Chroniicke vande Hertoghen van Brabant

[fol. 30v]

CAROLVS MAGNVS FRANC. REX ET IMP. VII. BRAB. PRINC.

[fol. 31r]

Carolvs Magnvs dat is, die groote.
Sone van Puppijn die cleyne, de seste Hertoch van Brabant, die eerste gheboren Coninck van Vranckrijck, ende Roomsch-Keyser.

¶ Die vrome ende deurlichtighe feyten vanden seluen Charel de Groote, op t'cortste ghestelt.

⁺CArolus die groote was geboren op den Rijn tot Ingeheym, in Rinckauwe, die tot Noyons in Vrancrijc gecroont wert int iaer 758. die Vrancrijck, dat hy van sijnen Vader Puppijn seer groot ende breet ontfangen hadde, noch veel grooter deur sijn victorieuse feyten ende oorloghen heeft ghemaect, want hy heeft daer naemaels toegedaen ende by-gevoecht Aquitanien, Gasconien, alle die berghen van Pauijen, gheheel Italien, t'lant van Sassen, aen beyde sijden der riuieren d'Elue, tot aen Calabrien, t'lant van Oostenrijc, Hongerijen, Denemarck, op d'ander sijde vander Danouwen gelegen, Sclauonien, Liburnien ende Dalmatien, sonder noch alle d'ander steden liggende op die zee. Hy temde ende bracht oock onder sijn subiectie d'ongeloouighe die in Duytsch-lant tusschen den Rhijn ende de Weycxel woonachtich waren. Die Saracenen werden van hem met ghewelt wt Spaignien tot int wterste van Granaten gedreuen. Hy heeft oorloge gevuert tegen Desiderium Coninck van Lombardijen, een groot vyandt vanden Paus, den welcken hy naemaels in sijn gewelt ghecregen hebbende, heeft hem te Lyons in Vrancrijc doen vueren, met sijn vrouwe ende kinderen, ende met desen strijdt is dat rijck der Lombaerden vergaen, t'welck gestaen hadde den tijt van 204. iaren. Inde Paesch-dagen daer na, als desen Charel inde stadt van Roomen quam, soo wert hy vanden Paus Adriaen den eersten van dien naem in grooter weerden ontfangen: ende ouermits die vrome ende victorieuse feyten, die hy om den Roomschen stoel te beschermen hadde wt-gerecht, soo wert hy vanden seluen met schoone priuilegien begaeft. Daer na voerde hy van nieus weder een oorloge teghen die Sassen (die tot verscheyden tijden soo dickwils rebelleerden) ter oorsaken vande rebellie oft wederspannicheyt, want die wijle Charel absent was: soo hebben die Sassen dat geheel lant tot aen den Rhijn gedestrueert. Nae dat hy van deser oorloghen ontslagen was, soo maeckte hy sijnen peys metten Hertoge van Beyeren. Maer daer na voerde hy anderwerf oorloge teghen den seluen, om dat hy seker gyseleers niet geleuert en hadde, alsoo t'selue te voren ondersproken was. Ende Beyeren nademael in genomen zijnde, soo voerdemen oock oorloghe teghen die Sclauoenen. Allen dit lant ende t'volc heeft hy binnen den tijt van eenen somer seer victorioselijck onder sijn subiectie ghebracht. Daer nae is hy den Hunnen (die alreede Hongersche begonsten genoemt te worden) aen-gevallen, dese heeft hy ten eersten met eenen grooten gheweldigen strijt gequelt, ende daer nae die selue victorieuselijck gewonnen hebbende, soo heeft hy dese gracelijck getracteert. Na dat Charel nv soo menige deurluchtighe ende schoon victorie vercreghen, ende soo menich lantschap onder sijn rijck ghebracht hadde, soo is hy na Franckenlant (een landtschap in Duytschlant) ghetrocken, al-waer die valsche seckte Feliciana geheeten (wiens aen-

+ Carolus die Groote die vi. Hertoch

[fol. 31v]

hangers ende Sectarisen Beelt-stormers waren) zijn vanden seluen Charel, ende met consente van veel Prelaten te niet ghedaen.

¶ Carolus wert van den Paus Leo die derde Keyser ghecoren.

