdt, hem becommerende met ander saecken.

Binnen desen selven tijde isser in ⁺ Enghelant een groot rumoer opgestaen, want die edele hebben deur cracht van wapenen hunnen Coninc Eduwaert, des Hertoch Charels swager, veriaecht. Desen twist en is sonder groote bloetstortinge niet gestilt, want voor Calis ende sommige ander steden wert grootelijck gestreden, ghelijc als Sabellicus beschrijft, een seer neerstich ondersoecker der ouder ende nieuwer Historien.

Int iaer 1472. inde maent van Januario, ⁺ op S. Agneeten dach, isser een sterre met een steert ghesien geweest, die grouwelijc om aenschouwen was blijvende staen den tijdt van dry maenden. Nae dese Comete zijnder veel oorlogen gevolcht, grooten dootslach, ende grouwelijcke pestilentien, doende tot menigher plaetsen groote ellende ende schade.

By nae opden selven tijdt, so gheraeckte ⁺ Hertoch Arnout van Gelre, deur hulpe van Hertoch Charel wter gevanckenissen, daer hem sijnen eygen sone Adolf seuen iaeren lanck inghehouden hadde. d'Oorsaecke waeromme dit geschiedde, en vindtmen niet beschreven. Wy bevinden dat Adolf voorsz. tot Charel gecomen is, om van eenige saecken te tracteren. Maer Charel aenmerckende dat Adolf euen obstinaet bleef, sprekende veel onbetamelijcke redenen, soo dede hy hem metten eersten sommighen dagen vast houden, daer nae dede hy hem tot Vilvoorden voeren, daer hy soo lange gevanghen sadt, als Hertoch Charel int leuen was. Men seyt dat Charel om twee redenen wille gerechte Heer van Gelre was. Want eenige seggen dat hy t'selue vanden Hertoghe van Gulick ghecocht hadde, dier doen gherechte Heere af meynde te wesen. Andere seggen dat Hertoch Arnout een luttel tijdts eer hy sterf, midts dat hy op sijnen sone

+ vande Vriesen ende haer rebellicheyt.

+ rumoer in Engelant.

+ Een comeet wort gesien.

+ d'Oorloge van Gelre, ende ghevanckenisse van eenige.

[fol. 81r]

Adolf vergramt was, dat Hertochdom in Charels handen ghelaten heeft: die welcke terstondt nae Arnouts aflijuicheydt, by nae in alle steden van Gelderlant sijn Legaten heeft ghesonden, hen ontbiedende, wilden sy wijsselijc doen, datse den Hertoghe Charel van Bourgoengien souden onderdanich wesen. Oft en wilden sy des niet doen, so soude hy hen ongetwijfelt met gewapender handt comen besoecken. Maer den Legaten wert hoochmoedelijck geantwoort, datter niemandt int landt van Gelre was, die op des Hertochs dreygementen seer paste, maer luste hem te oorlogen, men souder noch vinden die hem partije houden souden, om hun landt te helpen beschermen. Dese andtwoorde den Hertoghe gedaen zijnde, soo heeft hy terstondt een groot heyr vergadert, ende treckende nae Gelderlandt, soo is hy ten eersten binnen Ruremonde ontfangen geweest. Die naeste gheseten zijnde deur een alsulcken begintsel geheel verschrickt, hebben hen opgegeuen, ende zijn in ghenade ontfanghen.

⁺Die stadt van Venlo, wert eenen sekeren tijdt belegert, maer ten lesten deden de borgers die poorte open, hem al in handen gevende al dat daer inne was. Daer nae wert Nimmegen (een vermaerde stadt in Gelderlandt) nae dat sy t'ghewelt xxv. dagen hadden wederstaen, oock opghegeuen. Ende die Hertoge wert daer blijdelijc ontfangen, doende hem inde selue stadt hulden, als Heer van gantsch Ghelderlant. Men bracht voor hem sijn ij. neefkens, sonen van Adolf, die hy geuangen hielt. Na dat hy dese gesien hadde, soo heeft hyse ghecust, en sondtse by sijn huysvrouwe Margriete, die doen ter tijt binnen Ghent was, soo ick in eenige boecken beschreuen vinde. d'Ander seggen datse niet en werden gesonden na Ghent, maer dat Hertoch Charel dese met hem in Brabant voerde, alwaer sy ettelijcke iaren eerlijcken getracteert werden. Na dat Charel binnen Nimmegen tot eenen Prince van Gelre gehult was (als voorseyt is) soo wert hy van d'ander steden oock ontfangen. Ende ten lesten vercreech hy oock t'Graefschap van Zutphen.

