Chroniicke vande Hertoghen van Brabant

(1612)–Laureis van Goidtsenhoven– rechtenstatus

Van des volcx conditien, manieren, handel ende Coopmanschappen.

Ga naar margenoot+DER Brabanders conditien, manieren ende ghewoonten, zijn met die humeuren der Ouerlantsche grauiteyt, ende der Fransoysen heusheyt, oock vrolijckheydt getempert, alsoo d'oude ende wtlantsche schrijuers ghetuyghen. D'inwoonders zijn van schoonder ghedaenten, ende van bequamer staturen, vrolijck, wel ghemaniert, beleeft, ghetrou, ende vriendelijck, sulcx datse in allen landen daer sy comen, ghemeynlijck meer bemint worden: dan ander natien volcke, oeffenende die gheleertheyt, ende godtvruchticheyt. Seer gheneycht totter traficken oft coopmanschappen, ingenieus ende scherpsinnich, sulckx datse bequaem zijn tot alderley subtijle consten. Daerenbouen stoutmoedighe, coragieuse, ende valiante mannen ter oorlogen, soo wel te peerde als te voet, te lande ende oock te water, alsoo die Poëet ghetuycht, seggende: Haec regio genus acre virum. T'volck is seer curieus van excellente ende bequame bouwingen ende edificien van timmeragien ende metselrije, ooc sumptueus ende costelijck. Abondant van curieusen huysraet, bequaem van habijt, costelijck ende van menigherley soorten, hun dickwils oock veranderende, heur keuckene versiende met sorchvuldicheyt voor eenen langhen tijdt, met ghesouten Ossen ende Verckenvleesch. Gheschickt vander talen, niet alleene in haer s'lants tale, maer daer-en-bouen in die vremde ende wtlantsche talen, ende bysonder in die Franssche, die in Brabant seer ghemeyn is. Alwaer ooc zijn die constich beeltsnijden, graueren int coper, excellente tapijsiers (welcke tapijten niet alleen byden Princen ende houelinghen hier te lande wel bekent zijn, maer oock in andere verscheyden wtlandtsche Prouincien) ende die met dese costelijcke tapijten hun zijn gheneerende, zijn gemeynlijc al treffelijcke Cooplieden, besondere binnen der stadt van Antwerpen. Lantbouwige ende andere constighe hantwercken, zijn florerende, met oock die edel conste van Rhetorica, ende die lieffelijcke harmonie der Musijcken. Schoone ende lustighe peerden in gheheel Europa vermaert. Daer worden oock ghevonden menichte van schapen, verckens, hasen, ende conijnen, coeyen, oock pauwen, calcoensche hinnen, puttoirs, faisanten, velt-hoenders ende quackelen, etc. Seer smaeckelijcke boter, besonder inde Kempen, Thienen, Linter ende daer ontrent, Alwaer oock seer excellente keesen worden ghemaeckt. Insghelijcx fijne ende costelijcke laeckenen, met oock seer fijn lijnwaet, onder welcke excellent constich gebeelt werck gewrocht wort, met bloemkens, voghelkens ende ander frayicheyt, lustich in d'ooghe, d'welck ouer al ende in verre vremde landen ghevoert wort, waer inne grooten coopmans handel gheleghen is.

Oock wordt teghenwoordichlijck in Brabandt inde sout-keeten sout ghesoden van rou ende swert grof sout, dwelck aldaer ghebracht wordt wt Spaengien, dat sy seer wit ende smakelijck weten te maecken. Den wijn (hoe wel sy ooc rijpe druyuen hebben) ontfanghen sy van ander landen, in grooter abondantien ende verscheydentheyt. Maer t'is te beclaghen, dat hy vande tauerniers soo vervalscht wort met calck, solpher, seem, ende ander hinderlijcke materien, waer deur inde mans-persoonen wort ghecauseert het fleercijn, deur-etinge der dermen, oock weedomme der nieren, Ende den vrouwen is alsulcken wijn oorsaecke van misval van kinde, ende oock onvruchtbaerheyt. Oock wordt in dit lant ghemaeckt sekeren dranck Mee ghenoemt, willende den wijn conterfeyten, ende dat van honich ende water. Oock noch anderen dranck van ghestooten appelen oft peeren,

daer t'sap wt geperst wort, den welcken alsoo met suycker gemengt, ghewoonlijck was te drincken Dauidt Paep-Jan, Coninck van Ethiopien, in een cristalijne schale, alsoo Paulus Jouius ghetuycht. Soo veel als den dranck vanden biere in dit lant gemeyn aengaet, daer af schrijft Manardus een excellent vermaert Italiaens Medecijn, dat t'bier den inlanders is als die van Cereris (d'welc volc is Scythia Asiatica) den wijn is, dat hier voormaels byden Spaengnaerts Coelia, ende Ceria, by die van Thracien ende Illiricum, Sabia, ende by den d'Egiptenaers, Zythus genoemt was, d'welck den ghemeynen dranck des volcx is, ghebrouwen van begoten gerst ende hauere, daer na gedroocht, ende ghemalen, insgelijcx van terwe ende hoppe, met bequaem water daer toe gedaen, t'is een wonderlijcke foute des verstants, seyt Plinius, want t'is ghevonden, dat d'water den mensche oock droncken maeckt.

Die vrouwen zijn van schoone ghedaente, van deghelijcken ghelate, seer beleeft, wel ghemaniert, ende vriendelijck tot eenen yeghelijcken, niet lichtueerdich, maer wter naturen d'eerbaerheydt beminnende, curieus van habijte, ende oock costelijck, seer geschickt in t'gouuernement vanden huyse, selden ledich, maer altijt neerstich, ingenieus van allen hantwerck te maecken, soo metter naelden, breyen, steecken, als andersins, wiens hantwerck in vremde landen wordt ghevoert, niet alleen in Vranckrijck, Engelant, Spaengien, ende Italien, maer oock in Turckijen, iae tot inde seer verre landen van Indien toe, waer inne oock grooten coopmanshandel gheleghen is. Veel der magistraten verbieden het bedelen, behalven den ouden, siecken, en eenich gebreck des lichaems hebbende, d'arme kinderen inde steden worden van t'gemeyn goet oft aelmoessen onderhouden van cost ende cleederen, oock onderwesen int Catholijck ghelooue, inde gheleertheydt oft in eenich hantwerck ende ambacht. Die vremdelingen worden inde gasthuysen ontfangen ende geherbercht, die gesonde ten minsten eenen nacht, ende in sommighe andere langher, naer dat de fondatien der seluer zijn, maer die siecke ende crancke, soo langhe, totter tijdt toe datse ghenesen sijn. Dat ghelt tot woecker te gheuen, wort voor groote schande ende mis-daet gherekent, hoe wel nochtans dat in eenige Brabantsche steden seer ghemeyn is, het welck onder de Christenen een groote foute is, waer-omme veel conscientieuse menschen haer ghelt employeren aen renten, die selue hypoticerende op eenighe gronden van eruen. Aengaende de Brabandtsche maten, soo van potten, cannen oft stoopen, als van landen, indelingde der voeten, groote der ellen, sijn seer different inde steden, in d'een stadt meerder, ende in d'ander minder, sulckx dat swaer soude vallen, die selue finalijck te beschrijuen.

Die beschrijuinghe der principaelste Riuieren van Brabant.

BRabant is begaeft ende versien van seer groote ende schoone profijtelijcke Riuieren, waer af die heerlijckste ende principaelste zijn de Mase ende die Schelde die haer ontladen ende den loop nemen in die zee.

Die Mase neemt haren oorspronck Ga naar margenoot+ wt seker gheberchte by den Fransoysen ghenoempt Vauge: bouen die limiten oft palen van Langeois niet verre van Fontaines, nemende haren cours ende loop nae den Noorden, passerende na Sint Thibault, al waer dese beghint nauigabel te zijn, ende loopt na Verdun, van daer nemende haren keer na den Westen, ende comt alsoo na Pont à Mouson, ende Masieres, van daer voorts hernemende haren cours na den Noorden, loopende al omme ghelijck als een vagabonde herwaerts ende derwaerts, comende alsoo na Charlemont, Bouines, Dinant ende Namen, alwaer dese de riuier Sambre ontfanghende grooter ende geweldiger wort, haer draeyende Noort-waerts naer t'landt van Huy, passeert deur die stadt van Luydick ende Maestricht, al waer dese de stadt Wijck, de stadt van Mae-

stricht voorsz. is scheydende, ende loopt van daer nae t'gewest van Stochem, Maseyck, Remunde, ende Venloo: haer draeyende na den noorden, ende als dese geloopen heeft ontrent dry mijlen, so neemt sy haren cours naer t'lant van Cuyck, Graue, Rauensteyn ende Meghem, voegende haer by de Wale neuen Heruerde, ende dat seer haestelijck sonder haeren naem te verliesen, haer scheydende van die Wale, ende dese riuieren besonder nemen den cours na Louensteyn, ende aldaer gepasseert zijnde, causeren een cleyn eylandeken den Bommele-weert ghenoemt, al waer sy anderwerf haer byden anderen voegen, passerende also voorby Worckum ende Gorcum. Ende een weynich voorder, nemen sy den naem vande Meruue, haer streckende ende makende also een groot wijt water, arriueren ende comen tot aen die stadt van Dordrecht, ende causeren dat eylant van Yselmonde. Dese riuiere de Mase herneemt haren eygen naem, metten geweldigen, furieusen, ende haestigen loopenden stroom also sy haer inganck neemt in die zee, nochtans haren cours wederhoudende, sulcs datse noch een lang stuc weechs noch haer soeticheyt des waters behout, twelck strect tot een groot profijt ende bequaemheyt, insulcker voegen dat bouen die visschen deser riuiere noch ander haeren wech ende passagie daer door zijn nemende, als steuren midts dat sy een groot ende besonder plaisier nemen van die soeticheyt des waters.