⁺DIe Paus van Roomen Leo die derde van dien naem, die na Adrianus gecroont wert, siende ende aenmerckende dat desen Coninc Charel met sijne nacomelinghen om het Roomsche rijck soo veel gedaen hadden, ende dat die Keysers van Constantinopolen daer niet veel om en gauen, soo heeft hy deur het grootelijck bidden des volcx, Carolum weder binnen Roomen comende, Roomsch-Keyser gecoren int iaer 800. oft 801. ende heeft den seluen op den heyligen Kers-dach, met die Apostolijcsche benedictie gesalft, alle dat Roomsche volck drymaels roepende, Den grooten ende vredtsamen Keyser Charel Augustus, van Gode ghecroont, zy een lanck ende victorieus leuen. Ende alsoo is d'opperste digniteyt des rijcx vanden oosten, al-waer de selue 333. iaren was verlaten, anderwerf deur d'excellente deucht ende macht vanden H. Carolo gherestitueert.

⁺Die selue Charel heeft binnen sijnen leuen dry huysvrouwen gehadt. d'Eerste was genoemt Hildegardis, aen de welck hy dry sonen wan, te weten, Lodewijck, die nae de doot van sijnen Vader int rijck ghesuccedeert is (alsoo hier na sal verclaert worden) Puppijn ende Charel, die beyde in S. Peeters Kercke binnen Roomen, in presentie van Vader ende moeder, vanden Paus Adriano, Coningen zijn ghesalft gheweest, Puppijn Coninck ouer Italien, wien de selue Paus ouer die vunte geheuen hadde, ende Lodewijck ouer gantsch Aquitanien, dat is Langedoc. Daer na heeft die voorsz. Keyser Charel tot Worms op den Rhijn ten houwelijck genomen Fastrada die dochter van Rudolphus, Graue van Franckenlant, vande welcke hy twee dochters creech, d'eene genoemt Theodoreta, ende d'ander met name Hiltrudis. Maer nae die doot van Fastrada troude hy Lutgarda, vande welcke hy geen kinderen en creech.

Carolus gecoren Keyser van Roomen ⁺ ende ghecroont, als beschermer des heylichs rijcx, hadde by hem twee Ketters, Campalum ende Campanum die hy ter doot soude gebracht hebben, maer deur t'bidden des Paus henlieden t'misdaet vergeuen hebbende, heeft hy dese in Vrancrijck ghesonden. Hy heeft oock Leonem den Paus, wien die Romeynen groote iniurie hadden ghedaen sijn oogen wt-stekende, sijn tonge af snijdende, ende inden kercker worpende, weder in sijnen Pauselijcken stoel ende digniteyt gestelt. Ende mits dien dat hy der geleertheyt ende consten seer gunstich was, oock mede deur t'bidden ende instantie van sijnen meester Alcuinum soo heeft hy tot Parijs een vermaerde schole ende vniuersiteyt gesticht, daermen van alderley gheleertheydt ende consten mocht tracteren. Diesghelijcx fondeerde hy noch een te Pauien. Nademael dat hem sijn twee ioncste sonen, te weten, Puppijn binnen Melanen, ende Charel in Duytsch-lant, af gestoruen waren, soo heeft hy sijnen lesten ende eenigen sone Lodewijck met consente vanden ⁺ oppersten Princen ende Heeren van Vrancrijck, tot het Keyser-rijck gecoren. Na dat hy die reste sijns leuens hem vanden Heere verleent in vrede geleeft hadde, soo is hy ten lesten deur groote cortse, ende pijne der zijden binnen de stadt van Aken salichlijck inden Heere ontslapen, int 71. iaer sijns ⁺ ouderdoms, int 14. iaer sijns Rijcx, ende leyt in dese Kercke begrauen die hy selue gesticht hadde. Op sijn graf stont geschreuen aldus. Hier leyt begrauen Charel de Groote, die Christelijcke Keyser van Roomen. Ende hy heeft in sijn leuen ende na sijn doot deur die cracht van Godt almachtich veel miraculen gedaen, waerom hy deur den Paus Paschalem in t'getal der heyligen ⁺ geschreuen wert int iaer 1196.

Voor sijn doot ende int selue iaer ⁺ sachmen der sonnen loop cesseren, ende die mane drymaels verduysteren. Tot Aken wert eenen cloot vanden donder inde Kercke gesmeten. Oock viel inde selue stadt die schoon timmeragie, die vanden Palleyse totter Kercken toe quam, ende de brugge die de selue Cha-

+ Carolus werdt Keyser gecoren.