Den somer inden welcken Charel dat Hertochdom van Gelre hem t'onderbracht, was soo heet, alsmen doen by menschen memorie oyt hadde geweten, als datter tot veel plaetsen menichte van menschen ende beesten van grooter hitten storuen.

Inden herfst des selfste iaers is die ⁺ Keyser Frederick met een groote menichte van volck, onder welcke veel edele Heeren ende Baroenen, veel Hertogen ende Princen waren, tot Trier gecomen, om met Charel van Bourgoengien, van eenighe affairen te handelen. Charel vernemende des Keysers incomste, heeft haestelijc sijn saecken in Gelderlant beschict, ende is met eenen schoonen staet derwaerts ghereyst. Men leest dat als Charel die stadt van Trier begonst te genaecken, hem die Keyser te gemoet gecomen is met sijnen staet, ende die gheheele stadt met trompetten ende claroenen. Aldus nu metten Keyser inder stadt ghecomen zijnde, soo hebben sy eenige dagen by den anderen geweest, binnen welcken middelen tijde Hertoch Charel groote costen ende triumphen dede bedrijuen, om den Keyser te caresseren. De maeltijt ende t'bancket dat Charel den Keyser dede bereyden, was by na soo costelijc als die bruyloft, daer te voren af ghesproken is. Van desen Keyser ende Hertoch Charel schrijft genoech int breet ende int lange Rudolphus Agricola, een gheleert man.

Hoe wel wy hier voren tracterende ⁺ vander stadt van Mechelen, van t'parlement by Hertoch Charel aldaer gesticht geroert hebben, soo en can ick nochtans niet passeren, dat Barlandus daer af beschrijft in deser manieren: Na dat Hertoch Charel van den voorseyden Keyser gescheyden was soo heeft hy tot Mechelen een parlement in-gestelt ende geordineert, t'welc soo vermaert soude geweest hebben als eenich ander in gheheel Christenrijck, waert dattet die nacomelingen alsoo onder-houden hadden. Dit parlement hadde bouen andere Recht-cameren dese preeminentie, datmen van alderley saken mocht sententie ende vonnisse geuen, sonder daer af in eenigher manieren meer te moghen appelleren. In desen Raedt werden dertich man-

+ Venlo die stadt ingenomen.

+ Wtsprake tusschen Keyser Frederic ende Hertoch Charel.

+ t'Parlement van hertoch Charel binnen Mechelen ghesticht.

[fol. 81v]

nen gheordineert, die alle wel geleerde voorsichtighe, discrete, raetsame ende wijse mannen waren. Men soude geseyt hebben, dat t'Concilium van Areopagus geweest hadde, soo treffelijck deghelijck, ende wijsselijck ginghen sy daer mede te wercke. Soo discretelijc wisten sy alle twisten te slisschen, geuende eenen yegelijcken t'sijne. Ter plaetsen daermen die partijen hoorde, moesten sy te peerde comen, mits dat hen alsoo beuolen was. Ende als sy ten gedinge gaen sitten souden, soo was daer een Misse ghereet, inde welcke die Priester badt, dat hun Godt alsulcken sin verleenen wilde, datse dien dach goeden raet ende daet geuen mochten. Na t'sacrificie der Missen gingen sy ter plaetsen daer toe geordineert, om die saken t'aenhooren, ende na seker uren ontrent den noen, ginghen sy weder wt, dan was daer anderwerf een ander Misse gereet, inde welcke die Priester badt, dat den raedt dier dien dach gegeuen was, mocht te goede comen, voor die gantsche ghemeynte.

Hier-en-bouen hadde die Hertoge gedreycht indien sy deur onachtsaemheyt yet voor-by lieten, dat totter gemeynder welvaert dienen mochte, hen van hunne officie te priueren en af te setten. Soo groote liefde ende affectie hadde desen Prince altijt tot de ghemeynte.