Ga naar margenoot+Die schoone ende seer profijtelijcke riuiere die Schelde neemt haren oorspronc ende beginsel in Picardien, liggende in t'lant van Vermandois, by Beaureuoir, niet verre van Chastelet, wt seker gheberchte, al-waer oock wt spruyten ende comen die Somme ende de Sambre, ende die voorseyde Schelt loopende van daer westwaert ende noortwaert draeyt na den oosten, neemt haren cours nae Camerijc, ende dese stadt gepasseert zijnde, neemt haren loop na Valencijn, al waer dese begint nauigabel te worden, ende neemt aldaer haer passagie naer Conde, hebbende in haer ontfangen de riuiere Scharpe, passeert door S. Amant, daer sy keert na t'noorden, passerende daer na Dornick ende Audenaerde, ende comt also na die stadt van Ghent, al-waer sy in haer ontfangt die twee riuieren, de Lis ende die Lieue met oock veelderley vlietende waterkens ende beken, passerende Denremonde, daer sy haer vermengt met de riuiere de Dendre, nemende van daer haren cours naer Rupelmonde, ontfangt onderwege die Rupel, waer door sy anderwerf vermeerdert wort, nemende also haren cours nae Rupelmonde, ende passeert voorby t'casteel, ende loopt daer in die voorseyde Rupel, passerende in die schoone ende heerlijcke riuiere de Dele, comende van Mechelen waer door sy grootelijck vermeerdert ende gheweldiger wort, ende draeyt haer aldaer die slincker handt om, passeert na die wijt vermaerde coop-stadt van Antwerpen, daer sy voor-by loopt, ende haer streckende nae den Westen, laet sy Brabant aen die rechte, ende Vlaendren aen die slincke zijde, ende neemt haren cours nae Saeftinghen, liggende so verre bouen Lillo, als Antwerpen van Lillo leyt, daer sy haer in tween deylt, d'een draeyende nae den westen, loopt daer na noch twaelf mijlen, al waer sy haren naem verandert inden Hont, passerende voorts inde groote zee Oceane, tusschen die stadt van Sluys en dat Eylant van Walcheren. Den anderen arm van die Scheldt draeyt noortwaert, loopende na den noorden, passeert int t'ghesicht der stadt van Bergen op Zoom, daer sy in haer ontfanct een cleyn riuierken genoemt den Zoom, daer mede scheydende die limiten ende palen van Zeelant, daer sy haer anderwerf bedeyldt in twee deelen, d'eene genoemt Vosmeer, passerende voorby het stedeken vander Tholen, ende als dese van daer een wijle weechs voorder gheloopen is, soo neemt sy haren cours in die Meruue, Ende na het schrijuen der Commentarien van Julius Cesar, soo soude dit geweest hebben den ouden cours, die de Schelde in sijnen tijt soude gedaen hebben na die Mase. Den anderen arm maect een scheydinghe der Eylanden van Zeelant, haer bedeylende in veel deelen. Maer daersy haren principaelsten ende diepsten stroom heeft, deylt sy oost ende west-Zeelant, alwaer sy haren naem verliest, tusschen Schouwen ende Walcheren, daer sy van die zee ontfanct dat ebben ende vloeyen tot die stadt van Ghent toe, d'welc meer dan xxx. mijlen

is, van den mont ende den inganc vander zee, midts der distantien van die veelderley draeyende om-weghen. Ende gemerckt dese riuiere niet seer wijt en is vanden mont oft den inganck van die Mase ende de Zee, soo comen daer in Steuren, Salmen, Truyten, groote Lampreyen, Commeralen, Elften, ende ander veelderleye soorten van visschen al leuende, oock mede Tonghen, met noch veel ander ontallijcke menichte van visschen seer delicaet van smake, comende ter oorsaken van hun aes te soecken wter Zee, ende haren roghe te schieten int selue water, t'welck warachtich voor dese visschen seer commodieus ende bequaem is, ende dat inden tijt van twee oft dry maenden, in die Lenten ende inden somer. Behaluen die groote visschen, soo vangtmen noch een groote menichte van middelbare ende cleyn visschen, waer mede een seer groot ghetal van menschen ghespijst wort, dat seer wonderlijck ende ongelooflijck is. In dese selue riuiere comen oock wter Zee Zeehonden in grooter menichten, groot van fatsoen, by Marsonium int Latijn ghenoemt Tursiones. Van welcke twee soorten van visschen zijnder, die haren roghe (d'welck by den Franchoysen wordt ghenoemt Eyeren) niet en schieten, maer brengen haer ionghen voorts gheheelijck gheformeert, maer die Zeehonden leggen oft worpen haer ionghen op daerde, al waer sy die houden, ter tijt toe datse grootachtigh zijn, die seluen suygende met haer eyghen mammen. Plinius verhaelt dat sy dese also voeden totter spacien van twaelf dagen, sy hebben hayr op haer lijf, ende een grouwelijcke stemme wiens bloet heet is, dese riuire voet de selue sonder eenigh bystant vander zee.

Beschrijuinghe der stadt van Louen.

Ga naar margenoot+NAer t'ghetuyghen van Jaques de Guise, die een neerstich ondersoecker is geweest van Gaule, ist claer dat t'beginsel ende den oorspronc der stadt van Louen soude geweest hebben voor den tijt van Julius Cesar, van een Schots capiteyn met name Loup, die dese gesticht ende ghefondeert heeft, na hem geuende den naem Luposin, die daer naer is verandert, inden seluen naem Louen. Andere zijn van ghevoelen, dat dit woort Louen soude den naem hebben van Louen, want daer stont ouer langen tijt, tot die comste van Julius Cesar, eenen seer grooten tempel, den Afgodt Mars toe-gheeyghent ende t'sijnder eeren gebout, al-waer desen valschen Godt, oft t'beelt van dat verblint heydens-volck, wert aengebeden ende gelooft, sulcks dat van dit woort Louen die stadt haren naem heeft. Daer af noch eenighe Autheurs verscheyden ende diueers schrijuen. Maer hoe dat is, soo ist nochtans voor seker dat dese stadt seer oudt is, wesende t'hooft ende die moeder der steden van Brabant. Oock sietmen daer noch op den dach van heden, een Casteel oft borcht (soomen dat ghemeynlijck noempt) staende op een groote hoochde aende poorte ende mueren, daermen nae die stadt van Mechelen gaet, die na d'opinie des volcks van desen lande, nae de forme ende maniere van Julius Cesar gemaeckt is, die den seluen heeft doen bouwen. Maer Sigebertus Gemblacensis verhaelt dat dese borcht soude ghebout zijn gheweest int iaer 1384. vanden Noortmannen, tegen den Keyser Carolum, met toename Crassum, dat is den dicken oft vetten, die de selue Borcht noemdt Louen. Inde selue plaetse ter eender zijden, daer teghen ouer, is een Kercke van S. Jan Baptisten, ende teghen ouer d'ander zijde staet inde mueren vander stadt eenen grooten toren van witte steenen, van alsulcker hoochden, als datmen van daer in eenen claren dach die stadt van Antwerpen mach sien, ligghende van Louen acht groote mijlen, ghemeynlijck genoemt Verloren cost. Den welcken ouer seker iaren begonst te faelgeren, die d'ouerheyt van Louen doen tot grooten coste dede repareren ende voorsien.