+ Carolus die groote met sijn huysvrouwe ende kinderen.

+ Fondatie vande vniuersiteit van Parijs ende eenige feyten van Charel de groote.

+ Int iaer 780.

+ Int iaer 814. den 28. Ian.

+ Int iaer 1196.

+ Teeckenen voor Charels de groote doot geschiet.

[fol. 32r]

rel de Groote ouer seuen iaeren tot Mentz hadde doen maken, verbrande.

⁺Die voorsz. Charel was vollijuich, sterck ende van hoogher statueren, eenighe treffelijcke chronijck-schrijuers getuygen hem lanck gheweest te zijn acht van zijn voeten, die oock groot waren, hebbende groote ende leuende ooghen, gelijsterende als eenen Leeu met een vrolijck gelaet. Hy hadde eenen stercken ende cloecken ganck, alle sijn wesen was mannelijc. Sijn stemme was claerder, dan men wel wt eenen soo grooten lichame soude verwacht hebben, fraey ende ghesont van lichame, behaluen dat hy int eynde sijns leuens ontrent vier iaren eer hy sterf, dickwils met cortsen ghequelt wert.

⁺Charel heeft een sonderlinge facunde en wel-sprekentheyt gehadt, ende metter Latijnscher talen niet te vreden zijnde, heeft hy noch ander spraken geleert, die Griecxsche tale verstont hy beter, dan hy die int lesen pronuncieerde, die vry consten heeft hy seer bemint, oock in grooter weerden houdende den genen diese leerden. Inde Griecxsche spraecke hadde hy eenen autheur ende voor meester Petrus Pisanus, in ander consten, als Rhetorica, Dialectica, ende Astronomia, heeft hy voor zijnen M^r. gehadt Alcuinus Britannus (daer hier voor af ghementioneert is) den welcken hy in grooter reuerentien hadde. Altijt heeft hy groote genuechte ghehadt int iaghen, rijden, ende swemmen.

⁺ Carolus voorsz. gaf sijn sonen gheleerde mannen om hen t'onderwijsen, desen groot goet belouende ende wtreyckende, mits hem wel kenlijc was, hoe een geleerder is, hoe hy lichtelijcker ende beter leert. Want hy en hiel dese voor geen gherechte ouders, die meer sorghe dragen om haer velden, lantschappen, ossen, coeyen, ende peerden, dan voor haer kinderen.

⁺Carolus voorsz. was seer sober int eten, hoe wel hy dickwils beclaechde, dat het vasten sijn lichaem schadelijck was. Soo matich in wijn, als dat hy ouer dry oft viermael niet en dranck. Hy adt altijt seer geerne wilt-braedt, selden hielt hy maeltijt, ende dat oock niet dan op heylige dagen. Oock seytmen dat hy nimmermeer en adt sonder eenighe gheleerde coutinghe, oft schoone Historien te hooren lesen. Hy wenschte op eenen tijt, dat hy binnen sijnen leuen eens twaelue alsulcke alsulcke mocht hebben, als Hieronymus, en Augustinus waren, Alcuinus sijnen M^r. dit hoorende, antwoorde, seggende: Ghy wilter xij. hebben, maer Christus, die een Heere des hemels ende der aerden was, en hadde selue maer xij. deser ghelijcke.

+ Die grootte des lichaems van Charel die Groote.

+ Die facundie van Charel de Groote ende liefde totter consten.

+ Charel de groote neersticheyt om sijn kinderen te besorghen.

+ Maticheyt des Keysers Caroli de groote.

¶ Van Charels die Groote goedertierenheyt ende Godtvruchticheydt.

DIe Christelijcke Religie heeft hy soo seer bemint, als dat hy niet alleen Missen, Vesperen, Mettenen ende Completen en hoorde, maer oock selue mede sanck Psalmen, Hymnen, ende diergelijcke, als oft hy selue een Priester hadde geweest. Sijn Hof was meer een Clooster ghelijck, dan een Keysers oft Conincx ⁺ palleys. Hy heeft in sijnen leuen 27. Kercken gesticht, op sijnen eygen cost, waer van die principaelste is onser L. Vrouwen Kercke binnen der stadt van Aken, inde eere van Godt, ende sijn wtuercoren heyligen. d'Iniurien hem gedaen, verdroech hy gewillichlijck, want men vint niet dat hy tegen sijn vyanden groote oft wreede wrake was ghebruyckende. Hy was soo caritatijf ende liberael ouer die behoeftige ende arme menschen, als dat hy sijn aelmoessen niet allen in sijn lant wt-reycte, maer ooc aen veel Christenen die allendich vande Heydenen geuangen laghen in Persen, Spaignien, Afrijcken ende in ander contreyen. Ooc heeft Charel alle die werelt deur gesonden, om met alder neersticheyt t'ondersoecken die namen, dat leuen, ende dat steruen der heylighen, die welcke hy Vsuardum een Religieus ende Monick dede vergaderen, t'samen in eenen boeck, Martyrologium ghenoemt.