Alle dese dinghen aldus beschickt zijnde, soo begonst Charel op sijn ouders graf te dencken. Beyde sijns vaders ende sijns moeders lichaem, dede hy deur verre wegen in Bourgoengien voeren, daersy beyde by Dijon int Cathuysers Clooster begrauen werden. Bynae in elcke stadt daer die lichamen deur passeerden, werden groote wtvaerden ende exequien ghedaen met grooter eeren.

⁺In dese tijden dede Robrecht van Beyeren Bischop van Colen, aen sijnen neve Charel groote clachten, seggende dat die van Colen ende daer omtrent hem een groot beleth deden, aen sijn iaerlijxsche penningen ende renten t'ontfanghen, t'welck verstaen hebbende Hertoch Charel, om Robrecht sijnen neve ende grooten vrient te hulpe te comen, alsoo heeft hy eenen gheweldigen hoop volcx by een vergadert, metten welcken hy wt sijn lant getrocken is, om die Colenaers te gaen bestormen. Hy plantte inde groote hitte der maendt Julij sijnen leger voor die stadt van Nuys. Die Hertoch hadde met hem groot gheschut ghebracht, waermede hy niet alleen die mueren om leege en schoot, maer ooc een groot deel huysen, met oock een groote menichte van menschen. Die stadt creech menigen herden aenstoot die haer oock vromelijck defendeerde. Deur neersticheyt vanden Capiteyn Herman, dieder binnen was, deur wiens raedt die stadt in haren fleur bleef, alsmen daer meest voor vreesde. Want alle ander perijckelen achter latende, soo was inder stadt soo grootelijcken eedtwaer ende victualie ghebreck als dat sommighe hun peerden, daer sy mede oorlogen souden, moesten eten. Ick bevinde datter in corter tijdt over die vierhondert peerden onder die borgers geten werden.

Hertoch Charel lach voor Nuys, tot dat die Keyser Frederick gecomen is, om met Charel te strijden, oft die stadt van haer vyanden te verlossen. Die Hertoch dit hoorende, en maeckte hem niet voorvluchtich, noch en begeerde oock sijnen legher niet op te breken, maer groote begheerte tot strijden hebbende is met sijn volc sijnen vyant te ghemoet getrocken, oock al ghereet zijnde, maer die Keyser en quam niet voorder, willende by avontueren slach leueren, oft hopende dat Charel van des Keysers macht verschrickt zijnde, terstont van daer soude vertrecken. Maer als die Hertoge niet gheschapen en was, soot scheen, noch in langen tijdt te vertrecken, maer in sijn voornemen te persevereren, soo geviel daer eenen grooten strijdt, tusschen sijn ende des Keysers volck, daer Charel met grooter eeren d'overhant hielt. Welcke victorie meer quam deur sijnen wijsen raedt, dan byder fortuynen, want hy hadde sijnen hoop wijsselijck geordineert, oock hadden haer die soldaten int vechten vromelijc ghehouden. Van dier tijdt af en dorste die Keyser noyt meer met Charel te velde

+ hertoch Charel belegert die stadt van nuys

[fol. 82r]

comen. Daeromme dacht alsdoen vanden peys te spreken, deur des Paus Legaet Alexander, Bischop van Forliuien, die nacht ende dach die partijen tot peys ende vrede was vermanende, ende datmen die stadt soude laten liggen, totter tijdt toe dat die Paus daer af beter soude gheinformeert zijn. Met deser voorwaerden werdt den peys tusschen hun beyden ghesloten, nae dat hy die stadt een gheheel iaer hadde belegert (soo eenighe schrijven) ter oorsaecken dat t'Capittel van Ceulen haren Bischop veriaecht hadde, die Charel weder in sijnen stoel wilde stellen.

Also die vrome ende getrouwe Mechelaers ⁺ desen Hertoch Charel haren ghenadigen Prince voor die stadt van Nuys grooten dienst ende bystandt hadden ghedaen, soo heeft hy dese liberalijck gecompenseert, met de priuilegien van Tol-vryheydt, de welcke sy noch opden dach van heden zijn ghebruyckende, alle die seventhien Neder-landtsche Provincien deur. Tot welcker eeuwigher memorien, soo staet opt Stadt-huys binnen Mechelen, die voorseyde stadt van Nuys in schilderije gheconterfeyt, waer-onder gheschreuen staet aldus:

+ Priuilegie de borgers van mechelen verleent.