Louen is gelegen in een seer vruchtbaer lant, insghelijcx in een seer soete, ende gesonde locht, bequaem tot des menschen ghesontheydt, hebbende binnen der stadts mueren groote ende lustige bemden, wijngaerden, groote schoone houen, ackerlanden, daer costelijcke granen wassen, boomgaerden van verscheyden goet ende smaeckelijc fruyt doornehaghen, lustige bosschelkens, ende weylant, soet ende lieflijck water, sulcx dat ons voorouders wel te recht dese plaetse hebben vercoren tot allen scientien ende geleertheyt. Hebbende al daer een excellente ende wijt vermaerde

Vniuersiteyt ende Schole, genoech alle ander te bouen gaende. Want in die gheheele Christen werelt zijn hier ende daer wel veel Vniuersiteyten, ende Scholen maer in d'een gebrect dese, ende in d'ander ander geleertheyt. Binnen Orliens in Vrancrijck wort alleen gedoceert dat weerlijc recht, tot Parijs de Theologia oft die Godtheyt, met ooc dat geestelijc recht ende die Philosophie. Noch zijnder eenige ander scholen daermen alleenlijck studeert inder medecijnen. Maer binnen Louen worden alle scientien ende geleertheden gedoceert ende geoeffent. In dese stadt worden gesien veel costelijcke ende schoone edificien van huysen, Kercken, Cloosters ende Conuenten, van welcke die principaelste is s. Peeters Kercke, van alsulcken bouwinghe ende maecsel, als dat nae d'oordeel der Architecteurs oft vermaerde constenaers der metselrijen, in veel plaetsen diergelijcken niet en wort gevonden, van alsulcken constigen cieraet. Tegen ouer dese Kercke wort dat Stadt-huys gesien, vol wercx ende wter maten constigh, waer wt het claerlijck blijckt, dat dese stadt in voorleden tijden seer heerlijc ende vermaert is gheweest. Van die menigerley conste deser bouwinge zijn verwondert die Franchoysen, Duytschen Engelschen, ende Italianen. Die voorseyde Schole van Louen, heeft een hooft ende ouerste, den welcken sy allen onderdanich zijn, genoemt den Rectoor der Vniuersiteyt, wiens officie is recht te doen, die Priuilegien te defenderen, ende de Studenten van misdaet te straffen, die aldaer in grooter reputatien ende eere wort ghehouden ende ooc vande Magistraet ende ouerste vander stadt.

Daer zijn veel schoone Collegien van verscheyden Princen ende treffelijcke mannen gefondeert, waer toe wtnemende geleerde persoonen zijn gestelt, vermaert in alle scientien ende geleertheyt. Waer van vier die principaelste ende vermaertste zijn, te weten, die Lelie, die Borcht, t'Vercken ende den Valck, in een yegelijck van desen int generael worden geleert die vry consten, diemen met eenen woorde mach noemen die philosophie. Bouen dese voorseyde vier Collegien, is daer noch een ghenoemt het Collegie der dry talen, daermen doceert die Latijnsche, Griecsche, ende Hebreeusche sprake. Noch zijnder veel andere diuersche schoone Collegien, ghefondeert ende wel versien van iaerlijcksche innecomen, by verscheyden treffelijcke ende godtvreesende personagien.

Wt dese voorseyde vniuersiteyt zijn gecomen, ende noch comen vermaerde geleerde mannen, deur-luchtich ende wijt vermaert, midts hunder deucht ende singuliere gheleertheyt: ghelijck als geweest is den Paus Adrianus, die seste van dien name lof-weerdiger memorien, binnen Vtrecht gheboren, die een Schoolmeerster is geweest van wijlen Carolus die vijfde Roomsch-Keyser ende Coninck van Spaengien. Inde voornoemde stadt heeft ghefloreert Ruardus Tappaert, Gabriel Mudeus, Gemma Frisius, seer expert inder medecijnen, ende een Mathematicus, Petrus Curtius Professeur, ende openbaer Leser inder Godtheydt, ende daer na mits sijn singuliere geleertheydt ende deughdelijck leuen Bischop der stadt van Brugghe ghecoren. Joannes Hessels, die principaelste der Collegien, ende Johannes Hautenius, een ordinaris ende openbaer Leser inde rechten, soo geestelijck als weerelijck. In welcke voor-seyde vniuersiteyt noch teghenwoordelijck floreren vermaerde geleerde mannen in alle scientien, te lanck alle dese int particulier te verhalen. Onder welcke wort Louen nu sonderlinghe vereert met Justo Lipsio, ouer al wel bekent ende vermaert deur sijn excellente ende singuliere gheleertheydt. Dese Vniuersiteyt is door het solliciteren ende ter instancien van den Edeldom ende den inwoonders vanden lande, by den Hertoch van Brabant, met name Jan de vierde (waer van hier na oock geseyt wort) een groot liefhebber der geleertheyt, ghefondeert, ende dit int Jaer alsmen schreef 1426. al waer Ga naar margenoot+ hy ontboodt van diuersche landen gheleerde mannen, de welcke hy rijckelijck gageerde, besettende totter studien goede renten, ende iaerlijcs incomen, met veel gratien ende Priuilegien, gheconfirmeert byden Paus Martinum de vijfde van dien naem, noch hedendaechs onderhouden in vigeur, die welcke byden Conseruateur met grooter neersticheyt worden bewaert. Ten is noch niet soo langhe ghepasseert dat den President

Viglius saliger heeft vercregen, van den Coninck Philippus die den gagien vande Professeurs oft openbare Lesers heeft vermeerdert, ooc daer by voegende noch eenige openbare Lesers inder Godtheyt. Mits d'outheyt der seluer stadt van Louen, als alle andere Brabantsche steden te bouen gaende, so ist dat dese den eersten eet doet, ende ooc ontfanct, aen den Prince oft Hertoch van Brabant, hebbende daer en bouen in alle saecken d'eerste voys, ende in die gemeyne voor-comende oft geproponeerde saecken. Ende eer wy hier een eynde maken van Louen, so en connen wy hier niet stil swijghende voor-by passeren, sonder te beschrijuen die memorabel grootte der seluer stadt, die welcke is ter oorsaken van seker weddinge geschiet ende gedaen, anno 1427. tusschen den Marquis van Bergen, Diest, ende die Heer van Wesemale, Baroenen in Brabant. Ende zijn dese na-beschreuen steden gemeten geweest by Egidium Grotzerum, int iaer ons Salichmakers 1397. door beuel van Philippus Audax, oft die Stoute, welcke metinghe heeft ghecost 1300. guldens. Ende is beuonden geweest die stadt van Louen inden circkel oft ommeganc lanck te zijn 3691. roeyen, elcke roeye tot 14. voeten. Ende die stadt van Ghent 3688. roeyen. Sulcks dat die selue stadt dry roeyen meerder is, dan die stadt van Ghent. Ende Ghent is vijf roeyen grooter dan Parijs. Ende de stadt van Parijs is meerder dan Luydick vijfthien roeden, ende die stadt van Luydick is grooter dan Ceulen op den Rhijn vijfthien gemeten roeyen. Die voorseyde stadt is tot verscheyden tijden vermeerdert geweest, ghelijck t'selue noch blijckt aen oude muralien, ende dat leste besluyten is geschiet int iaer ons Salichmakers 1361.

Beschrijuinge der Princelijcker stadt van Bruessel, een der vier Hooft-steden.

Ga naar margenoot+NAer t'betuyghen des voorhaelden Jacques de Guise, soo heeft die stadt van Bruessel haer beghin ende oorspronc van een Casteel dat de Senones (een volc van groot Bretanien) in dat quartier hebben gheboudt, tot haren gemack ende bequaemheyt, om beter haren wtloop te doen, ende t'lant van Gaule, oft Vrancrijck ende ander omliggende landen te beroouen. Die gelegentheyt van dese is seer wonderlijc, eensdeels ghelegen in een effen pleyn lant, ende eensdeels in t'gheberchte. t'Is voorwaer een bequame plaetse weerdich om groote Monarchen, aldaer haer residentie ende woonplaetse te nemen, ligghende van twee zijden in een seer vruchtbarich lant, in een valleye, haer allenskens streckende opwaerts ende nederwaerts, hebbende eenen langen streeck lancs schoone beemden, so lustich als een mensch soude mogen aenschouwen, sulcks dat voor t'hof (die Princen aldaer haer residentie houdende) geen gebrec en is van fouragie voor die peerden, noch oock van die viures oft victualie. Al waer op eenen tijt zijn gesien geweest seuen gecroonde Princen, te weten: Carolus die vijfde Roomsch-Keyser, Philippus die Coninck van Hispanien sijnen sone, Maximilianus Coninck van Bohemen, met die Coninghinne sijn huysvrouwe, die Coninginne van Hongarijen, Gouuernante van Nederlant, die Coninginne van Vrancrijc Eleonora ende die Coninck Beles een Africaen, met noch veel ander Hertogen, Marquisen ende Princen van verscheyde natien, met alsulcken heerlijcken staet, als datter wel acht oft negen duysent peerden waren. Een quartier mijls van daer is den grooten ende woesten bosch van Sonien gelegen, seer bequaem totten dienst van des Hertoghen hof, soo van houte, als van t'plaisier der iacht daer ontrent liggen so veel schoon Abdijen ende Cloosters, datmen geen grooter noch fraeyer en soude mogen begeeren, geaccommodeert van ontallijcke fonteynen, ende veel fruytboomen van verscheyden soorten. Oock wel versien van goet smaeckelijc vleesch, ghesont ende aengenaem water. Door de stadt passeert een cleyne riuiere de Senne ghenoemt.

¶ Die Bruesselsche scheepvaert.