Die principaelste ende meeste oorloge ⁺behaluen de Sassensche die Carolus de Groote heeft gevoert, heeft hy aenueert tegen die Hunnen, die hy met meerder coragien ende gereetschap dan d'ander wt-gerecht heeft. Een by

+ Petrus Canisius.

+ oorloge van Carolus de Groote

[fol. 32v]

hem aennemende in Hongarijen, (want die Hunnen dese prouincie waren besittende) daer wy hier voor een weynich af geroert hebben, maer d'ander heeft hy Pipino sijnen sone, den Gouuerneurs der lantschappen, ende andere gecommitteerde ouericheyt beuolen, de welcke met grooter vromicheyt ghevoert hebbende, heeft ten lesten int achtste iaer voleynt. Maer hoe veel bataillien, slagen, ende bloedts datter gestort wert getuygen die ydele ende ledige plaetsen der wooningen van geheel Hongarijen, met oock die Coninclijcke edificien alsoo verwoest, sulcx datter geen teecken van menschen wooninge en is gebleuen. In dese oorloghe der Hunnen wert allen haren Edeldom verslagen, allen hun glorie is gevallen, oock is allen haer gelt ende schatten by lanckheyt des tijts vergadert, berooft geweest. Maer daer en is by menschen memorie geen oorloge tegen die Francken op-gestaen, daer sy rijcker geworden zijn, ende meer goets ghecregen hebben, want sy tot dier tijt toe by nae arm schenen te zijn: wter maten veel gouts, siluers, ende costelijcken roof wert in s'Coninckx hof by de soldaten gevonden ende voor buyt wech genomen, datmen te recht ghelooft die Francken den Hunnen rechtveerdelijck gherooft te hebben, t'welck sylieden ander volck onrechtelijck hadden ontweldicht.

⁺Hier dient wel by-gevoecht wt de Epistelen van Eneas Siluius, dat Carolus die Groote, die d'eerste nae die Griecken dat Roomsche rijck aenveert heeft, dat schuym ende ghespuys der Hunnen ende Longobaerden, van die quellinge des Paus van Roomen, deur verschrictheyt verdreuen ende verlost heeft. Allen dat crijsch-volck die sijn mede-gesellen waren gheweest, ende hem bystant ghedaen hadden: heeft hy in deser manieren vereert ende met vryheyt begaeft: Gaet seyt hy mijn soldaeten, ghy sult heerlijcke ende cloecke victorieuse mannen genoemt worden, mede-gesellen der Coningen, rechters der misdaden ende clachten. Leeft hier na vry van arbeyt. Draecht sorge voor die Coningen ende t'gemeynte, straft dat oneerlijck ende schandelijck is. Sijt de vrouwen gunstich, doet bystant de Weesen, geeft raet de Princen, begeert van hun onderhout, cleederen ende soldije. Soo wie v dit weygert die zy sonder eer ende faem, die v eenige iniurie doet, die bekenne hem een schuldenaer vande M^t. Maer wacht v ghylieden, dat ghy alsulcken grooten eere ende priuilegie, met eenen oprechten arbeyt vercreghen, met dronckenschap, oneerlijcheyt, oft deur eenige ander faute niet en besmettet, op dat t'gene t'welck wy v lieden geuen tot eere ende glorie, niet en come tot een pene ende straffinghe, d'welck wy ende onse nacomelingen die Roomsche Coningen, v te straffen, altijt t'onswaerts reserueren, indien ghy by auontueren eenigen ouerdaet doet, oft v te buyten gaet. Die H. victorieuse ende vermaerde Carolus die Groote, is ghestoruen int iaer 814. liggende begrauen (als bouen) in onser L. Vrouwen Kercke binnen Aken.

+ Epist. 126.