Chroniicke vande Hertoghen van Brabant

[fol. 67r]

WENCESLAVS ET IOANNA XXXIV. BRAB. PRINC.

[fol. 67v]

Wencelavs ende Ioanna,
de twee-en-dertichste Hertoghen van Brabant.

⁺WEncelaus oft Wencelijn, ghetrout hebbende die dochter des voornoemden Jans die derde, heeft naer die doot van sijn behouden vader dat Hertochdom aenveerdt, binnen wiens leven ⁺ Louen tweemael in beroerte was. Ten eersten, om dat die Meyer ofte Schouteth vander stadt, eenen vischcooper inde gevanckenisse dede houden, die vanden Heere los ende vry ghewesen was, t'welck in deser manieren is ghebeurt.

Op eenen tijdt quam die voorsz. vischcooper met een groote menichte van visschen nae Louen, wiens wagen niet verre vander stadt int slijck bleef stekende, soo dat die peerden desen niet en conden wtghetrecken, waeromme hy een peerdt nam gaende inde weyde, t'welck hy inden wagen inspande, om sijn peerden behulpich te zijn. In deser manieren heeft hy sijnen visch inder stadt ghecreghen, ende heeft dat peert weder in sijn plaetse gheleydt daer hy t'selue hadde gevonden. Hy inder stadt comende werdt vanden Meyer Peeter Cotreel ghevanghen, die terstondt hem opleyde dat hy t'peert ghestolen hadde, waer wt veel quaets gheresen is. Want een groot ghedruysch van volcke is den Meyer naegeloopen, met gewelt dringende opt stadt-huys, ende hebben die Schepenen gevangen ghenomen, die sy opde Borcht brachten, een plaetse int hoochste vander stadt, by Julium Cesarem (soomen seydt) gebout, daer sy andere Heeren ghecoren hebbende, soo heeft den voorseyden Meyer al gedaen wat sy wilden. Dit selue rumoer duerde meer dan twee iaeren, ende ten lesten den peys ghemaeckt wesende, zijn die Heeren vande voorsz. borcht af-gecomen, die daer soo lange gheseten hadden. Men sant den Hertoch vanden ghemeynen ghelde ettelijcke duysenden, oock hadde hem die voorseyde Cotreel dickwils met penningen d'oogen wtgesteken. Want men seydt dat t'Casteel ofte slot van Vilvoorden met dit ghelt opghemaeckt wert, twelck nu een stercke plaetse is. Van die ander beroerte binnen Louen, sal op een ander plaetse geseydt worden.

Daer nae voerde Wencelijn oorloge ⁺ met Willem Marckgraue van Gulic, om dat sijn volck den coopman van Brabant afgeset hadde, die deur Gulicker-landt reysde. Alsdan die hoopen tsamen quamen, soo gheschiedde daer eenen vreesselijcken slach, int aencomen wert die Prince van Geldre deurschoten, ende doot wten hoop gedraghen. Nae dat die Brabanders den strijdt hadden gewonnen, die vyanden verdreuen hebbende, gheen vreese meer hebbende begonsten goede chiere te maecken, te bancketteren, eten ende drincken, Ende midts datse nv in slape waren, soo werden sy van haer vyanden verrast ende verslagen. Nae dat die Hertoge hem een wyle tijdts mannelijck hadde geweert, soo wert hy met sommighe edele ghevangen. Dit quam de Hertoghinne ter ooren, die daeromme soo grooten rouwe ende onghenoechte was bedrijvende, dat niet om segghen en was. t'Selve quam oock ter kennisse vanden Keyser Charel de vierde hoe sijn broeder gevangen was. Waeromme hy terstondt vergaderde alle die Princen sijns Rijcx, ende begonst met henlieden tegen Willem, die Wencelaum ghevangen hielt, te procederen, om hem van sijne goeden ende heerlijckheden te beroouen. Waeromme

+ Wencelaus en Ioanna die 32. Hertoghen.

+ Beroerte tot Louen.

+ Oorloghe der Gulickenaers, daer Wencelaus hertoch gevangen wert.