INden iare 1550. heeft die Princelijcke stadt van Bruessel een seer bequame vaert, voor den passagier ende reysende persoonen, begonst te grauen (een acte van grooter importantien) vande welcke die Heer van Locquengien Ridder, Heer van Berchem, etc. ende Borgemeester der voorseyde stadt, tot Willebroeck den eersten

steeck heeft ghesteken op den xvi. dach der maent Junij, des seluen iaers, welcke schip-vaert met grooter diligentien ende cost wert deur gesteken, op den xij. Octobris, Anno 1561. wanneer die schepen binnen Bruessel gheseylt quamen, waerom groote blijschap ende triumphe geschiedde. Nemende t'water sijnen cours van Bruessel tot Willebroeck toe, seer vast by de riuiere de Schelde, wesende een distantie van ses mijlen, oft daer ontrent, waer op groote schepen met diuersche coopmanschappen van verscheyde waren zijn vaerende. Insghelijcs passeren aldaer dagelijcs schuyten van Bruessel na Antwerpen, ende van Antwerpen na die princelijcke stadt van Bruessel, tot groot gherief vande borgheren der seluer steden. Voorwaer een loflijck ende excellent werck, iae weerdich ende betamende eenen deurluchtigen Keyser, Coninc oft Prince. Dese vaert heeft vijf groote Sassen oft sluysen, die d'water ophouden, midts haer groote rechte, ghemaeckt met een ingenieuse ende wonderlijcke subtijle conste. Welck water in sijn beginsel vander vaert 42. voeten hooger staet, dan opt eynde der seluer. Dese schip-vaert iaerlijcks veel cost van onderhouden, waert teghen het incomen vande reysende persoonen staet. Dit is opt cortste vande voorseyde Vaert.

Ga naar margenoot+Bruessel is gheleghen vier mijlen van Louen, ende insgelijcs vier mijlen van Mechelen. Dese stadt is groot, omcingelt inde ronde met twee mueren, den eenen grooter ende langer dan den anderen, tusschen die welcke na den westen t'hof is ligghende, rontomme besloten in sijn mueren. Men siet daer veel ende verscheyden magnifijcke ende costelijcke huysen van groote Princen ende Heeren, een groot getal van lustighe houen. Men beuint dat die leste besluytinghe der mueren is ghemaeckt ende ghefondeert int iaer 1357. De stadt is wel bewoont ende seer populeus, besonder als t'Hof daer is. Staet noch te noteren dat daer staen seuen stadt poorten, seuen edele familien, oudt ende ghepriuilegieert, ende ten lesten seuen Schepenen, tot administratie ende gouuernement der ghemeynten, in welck ghetal van seuenen zijn begrepen die seuen Planeten, die na der dispositien ende ordonnantie vande Godtlijcke voorsichticheyt regheren oft gouuerneren door hun aspect ende influentie, al wat hier op der aerden is. Binnen Bruessel sietmen Kercken seer costelijck gebout, ende rijckelijck verciert, soo wel die prochie Kercken, als die Cloosters ende Conuenten. Die principaelste ende Hooft-kercke vander stadt is die van S. Goedelen, die besonder is gebout ende ghesticht gheweest ter eeren des Archanghels S. Michiel, wesende den Patroon ende Aduocaet der seluer stadt. Maer die Graue Lambertus, ende Gerardus Bischop van Dornick, hebben die translatie ende vervoeringhe ghedaen van dese H. Maghet, inde Kercke van S. Gaurick, die dese ghestelt hebben inde Kercke van S. Michiels voors. die welcke sy voorsien hebben van veel renten ende iaerlijcksche incomen, die de selue hebben ghewijt ter eeren der heyligher Goedule, dochter eertijts vanden godtvreesenden ende H. Graue Wittard, ende der Grauinnen Amelberghe, wesende vanden bloede des vermaerden Roomsch Keysers Carolus de groote. Inden hooghen Choor wort bewaert ende in seer grooter eeren ende reuerentie gehouden, dat alder-hoochweerdichste Sacrament des autaers, wesende dry gheconsacreerde hostien. Daer van hier na (tracterende vanden Hertoch Wencelaus) breeder sal verhaelt worden.

Beschrijvinghe der wijt-vermaerder Coopstadt van Antwerpen.

GHemerckt wy hier beginnen te Ga naar margenoot+ beschrijuen ende verhalen van die machtige ende seer florerende Coopstadt van Antwerpen, Petrus Appianus in sijn perfecte ende volmaecte Cosmographie, ende met hem noch ander auteurs zijn van meyninghe, dat dese selue stadt is, die Ptolemeus is noemende Antuacutum. Wy segghen voor warachtich dat den oorspronck des naems, die sy noch teghenwoordichlijck is hebbende, onseker is: als oock insghelijcks is van allen steden in dese contreye. Dies-niet-teghenstaende veel schrijuers van desen tijt, haer gheuende den oorspronck ende beghintsel des naems, schrijuen, dat

totten tijde van Julius Cesar, op dese plaetse aen die riuire de Schelde een casteel oft borcht heeft ghestaen, ende dat aldaer een Reuse sijn residentie hielt, met name Druon (die andere noemen hem Antigon) tyrannizerende den ghenen die daer passeerden, den welcken hy met ghewelt allen hun goet ende Coopmanschappe, die sy verre door die selue riuiere brachten, dede vertollen, ende ingheualle hy beuant die hem in desen tol fraudeerde, soo confisqueerde hy allen t'goet. Ende dat meer is, achtervolgende sijn boose ordinantie, soo dede hy af-houwen d'eene hant van alsulcken Coopmans, die hy in hun tegenwoordicheyt inde Riuiere de Schelt was worpende, ende dat dese stadt van die Handt ende Werpen, soude alsoo den naem hebben Handt-werpen. Dat by-liggende volck ende daer ontrent, zijn van opinie datse dit Casteel den naem gheuen Handtwerpen, ghelijckerwijs dat t'volck van desen lande die stadt noemen. Insulcker voeghen dat d'opinie is vande ionghe schrijuers, dat dese stadt haren oorspronck ende den naem heeft vercregen, van alsulcken tyrannich feyt des gheweldighen Reuse, mits het afhouden vander hant. Ende om dese haer opinie te beuestighen, soo thoonen sy metter daet die forme, ende die reste der ruinen van t'selue Casteel oft Borcht, op die voorseyde riuiere, d'welck oock verclaert die stadts-wapen, d'welck een Casteel is, met af-ghehouwen handen. Daer-en bouen worden ontrent die Vierschare (een plaetse niet wijt van t'Casteel) noch ghetoont die ruinen van d'out Palleys, d'welck een weynich tijdts daer na is af-geworpen geweest ende gheraseert, om daer huysinghen ende logijsen te bouwen, tot behoef van een seker Duytsch Cruys-heer een Ridder der oorden van onser lieuer Vrouwen. In welck casteel den reuse oordinaerlijck sijn residentie soude gehouden hebben. Ten lesten soo heeftmen noch ghesien seker ghebeente vanden monstrueusen reuse, met eenen stegelreep ende spore, d'welck langhen tijt voor een ghedenckweerdige memorie op t'stadthuys is bewaert gheweest, maer is namaels den iiij. Nouember 1576. inden brandt vanden seluen gheconsumeert.

Noch zijnder andere willende affirmeren desen naem vander stadt alsoo sijnen oorspronck ghenomen te hebben, door dien dat in die twee solemnele processien, die binnen Antwerpen iaerlijcs gheschieden, op den H. Dryvuldicheytdach, ende des Sondaechs naer onser lieuer Vrouwen gloriosen Hemelvaertdach, datmen als dan ghecostumeert is om te voeren een groote statue oft ghesneden beeldt representerende desen Reuse, met een afghehouden hant. Ende allen de ghene die dese fabuleuse inuentie willen verworpen geuen voor reden, datse daer van niet auctentijcks en vinden, noch eenighe oude memorien daer af mentionerende. Maer t'gene der waerheyt meest conform is, is dat die Handouerpiens, volc van Duytschlant zijn die welcke (na t'ghevoelen van Meyerus ende ander Aucteurs met hem) in dit lant ghecomen zijn, ontrent den iare ses-hondert, volghende andere natien van volcke wt soo grooten prouincie, die haer hier hebben gheplant, ende oorsaecke geweest vanden naem deser stadt, van t'volck, woonende binnen Antwerpen. Ander zijn van opinie, dat dit woort Antwerpen sijnen name heeft van d'eyghen plaetse, van t'incomen van dat out dreef-sant ende aerde, hem daer vast settende, als een hooft oft kaye, alwaersy hun goet ende coopmanschanp ontladen, d'welc van ouden tijden den naem heeft, Werp, dat nv teghenwoordichlijck om die tale beter te versoeten, geseyt oft genoemt wort de Werf. Hoe wel nochtans eenighe persoonen van goeden ende subtijlen gheest, tot deser plaetsen gheboren, verworpen met goede ende weghende redenen alle d'opinien bouen geallegeert, houden vastelijck, dat dit woort Antwerpen, van die prepositie An ende dat woort Werpen, beteeckenen so veel als by-gevoecht ende by-geworpen, want t'is seker ende een claer saecke (gelijck sy seggen) dat d'eerste Casteel oft Borcht ende een deel vander stadt, zijn gebout op het aen-gewassen lant, dwelc die riuiere van d'aerde ende ander materien heeft op-gheworpen, ende int maecken ende bouwen van dat sumptueus ende rijckelijck nieu stadthuys (daer af den eersten steen geleyt wert

den xvi. Februarij int iaer 1560.) soo ist openbaer, als dat die riuiere in voorleden tijden quam totter plaetsen, ende noch teghenwoordichlijck comt, sulcx datmen inder aerden vint groote yseren haecken, ende groote stucken houts, die hier voormaels deur die cracht vande riuiere daer gheworpen zijn gheweest. Ende soo veel als aengaet t'verhael vanden Reuse, hier op seggen eenighe, dattet anders niet en is gheweest, dan een Heer oft groot meester van Russien, die tot deser plaetsen gecomen wesende, om sijn residentie daer te nemen, heeft dat Casteel ende Borcht van Antwerpen ghebout oft inghenomen, ende dat hy van grooter staturen soude gheweest zijn, alsoo die menschen van dien lande gemeylijck zijn, ende dat hy veel grooter was dan die menschen nu ter tijt zijn, ende ter oorsaecken van sijnder grootten, hebbende den seluen die gelijckenisse van een reuse, soo is hy den reuse genoemt geweest, door den naem Russien. Die na-comelinghen gheloouende desen naem eenen reuse te zijn. Waer de fabule vanden reuse ende den naem Antwerpen sijnen oorspronck genomen heeft. Nv willen wy voorts comen tot die ghelegentheyt ende ander consideratien van deser stadt.

Antwerpen die machtighe Coopstadt die gheheele werelt deur vermaert, ia tot d'uyterste van Indien toe, ghelegen onder dat hemelsch teecken Virgo, li. graden ende xxviij. minuten inde breede hebbende haer ghelegentheyt, is een schoone ende groote effen plaetse op die riuiere de Schelde, van eenen stercken stroom ende cours, nemende haren loop noort-oost (den wint tusschen den oosten ende noorden) scheydende dat Hertochdom van Brabant van het Graefschap van Vlaenderen. d'Water vande riuiere is seer breedt ende diep, sulcx dat die meers-schepen ende andere, hoe groot dese oock zijn, moghen comen tot aen die hauen ende den inganck vander stadt, comende soo na by der hauenen ende die kaeye, als datmen metter hant die schepen mach reycken, de welcke ontladen worden aen die ghesteen-weechde kaeyen soo op de Werf als op een effen plaetse. Ende alst volle zee oft hoogen vloet is, soo connen die schepen soo gevoechlijck seylen, als op eenighe andere riuieren tot wat plaetsen die mogen zijn (alsoo die vervaren schippers ouer zee reysende in verscheyden vremde landen getuygen.) Dese riuiere is byder stadt breedt, meer dan ses hondert vademen, ende haer diepte comt ontrent twee-en-twintich vademen, ende t'elcken dat volle zee is, soo verheft hem d'water ordinaerlijck twaelf voeten. Niet teghenstaende dat Antwerpen vander zee ghelegen is ontrent xvij. mijlen, volgende den loop der riuieren, maer die t'selue wilde reysen te lande, soo en ist maer vier mijlen. Mechelen liggende zuyt-oost, d'welck is tusschen den oosten ende suyden, leet van daer vier mijlen. Louen int suyt-oost, te weten, tusschen den oosten ende zuyden, acht mijlen. Bruessel is in t'zuyden van ghelijcker distantien ende lengde. Ghenc ligghende zuyt-west, tusschen den zuyden ende den westen, is van Antwerpen thien mijlen, ende Brug ghelegen inden Westen vijfthien mijlen. Cales xxx. mijlen besluytende in hem die Vaert oft den arm vander zee tusschen Cales ende Doure, (wesende seuen ende een half mijle.) Is van Ceulen xxix. mijlen, van Franckfort t'sestich groote mijlen. Ende wy sullen ten lesten daer oock noch by vueghen Parijs ende Roanen, elck ligt van Antwerpen ontrent lxx. mijlen.

Nv ons voorghenoemde propoost ende materie vervolgende, soo sietmen noch t'Antwerpen, die forme, t''fatsoen, ende ruine van een out casteel, liggende op die riuiere ontrent die hauen, alwaer eenen toren staet seer oudt van mueren, ende van herden orduyn-steen van een seer stercke ende wonderlijcke metselrije, die voor de meeste paert noch op den dach van heden ouer eynde staet. d'Een eynde van desen comt aen die kaeye oft hauen, hebbende die lengde van ontrent duysent ghemeyn passen oft stappen inden ommeganck vande grachten oft vesten. D'een eynde der voorseyder grachten, is hem streckende aen die rechte sijde van die kaeye ende d'ander ter slincker hant van die visch-merct: ende neemt den loop ende in-ganck in die riuiere, om onder an-

der dinghen, die Borcht-Kercke, die Vierschare, ende de gheuanckenisse. Ende consenteren anderwerf, dat t'casteel (d'welckmen ghemeynlijck die Borcht noemt) d'eerste bouwinge is, gemaect in t'beginnen van deser stadt. Ten anderen soo ist openbaer soomen noch claerlijck siet, dat die selue stadt van Antwerpen, tot dry verscheyden stonden toe, alreede is vermeerdert, ende met nieuwe mueren omcinghelt gheweest.

d'Eerste muragie, navolgende d'inhout van seker instrument, oft Octroye van consent, verleent by Henricum d'eerste van dien naem, Hertoch van Brabant, de welcke deur desen tijtel den naem voerde Hertoch van Loreynen ende Marckgraue des Heylichs rijckx, werdt ghefondeert ter instancien vander gemeynten van Antwerpen, int iaer ons Salichmaeckers 1201. welcken muer, bouen t'geschrift datmen vint, is claerlijck apparent noch in veel plaetsen, ende merckelijck tusschen S. Michiels ende dat groot Palleys, aen d'oude S. Jans poorte, met een gheheel ende onghebroken lijste oft canteele. Oock heeft den Hertoch van Brabant daer sijn Munte, alwaer men gout ende siluer is muntende.

Den tweeden circkel der muragien grootelijckx vermeerdert (dwelck soo langhen tijt niet en is ghepasseert) in eenen somer gheheel volmaeckt naer inhout der onfaillierlijcke ende waerachtighe Registers ende documenten, is ghefondeert gheweest int iaer 1314. waer van noch voor memorie tot behoef der nacomelingen zijn ghebleuen eenighe omdraeyende torens ende dat by allen die poorten noch geheel ende ongeschent, ghelijck als S. Michiels, S. Joris ende S. Jacobs. Ende ontrent den iare deser fondatien, en heuet by na noyt opghehouden van gheduerichlijck te regenen, waer deur een seer groote ende enorme dierte na gevolcht is, sulcx dat een viertel corens wert vercocht ontrent twaelf gulden, d'welck ordinaerlijck maer twee gulden en pleech te gelden. Ende tot deser dierten quam een schromelijcke ende groote pestilentie, ghemeyn wesende ouer t'geheele lant, ende daer ontrent.

Die derde muragie is dese, diemen tegenwoordichlijck siet, wesende die nieuwe metselrije ende bouwinghe, begonst in onsen tijdt in t'iaer 1543. alsoo wanneer de stadt is vermeerdert, ter sijden van den Noorden, een groote spacie van breede van aerde, inde breede volghende die calculatie, oostwaerts van die roeypoorte na den westen tot aen die riuiere, acht hondert ende vijftich passen, ende inde lengde na die calculatie van t'zuyden van die Cisternen twee hondert passen, Antwerpsche mate, maeckende ses Roomsche voeten voor yegelijcken passe, welck spacie ende grootte van vermeerderinghe, wort nv ter tijt ghenoemt, die nieu-stadt. Ende is een weynich tijdts daer na anderwerf op een ander gheweste gheheelijck vermeerdert gheweest, behaluen t'ghene dat na den Oosten is aen die riuiere, gheheelijck ghemaeckt inder manieren ende figure van een half mane, oft om beter te segghen, als eenen gespannen boge, nemende den vloet der riuieren voor het intrecken vanden boghe: ende dese muragie is daer na volmaeckt ende ten eynde ghebracht, d'welck schoon is om aensien ende seer sterck wiens ghelijcke in gheheel Europa weynich te vinden is, welcke mueren seer schoon ende magnifijck verciert zijn, van seer extraordinarise hoochde ende dickte van witte steenen, met wtspringende bollewercken op malcanderen flanckerende, ghemetst met taras, maeckende seer sterck ende vaste metselrije. Antwerpen heeft in sijnen circkel ende omvanck thien groote bolwercken, van seer excellenter manifactueren, ende seuen costelijcke ende magnifijcke poorten, ghemaeckt van schoone steenen, constichlijck nae die maniere van Dorique. Den naem van deser poorten zijn, beghinnende aen d'een eynde. d'Eerste ghenoempt S. Michiels oft die Croonenborch-poorte, die naer t'zuyden siet, liggende by die riuiere. Die tweede, volgende den wech na den oosten, met name die Beghijnenpoorte. De derde S. Joris poorte, ghenoemt die Keyser-poorte, ter oorsaecken dat Carolus die vijfde Roomsch-Keyser eerst daer deur ghepasseert is, naedemael dat dese vol-