[fol. 68r]

die voorsz. Willem seer verbaest zijnde, heeft sijnen ghevanghenen los ende vry ghelaten maer behielt noch dander Heeren. Om die welcke te lossen, die Hertoghe een groote somme van penningen van sijn ondersaten eyschte, deselue vercregen hebbende ende sijn ander affairen nu beschict hadde, soo heeft hy daer naer eenighe iaeren van oorloghen opgehouden.

⁺Daer nae quam die Keyser Charel in Brabant alwaer hy van sijnen broedere Wencelijn, met grooter eeren ende triumphen ontfangen wert. t'Sijnder eeren hieltmen bancketten, met alderleye spel van triumphen, ende int wech-reysen convoyeerde Wencelijn die Hertoge sijnen broeder, tot in Vrancrijck toe, keerende van daer weder tot Bruessel, nae dat hy van sijnen broeder die Keyser oorlof genomen hadde.

⁺Dat recouureren des voorseyde gelts om die Heeren te lossen, daer te voren afgesproken is, causeerde onder die Lovenaers weder een nieuwe commotie. Dat gemeyn volck rebelleerde teghen die Heeren, stellende andere in hun plaetse, na hun believen. Na dat dit regiment den tijt van dry iaeren lanck hadde geduert, so wert binnen Bruessel omghebracht den belhamer ende oppersten inventeur der voorgenoemder commotien, die welcke deur beuel des Hertoch te rade ghecomen was, ende wert doot gheslaghen van Jan Calsteren een Edelman, die wt vreesen der ghemeynten wt Louen ghevloden was. Van wiens doot die Louenaers meer dan wtsinnich zijnde, quamen met een furie na t'stadthuys ende werpen tot xvi. persoonen toe ⁺ vande principaelste ter vensteren wt, de ghene die buyten stonden vattense op hun pijcken ende iauelijnen, d'ander werden sonder bermherticheydt oft eenich mede-lijden deerlijcken vermoort, t'welc Hertoch Wencelijn vernemende, soo heeft hy Louen comen belegghen, op dat hy die stadt in ghenomen hebbende, die rebelle met luttel volcx inder stadt ghelaten corrigeren mochte, t'welck ten eynde van seuen weken aldus gheschiet is, nademael dat hy dese niet en conde gewinnen, ende heeft die principaelste van deser beroerten wt den lande ghebannen. Daer wert alleenlijck een Edelman Jan de Watere onthooft, die de ghemeynte opgheroeyt hadde.

Na dat die Hertoghe tot Bruessel een wijle den tijt vergheten hadde, met spelen, tornoyen, iagen, kaetsen (waer in hy een groot meester was), ende ander ghenoechten, soo is hy na Luxemborch ghereyst, daer hy corts daer na ghestoruen is int iaer 1383. gheregneert hebbende den tijt van 28 iaren. Ende wert begrauen int Clooster van Orinaels, t'welck hy daer te voren ghefondeert ende met groote renten ende prebenden begaeft hadde.

Dese tijdinghe wert de Hertoghinne Joanna (doen-ter-tijdt tot Bruessel wesende) gebracht dat haren lieuen ende beminden man ouerleden was, den welcken ghelijck sy binnen sijnen leuen grootelijc bemint hadde, alsoo bedreef sy oock grooten rouwe om sijn doot, welcke droefheyt sy niet en soude hebben connen met eenigen troost versoeten, ten ware gheweest datse hadde gesien dattet haren lande wel van noode was, den last ende t'regiment des lants t'aenveerden, ende alsoo heeft sy veel schoone ende wijselijcke feyten bedreuen. d'Oorloghe daer sy den Hertoch van Gelre toe beroepen hadde, heeft sy aldus ghevoert, als datse (ouermits die voorsz. Hertoghe met sijn volck niet en wilde ten campe oft strijde comen) die victorie ende d'ouerhant behielt. d'Oorsaecke der seluer oorlogen was dese. De Meyer van s'Hertoghenbossche hadde eenen van des voorseyden Hertochs Heeren onthooft, die bevonden hadde gheweest sijnen eyghen vader doot geslagen te hebben, t'welck den Hertoch seer ter herten ginck. Dese voorsz. Hertoginne is ouerleden int iaer ons Heeren 1406.

Ick bevinde dat desen Wencelaus ⁺ wt sijns moeders lichaem is ghesneden geweest, ende (t'welck seer te verwonderen is) dat sy nochtans daer af gheen hinder en heeft ghehadt.