maeckt was, int iaer 1545. ghelijck alsmen noch hedens-daechs inde selue ghegraueert siet met groote letteren. Die vierde is S. Jacobs-poorte, anders ghenoemt Kipdorp-poorte. Die vijfde is die Roy-poorte, oock ghenoemt die poort van Berghen, ouermidts men daer deur reyst ende comt van Berghen op Zoom. Die seste is ghestaen op eenen hoeck ende eynde vander stadt, niet verre van die riuiere, aensiende dat noorden, ende die byligghende plaetsen die leech zijn, voechtich ende waterachtich, waerom de selue die Cisterne oft Cristernen poorte ghenoemt is (die hier voormaels palch te staen op de Cristernen brugge) ende nv wort gheheeten die Slijck poorte, hebbende van buyten bruggen van seer schoone ende stercke steenen in grooter lengden, met haer teghenpoorten ende bequame op-treckende brugghen, seer sterck bewaert ende wel vast sluytende. Die seuenste poorte, sonder te rekenen die cleyn poorten, is ghelegen op t'gewest vander riuieren, aen die kaeye van die hauene de Werf ghenoemt, vande welcke sy haren naem heeft, die Werf-poorte, nieuwelijcx hermaect ende gebout, veel stercker, costelijcker ende playsanter dan te voren. Die mueren vander stadt zijn ouer al int ronde ghedefendeert, beschermt met seer wijde ende diepe vesten, vol waters, comende eensdeels wt den gront deur leuende aderen, ende principalijck vander riuieren, ende dat deur t'middel van sekere, bequame, ende subtijle spuyen (ghelijckerwijs alst oock ghemaeckt is aen die poorte van S. Michiels ende inde nieu-stadt) ende dese spuyen treckende, soo comt dat water inde stadt vesten. Den Autheur ende ingenieur van desen werck is genoemt Meester Donato Boni Pellisuoli van Bergamo. Welcke sumptueuse mueren costen van bouwen, met dat water comende inde nieustadt, met oock die metselrijen vande steenen kaeyen der seluer, ende dat daer toebehoort) wel de somme van een milloen gouden croonen.

Nv comende tot die leste besluytinghe ende omvanck der muragien vander seluer stadt van Antwerpen, van buyten gemeten, soo heeft sy in haren omganck 4812. passen, der maten bouen ghenoemt, beloopende ontrent een Vlaemsche ende een quaert vander mijlen, ende int midden deur-gaende inde lengde, 1600. passen, der seluer maten, ende in de breede 844. Hier en dient nv niet stil swijgende voor-by gepasseert, hoe dat Fernando de Toledo Duc d'Alue is gesonden geweest vanden Catholijcken Coninck van Hispaenien Philippus II. als Gouuerneur generael der Neder-lantsche prouincien, int iaer 1567. met expresse ordonnancie ende beuel des selfs Conincx, om in dese stadt een Casteel te bouwen, waer op vielen veel disputatien ende consideratien van die ghelegentheyt der plaetsen ende andersins. Die Hertoch sustineerde datmen t'selue behoorde te maecken in d'Abdije van S. Michiels, ouermidts (ghelijck hy seyde) dat die Keyser int iaer 1540. hadde gheordineert dat daer te stellen, ende naer langhe ende rijpe deliberatie, wert ten lesten gheconcludeert deur raet van Chiappini Vitelli, groot Prioor van Hongherijen, ende den ingenieur Pacieco, dat dit fort soude ghebout worden in t'ghewest vanden zuyden, ontrent der buytenijen vander stadt, waer af het vijfde paert wert bedoruen ende gheruineert, niet sonder seer groote verminderinghe ende pre-iudicie der propietarissen, streckende dit casteel metter plaetsen ende byvanck verre in S. Andries prochie tot sulcker plaetsen ende forme gelijckmen dat nu ter tijt siet, waer deur die stadt geen hinder by en lijt. t'Selue is oock seer schoon ende bequaem totten dienst van eenen Prince, sulcx dattet na het ingement van veel persoonen gesien hebbende ander gelegentheyt van Casteelen, ghe-estimeert wort voor het schoonste ende constichste gewrocht, ia dat alder stercste van gheheel Europa, hebbende daer by die bequaemheyt der riuieren, met die wel gelegentheyt. Maer daer nae als die Staten begonsten te reuolteren ende t'gemeynte oproerich ende rasende wert, soo is dat Casteel van Antwerpen op t'gewest daermen na die stadt comt gheruineert geweest, nademael dat Mons de Bours t'selue den 28. Augusti anno 77. in handen vande voorseyde Staten hadde ouergeleuert.

Die principaelste plaetse der riuieren van dese stadt, wort ghenoemt de Werf, hebbende een groote plaetse ende kaeye, al-waer twee cranen pleghen te staen, zijnde de stadt in haren meesten fleur, daer en is tegenwoordich maer een. Dese plaetse is hooch verheuen, liggende op de riuiere gesteëweecht, daer allen die schepen worden geladen ende ontladen, van wat grootte dese oock zijn, comende in grooten ghetale van allen ghewesten ende hoecken der werelt. d'Welck voorwaer plaisant ende wonderlijck is om aensien, d'water altijt inder riuieren comende een groote spacie wter zee met den vloet, ende t'zijnder uren sien comen ende wech gaen, volck van allen talen, landen end natien, met verscheyden goet ende Coopmanschappen, oock considererende soo veel soorten van schepen, ende datmen daghelijcx wat nieus siet.

Binnen Antwerpen zijn acht principael Vlieten oft Canalen, comende wter riuieren, waer deur die geladen schepen inder stadt comen, cande welcke die meeste lestmael gemaeckt is in die Nieu-stadt, met een wijde hauen comende aen dat Oosters-huys. Ende bouen dese groote Vlieten zijnder noch inder stadt meer dan sestich cleyne, ende veertich brugghen als bruggiskens.

Daer worden ghetelt twee hondert ende twaelf straeten, soo groot als cleyn, van die welcke de meestendeel breedt, recht ende wel bekent zijn, daer van zijn die principaelste de Meer, de lagen Nieu-straet, het Kipdorp, de Keyserstraet, de Coeper-straet, de Huyuetterstraat, de Cammerstraet, de Hoochstraet, ende oock de S. Michiels oft Clooster-straet, sonder te vergheten den Oeuer.

Van die nieu Borse.

Ga naar margenoot+BInnen Antwerpen zijn twee-en-twintich plaetsen, soo groot als cleyn, daer van de meeste is der Heeren oft Stadt-huys, maer de schoonste is der Cooplieden nieu-borse, met twee torens ende een horologie, schoon ende bequaem tot handelinghe der Cooplieden, sulcx dat dierghelijcke nerghens niet wel en is te vinden, hebbende eenen vryen toeganck van waghens, coetsen, ende peerden, sonder eenich beletsel, met schoon winckels van allen zijden ghesloten. Hebbende den inganck van vier zijden, gheheel int viercant met gaelderijen daermen vanden reghen bevrijdt is, bouen met veel cramen van verscheyden goet. Dese Borse is ghefondeert gheweest int iaer 1531. Die welcke Ga naar margenoot+ den xxv. Fegruarij 1583. is af-gebrant met allen die cramen ende coopmanschappen, daer seer groote schade ghebeurde. Die selue is in een bequame plaetse ghelegen, voor alle quartieren vander stadt, al-waer die Cooplieden ordinaerlijck daghelijcx ontrent den middach ende des auonts vergaderen ter oorsaecken haerder trafiquen. Dese plaetse heeft den naem die Borse ghecregen van een groot ende out huys, binnen der stadt van Brugge, gebout deur een Edel familie, met toe-name vander Borsen, met hun wapen bouen die deure vanden voorseyden huyse. Die Cooplieden, namaels verkiesende een ander plaetsen, tot haerder negotien, soo tot Antwerpen als te Bergen, hebben aldaer die plaetse haerder vergaderinghe insgelijcx die Borse ghenoemt. Noch staet binnen der seluer stadt die Enghelsche Borse, een plaisante plaets, alsoo ghenoemt, ouermidts dat die stadt dese met een schoon huys ende logijs heeft doen bouwen, int iaer 1550. tot beliefte ende gherief der Enghelscher natien.

¶ Van die Hooft oft Cathedrale Kercke.

BInnen der stadt van Antwerpen soo van Kercken, Cloosters, Ghast-huysen, als ander H. plaetsen, zijnder totten ghetale van twee-en-veertich edificien, waer van dat Cathedrale ende principaelste is, die Kercke ghefondeert ende gewijt ter eeren van onser Lieuer Vrouwen. Het vat ende corpus deser Kercken is seer groot ende costelijck, suptueus ende rijckelijck ouer al verciert, sulcx dat dier ghelijcke qualijck is te becomen, wesende van seer wonderlijcke, subtijle, constighe, structuere, van

schoone steenen, met ooc den toren al deurluchtich, hebbende inde hoochde 420. voeten Antwerpsche mate, waer op men niet alleen en siet die gantsche stadt ouer, maer oock groote steden wijt van daer gelegen, als Mechelen, Bruessel, Louen, Ghent, ende noch daer by een groote schrickelicke lengde der riuieren tot aen die zee, in haer bevanghende d'Eylanden van Zeelant. Totten dienst vander officien deser Kercken, is dat principaelste hooft den Bischop van Antwerpen (nu teghenwoordich, den Eer. H. Heer Ian le Mire, ghemijtert by den Eerw. H. den Aertsch-bischop van Mechelen den 31. Mey anno 1604. hebbende 24. Canonicken ende eenen Deken, met noch ander Priesters ende Capellanen wel voorsien van iaerlijcx incomen. In der seluer Kercken zijn ses Broederschappen van grooter deuotien. d'Eerste is t'Broederschap van de Heylige besnijdenisse, dese hebben een seer groote ende schoon Capelle inder seluer Kercken aen die Noort-zijde, al-waer den costelijcken tresoor van d'eyghen vleesch ende besnijdenisse ons Salichmaeckers, met alder reuerentien plach bewaert ende grootelijcks gheeert te worden, aldaer ghesonden door den vermaerden Prince, Godefroy de Buillon, Hertoch van Lotringhen, Marck-graue des H. Rijcx, ende Coninck van Jerusalem (als dese stadt seer victorieus metten sweerde ghewonnen hebbende) int iaer 1101. Welcken costelijken tresoor der Besnijdenissen namaels door Hermannum Sticker, een boos ende seditieus Ketter is gerooft ende wech-genomen gheweest. Waer door die stadt van Antwerpen in grooter reputatien ende respect is gehouden gheweest, dat een alsulcken Prince soo costelijcken Reliquie met soo grooter eeren ghesonden heeft. Waerom die vander stadt een seer solemnele ende iaerlijcksche Processie hebben gheordineert ende in-gestelt, van die H. Besnijdenisse, op den feestdach der H. Dryvuldicheydt, die noch tegenwoordichlijck wort onderhouden. Noch wort daer een ander oude ende heerlijcke processie ghedaen, van die hoochweerdige Moeder ende altijt Maghet Maria, t'sondaechs na den feest-dach haerder glorioser Hemelvaert, met allen die Cleergije, dragende dat H. Sacrament, ende ander Reliquien, dan compt alle de Magistraet met hun Officiers ende dienaers, insgelijcs allen de Gilden, Ambachten, ende Borgerije, met grooter pompen ende deuotien. Ooc presenteren haer veel Historien, soo vanden ouden als nieuwen Testamenten, met ander fraeyicheydt, tot vermaeck ende recreatie vande aensienders. Die tweede Confraterniteyt is t'Broederschap van dat H. Cruyce van Gheestelijcke ende weerlijcke persoonen, inghestelt int iaer 1375. met schoonder ordonnantien ende Christelijcke statuyten, vande welcke twee dingen wel te aenmercken zijn. d'Een, dat allen die Broeders verbonden zijn regard te nemen op hun mede-ghesel, als oft sijn eygen vleesschelijck broeder waer, ende hem t'aduerteren t'gene hy gehoort ende verstaen heeft, aengaende sijn eere, goet ende leuen, insghelijcs oock om niet te comen in eenige schade oft achterdeel, in wat manieren dattet mocht wesen. D'ander statuyt is, dat indien daer eenighen twist oft different tusschen yemant vande Broeders op-stont, so zijn d'ander verbonden, als by maniere van gelofte, van hen met malcanderen te vereenighen Ende indien daer yemant bevonden wort, die hem niet en wilt submitteren int segghen vanden arbiters oft scheyts-mannen, soo wort alsulcken wt dese verghaderinghe ghedaen ende verworpen. Die derde broederschap, wesende van ontrent hondert Borghers ende van vremdelinghen onder malcanderen, noemtmen gemeynlijck t'broederschap van onser lieuer Vrouwen Capelle, hebbende inde voorseyde groote Kercke een wtnemende schoon ende magniefijcke Capelle van onser L. Vrouwen, daermen daghelijcs bouen t'sacrificie der Missen, des auonts int musijck singt, ende metten organen, dat Lof van Salue Regina, tot last van t'selue Broederschap. Van deser loflijcker confrerie, is Autheur ende fondateur geweest Nicolaes de Rechtergem moederlijcke groot-vader van die Schetz, seer rijc ende van grooter authoriteyt. Men siet sijn sepulture

in die selue Capelle, ghelijck daer bouen sijn graf den naem op eenen rijckelijcken serck-steen gheschreuen staet aenden voedt van eenen costelijcken metalen candelaer, die hy selue in dese H. plaetse heeft gegeuen. t'Vierde broederschap is dat van dat H. Sacrament houdende een onseker ghetal van borgers ende andere deuote peroonen van grooter qualiteyt, die welcke oock inde voornoemde Kercke onderhouden een besonder Capelle, seer excellent, en rijckelijck verciert, ende van grooter deuotien. t'Vijfde broederschap is van S. Anthonis. t'Seste ende leste is dat broederschap vanden H. Rochus, daer veel treffelijcke persoonen in zijn, hebbende aldaer hunlieder Capelle. Ten anderen soo zijnder noch in dese stadt ses Gilden van wapenen, met oock dry cameren van d'edele conste der Rethorijcken, en xxvij. Ambachten, vande welcke een yegelijck der seluer inde voorseyde kercke hunnen besonderen aultaer hebben, met costelijcke gheschilderde tafelen, ende daer by hunlieder Capellaen. In Ga naar margenoot+ dese selue Kercke is int iaer 1533. inde maent van October eenen grouwelijcken brant ghecomen, waer af d'oorsaecke onbekent is, die soo gheweldich is gheweest, als dat op eenen corten tijdt, by-naer alle d'aultaren verbrandt werden, die seer costelijck waren, totten getale van ontrent 57. Onder allen dat dack vander Kercken met een groot deel houtwercs, doende seer groote schade, sulcs dat die vlamme sloech inden toren ende ouer al. Ende ten ware dat die Borgemeester Lancelot van Vrssele soo grooten diligentie hadde ghedaen, de Borghers coragie gheuende met sijn presentie, schoon woorden ende beloften, soo waert apparent, dat niet alleen die gantsche structure der Kercken, maer ooc d'edificien daer by gelegen soude verbrant hebben. Tot welcker memorien ende eere des voorseyden Borghemeesters neersticheydt, soo heeft die geleerde Poeet Cornelius Grapheus seker verskens int licht daer van ghegheuen. t'Corpus ende Compaignie van die Heerlijcke Canonicken deser schoonder ende costelijcker Kercken, is op-gherecht, in-ghestelt, ende ghefondeert int iaer duysent een-hondert ende 24. alsoomen beuint by den gheleerden Petrum Gilles, Greffier der seluer stadt. Ende op den seluen tijt is die Kercke geconsacreert ende ghewijt gheweest, by Burchardum Bischop van Camerijck, ende Preuost van S. Michiels, die welcke gheordonneert heeft twaelf Kanonicken, die namaels zijn vermeerdert geweest totten getale van 24. Van welcke instellinghe ende fondatie dese Latijnsche versen oft Carmina zijn gheschreuen, waer in den datum ende historie wort beuonden:

Vndecies centum ductis, & sex quater annis,
Virginis à partu conciliante reum,
Burchardus Praesul haec atria, nec minus aram.
Sacrauit medium, quodtenet ecclesia.

Dit is die selue Kercke daer Koninck Philippus heeft ghecelebreert voor d'eerste reyse d'oorden van t'gulden Vlies int iaer 1556. Al-waer hy gemaeckt ende gecreeert heeft 19. Ridders van verscheyden natien, de welcke wy hier naer sullen noemen. Maer eer wy sullen comentotter materien van dese Ridderschap, soo heuet ons goet ende bequaem ghedocht (eer wy voortgaen) een saecke wesende soo deurluchtich ende edel, inghestelt by den seluen Prince van dese Landen, dat wy beschrijuen ende mentioneren vanden oorspronck van deser Oorden ende voortganck tot desen tegenwoordigen tijt. Staet ten eersten te declareren: dat Ga naar margenoot+ dese Ridders ende Heeren, ordinaerlijck worden ghecoren, wt de gene die van desen lande zijn, daermen veel Princen ende Baroenen siet, weerdich van alsulcker digniteyt. Ick segghe dat die Hertoch Philippus van Bourgoennien, die midts sijnder goedertierenheydt, den toe-naem hadde den Goeden, op den seluen dach dat hy troude, ende dat houwelijck consummeerde met Isabella, dochter des Konincs van Portugael int iaer 1429. binnender stadt van Brugghe, door die groote affectie die hy dagelijcs was dragende, tot die voorseyde oorden vande Ridders, ende die begeerte hem mouerende, om die te verheffen, ende deurluchtich te maecken na het na-volgen van Gedeon, die door t'ghebodt Godts, met 300.