+ Keyser charel van Bohemen comt in Brabant.

+ Beroerte onder die Lovenaers.

+ Heeren van Loven ter vensteren wt geworpen.

+ Wencelaus hertoch wt sijns moeder lichaem gesneden

Een ghedenck-weerdich mirakel van t'Heylich Sacrament.

INT iaer duysent dry-hondert ende negen-en-sestich, onder desen voorseyden Hertoch Wence-

[fol. 68v]

lao te weten, isser een Jode gheweest met name Jonathas, die rijcste ende t'hooft van al de Joden, woonende in Brabant, ende is ghecomen tot eenen die Jode gheweest hadde, maer nu Christen was geworden genoemt M. Jan van Louen, den welcken hy ghehuert heeft om sestich Rooskens mottoenen, dat hy t'heylich Sacrament soude stelen ende hem leueren, om sijnen wil daer mede te doen, t'welck die voorseyde M. Jan heeft volbracht, want hy is s'nachts heymelijck ghegaen inde Capelle van S. Catharine, staende onder Meulenbeke binnen Bruessel, den armaris op-brekende daer inne dat H. Sacrament stont, ende heeft met hem ghedragen die ciborie metten H. Sacramente, t'selue leuerende den voorsz. Jonathas.

Jonathas heeft t'selue ghedraghen nae Edingen daer hy woonachtich was. Die voorseyde ciborie open doende, heeft t'heylich Sacrament in presentie van veel Joden op een tafel ghestort, t'selue onweerdelijck ghetracteert ende bespot, t'welck tot diuersche stonden gheschiedde.

Godt almachtich dese iniurie niet langher willende ghedooghen, oock om t'Christen gelooue te verstercken, heeft laten ghebeuren dat dien voornoemden Jonathas wandelende in sijnen boomgaert, buyten die voorsz. stadt van Edinghen, deur Godts rechtveerdige wrake vermoort wert.

Hierom en heeft sijn huysvrouwe ende Abraham sijnen sone, aldaer niet derren blijuen, maer zijn metter wooninge ghecomen na Bruessel by haer mede Joden, doen ter tijt woonende by der Arcken, met hem brenghende die ciborie metten H. Sacramente, t'welck sy den Joden presenteerden, die t'selue hebben ghestelt in hun Synagoge wesende nu een Capelleken, staende binnen den huyse van mijn Heer van Pilarmen.

Daer na hebben die voorsz. Joden een deel vanden H. Sacramente tot grooten presente gesonden aen ander Joden, om t'selue te mishandelen. Hier nae ist ghebeurt op den goeden Vrydach, als alle Christenen gedachtich zijn der passien ons Heeren Jesu Christi, dat die voorsz. Joden doen tot Bruessel wesende, die ciborie nemende, hebben dat H. Sacrament op een tafel ghestort, t'selue tot spijt der Christenen bespoghen, ende met heuren dagghen ende messen furieuselijc deur steken, tot als daer bloet wt quam: t'welck die boose Joden siende, vielen oft sy doot hadden gheweest.

Ende zijn daer nae weder opghestaen met groote verschricktheyt, ende sijn samen geaccoordeert: datse t'H. Sacrament souden draegen nae Ceulen, met eender vrouwen ghenoemt Catharine, nv Christen wesende, die een Jodinne was gheweest op dat ter kennisse vande Christenen niet en soude comen. Die welcke sy ghehuert hebben om twintich Wencelaus mottoenen, die t'selue heeft beloeft te doene, nemende tot dien effecte, die voorschreven ciborie metten H. Sacramente.

Maer Godt almachtich niet willende dat alsulcken heerlijcken mirakel verborgen soude blijven, heeft sijnen H. Engel inder nacht ghesonden aende selue Catharine, daer sy op haer bedde lach en sliep, haer verclarende den wille Godts te zijn, dat H. Sacrament niet te verdraeghen, maer t'selue te leueren haren Biechtvader.

Hieromme is die vornoemde Catharine s'morghens vroech, deur bevel van Godt, gheghaen tot haren Biecht-vader, met naeme H. Peeter vander Heede, Parochiaen vander Capellen, hem volcomelijc die saecke ende geschiedenisse verclarende. Daer nae heeft die voorsz. H. Peeter ontboden H. Michiel van Baeckeren, onder-Pastoor van S. Goedelen, ende Meester Jan van Woluwe Portionaris van S. Nicolaes, in presentie van de voorsz. Catharine verhaelde, hoe die ongoddeloose Joden t'voorsz. H. Sacrament soo schroomelijck hadden ghetracteert, ende haer ouergegeuen metter ciborien, om te verdragen, ende hoe dat sy die heeft geleuert in handen des vornoemden H. Peeters.

Corts daernae dit afgrijselijck feyt int openbaer gecomen wesende, sijn die Heeren des Capittels van S. Goedelen, met processie, ende den voorsz.

[fol. 69r]

Wencelijn, Hertoch van Brabandt, met Vrouwe Johanna sijn gesellinne, ende ander diveersche personagien gegaen totter Capellen, ende aldaer ghehaelt dat hoochweerdighe Sacrament van Miraeckel, ende met grooter eerweerdicheydt ghebracht, binnen S. Goedelen Kercke.

Die voorsz. boose Joden zijn terstont daernae deur t'beuel des Hertochs ghevanghen, t'samen met hun vrouwen ende kinderen, ende deur het rechtveerdich vonnisse vanden voorseyden Hertoch op kerren ofte waghens ghestelt, ende alsoo ghevoert naden Wollen-driesch binnen Bruessel, ende werden op allen hoecken vander straten ghenepen met ysere geloeyende tangen, ende opden voorsz. Wollen-driesch aen staecken gestelt zijnde werden verbrant. Welcke dry gheconsacreerde Hostien met die bebloeyde steken, nu binnen Bruessel ghesien ende aengebeden worden.

Van een grouwelijcke plaghe van sommighe dansers.

⁺INt iaer 1374. begonsten binnen der stadt van Ceulen, Aken ende in ander steden liggende ontrent den Rhijn eenige vrouwen ende mans wonderlijck te dansen, ende langen tijdt ghedanst hebbende, vielen sy als dulle menschen ter eerden. Dese dansers openbaerden hen eerst tot Aken opden dach der kerck-wydinghe van onser Lieuer Vrouwen kercke, alwaer sy dansten voor den hooghen aultaer springende soo hooghe als den selven aultaer, nedervallende op die stoelen, ende dit volherden sy langen tijdt als dat sy hen te bersten ende doot sprongen. Eenige werden met dwaelen om hun lichaem gebonden, op datse niet bersten en souden. Oock quamen sy tot Maestricht, Luyck, ende in andere steden. Sy waren met den blooten hoofde met groene cransen om hun hooft, ende aldus springende ende dansende, soo gaven sy malcanderen moet, seggende, frisch, frisch, ende anders niet. Sy gingen aldus in die kercken, voor d'autaren ende beelden van onser Lieuer Vrouwen, al springende ende dansende, waerdeur veel mannen ende vrouwen met deser passien beroert werden, ende dansten mede. Ten lesten wert vande gheleerde ondervonden datse vande duyvelen beseten waren. Sy werden tot verscheyden plaetsen bemaent ende besworen, sommighe werden lichtelijck, ende andere swaerlijck verlost ende genesen, wel tot dry duysent toe. Daer nae hiel dese plage op ende verghinck. Als die duyvel in haer sinnen quam, soo en conden sy haer van dansen niet onthouden, maer hy comende in haren buyck, so werden sy seer ghepijnicht, hebbende alsdan een vervaerlijc gesicht. Ende d'een clam op des anders schouder, seggende, dat hy wonderlijcke dingen in die locht sach. Sy hadden alle ghelijc voor haer genomen, datse s'morgens op alder heyligen dach t'samen souden binnen Luyck comen in den Dom van S. Lambrecht, ende souden alle die Priesters vermoort hebben, maer Godt de Heere heeft hun boos voornemen belet.

Daer nae int iaer 1380. wert ⁺ t'geschut der busschen van eenen Moninck ghevonden, met dat duyvels buscruyt. Int iaer 1381. begonstmen tot Ausborch met busschen te schieten, ende daer nae werden die selue ghemeyn.

+ Een grouwelijcke plage der dansers.

+ t'Gheschut der busschen gevonden