valiante cloecke mannen, ende wt-ghecoren onder veel dusenden, heeft verslaghen een oneyndelijck ghetal der Madianiters, om dat Israelitsche volck te verlossen. Soo heeft hy opgerecht ende inghestelt ter eeren van Godt, van die H. maghet Maria, ende vanden H. Apostel S. Andries (hem houdende ende estimerende beschermer ende patroon van Bourgoegnien) een Compaignie van seer Edele Ridders, inde welcke worden ontfangen Keysers, Coninghen, Hertoghen, Marquisen, Grauen, ende ander personagien, soo van desen lande als van vremde contreyen, behoudelijck datsy wt edelen bloede zijn, ende deurluchtich van goede renomme, sonder eenighe reproche oft smette, die welcke ghenoemt worden Ridders ende Heeren vanden gulden Vliese. Dese hebben inder eeuwicheyt voor haer hooft gestelt ende gheordineert den wettighen Hertoghe van Bourgoegnien, by tijden wesende, ende die de heerschappije sal hebben ouer Neder-lant. Hy en wilde niet dat t'getal deser Ridderen meerder soude wesen van xxv. daer in begrijpende dat souuereyn ende principael hooft. Ende om die toe-vallende saecken die in dese oorden soude mogen op-rijsen, soo heeft die selue Hertoch gheordineert ende ghestelt vier heerlijcke Officiers, te weten, den Cancellier, eenen Tresorier, Greffier, met eenen Heraut. Ende om die oordre te houden in sijn wesen: soo heeft hy seer schoone statuyten ende notable ordonnantien ghemaeckt wel weerdich een alsulcken Societeyt ende ghemeynschap, d'welckmen mercken mach wt den boeck van d'instellinghe ende oorspronck deser oorden.

Dese eerste vierentwintich Ridders, behaluen het souuereyn ende dat principaelste hooft, die daer zijn genoemt ende ghecoren gheweest in d'eerste instellinghe, zijn dese hier volghende.

Guillam van Vianen Heer van S. Ioris.

Renepot H. van Rochepot.

Ioan H. van Rombais.

Roelant van Wtkercke H. van Hemsrode.

Antonis van Vergi H. van Champlite.

Dauid van Brimeu H. van Ligny.

Hugues van Lannoye H. van Santes.

Ioan H. van Comines.

Anthonis van Thoulonion H. van Tranes, die t'gulden Vlies aenden hals niet en heeft ghehadt.

Petrus van Luxembourg H. van Sinte Pauwels.

Ioan de la Trimouille H. van Ionnelle.

Gilbert van Lannoye H. van Willerual.

Ioan van Luxembourg, Graue van Ligny.

Ioan de Villers, H. van l'isle-Adam.

Antonis H. van Croyende van Renty.

Florimond de Brimeu H. van Mansicourt.

Robert H. van Mamines.

Iacques de Brimeu H. van Grigny.

Boudewijn van Lannoy, ghenoemt die Begue, Heer van Molembais.

Petrus de Bauffremont H. van Chargny.

Philippus H. van Teruant, ende van la Motte.

Ioan de Croy H. van la Tour sur Marne.

Ioan H. van Crequi, &c.

Ioan van nieucasteel H. van Montagu.

Die selue Hertoch heeft ander-werf d'Oorden vanden Ghulden Vliese ghehouden binnen der stadt van Rijssel, int iaer 1431. al waer hy inde plaetse van twee ouerleden heeft ghecoren.

Frederick Hertoch van Meurs, &c.

Simon de Lalaing, H. van Hantes.

Metten cortsten desen aengaende soo bevintmen dat dese deurluchtige Oorden vanden gulden Vliese is ghecelebreert gheweest, tot desen teghenwoordighen tijt, tot verscheyden tijden ende diuersche plaetsen, by den Princen vanden lande, tot 23. reysen toe, ghebruyckende gelijcke ceremonien ende habijt, ghelijck als inden tijdt vanden bouen-ghenoemden Philippus is ghevseert gheweest, autheur der seluer ordre. Ende midler-tijt deser vergaderinghe, soo houtmen ghedenckenisse metten godlijcken dienst ende wtuaert van die ouerleden Ridders, in wiens plaetse alsdan andere ghecoren worden, persoonen van grooter vermaertheyt ende qualiteyt.

Bouen dese voorseyde costelijcke Kercke van onser L. Vrouwen, is die Kercke van S. Jacobs, met t'ciraet van eenen hoogen ende excellenten thoren,

maer noch niet volmaeckt. Noch sietmen een groote ende rijckelijcke Abdije vanden Archangel S. Michiel, vande oorden vande Premonstreyten, alwaer den Prince vanden lande ordinaerlijck logeert, comende binnen Antwerpen. Ende in dese kercke in den hooghen Choor, staet die sepultuere van die edele Isabeau van Bourbon, huysvrouwe van Charles de Charlois den lesten Hertoch van Bourgoegnien, die int iaer 1465. binnen t'selue Clooster ouerleden is, alsoomen mach mercken aen haer heerlijcke sepultures opschrift. Dese Kercke is int selue iaer ghefondeert ende ghebout, als d'Oorden vande Premonstreyten is in-ghestelt gheweest deur den H. ende vermaerden Prelaet Norbertum, den sone van Heribert de Palsgraue in Picardien, int Bisdom van Laon, tot eender plaetsen genoemt Premonstre, int Jaer 1124. ghelijckmen int langhe bevint inde Historie van den seluen Norbertus leuen, gheschreuen op de mueren int selue Clooster van S. Michiel inde latijnsche tale. Aengaende die dry Kercken ende Conuenten der Mendicanten oft aelmoessen biddende, binnen Antwerpen wesende, zijn die Minrebroeders van d'oorden van S. Franciscus, alwaer een seer schoone bibliotecque is, die Carmeliten oft L. Vrouwen-broeders, ende die Predicaren, oft van S. Dominicus oorden, waer van sy haren Reghel ende oorspronck hebben. Heurlieder Kercke wert ghefondeert int iaer 1243. ende een weynich tijts daer na is ghefondeert ende ghebout gheweest dat Clooster vande Minrebroeders, te weten xl. iaren na die voorsz. Predicaren. Maer bouen dese dry voorseyde oordenen, is die vierde int iaer 1585. daer toe gecomen door toedoen vanden Hertoghe van Parma, zijnde als doen Gouuerneur vande landen, te weten, die Capuccinen van een seer H. ende stranghe leuen, eenen spieghel der deuchden, wiens oorden ghefondeert is int iaer 1525. by eenen deuoten Minnebroeder in Italien, met name Heer ende Broeder Matheus Basci. Noch zijnder ander Hospitalen ende Gasthuysen waer van het vermaertste ende dat rijckste wort ghemeynlijck genoemt dat rijck gasthuys. Bouen desen is daer noch dat dul-huys daer die beseten ende dulle menschen worden onderhouden, dat vondelinghen huys, dat knechtkens ende meyskens-huys, daer verscheyden ambachten worden gheleert, met een loflijck onderhout, ende schoone ordonnantie.

Dese gheheele stadt is alleenlijck ghedeylt in vijf prochien, als van onser L. Vrouwen, van s. Jacobs, Sint Joris, S. Andries, ende van S. Walburg, diemen de Borcht-kercke noemt, wesende d'alderoutste bouen alle d'andere, diemen seyt dat inden tijde des Heydenschaps toe-gheeechent was den valschen afgodt Mars. Andere verclaren datmen aldaer soude geeert ende ghedient hebben den seer schandelijcken Af-godt Priapus, diemen seyt dat van d'eerste in-woonders deser plaetsen is grootelijckx gheeert gheweest, in sulcker vueghen dat sijn figure inden in-ganck vander poorten des Borchs, natuerlijck in eenen steen ghegraueert ende ghesneden was, ghelijckmen alsnoch tegenwoordichlijck siet, inden muer vande gevangen-poorte. Ander sustineren, als Becanus in Orig. dat soude wesen den Godt Tarsus. Dese vijf prochien zijn ghedeylt in twaelf partijen, ghenoemt Wijcken.

Antwerpen en is niet alleen van allen tijden een Rijcx-stadt, maer daerenbouenooc die Metropolitane ende d'opperste des heylichs-rijcx geweest, alsoo wy hier nae int particulier van dat Marcgraefschap sullen beschrijuen, waerom dese veel schoon priuilegien ghebruyckt ende gheniet, alsoo voor een partije oock ander Rijcksche steden van desen lande zijn ghenietende.

Binnen Antwerpen is noch een groote digniteyt ende hoocheyt (van ghelijcken als wy hier bouen hebben geseyt van Brussel) met name t'Borchgraefschap ghegheuen den Capiteyn van den Casteele oft Borcht van Antwerpen, met een seker pensioen ende prouisie van logijs, met noch ander goeden, soo wel binnen als buyten der stadt, welcken Capiteyn oft hooft daer nae mach ten leene gheuen aen d'een oft aen d'ander, ende daer van is in-gestelt gheweest een Leen-hof ende

iurisdictie, die noch ter tijt duert ende int wesen is. In desen stoel ende iustitie procedeertmen alle vijfthien daghen: inden stoel des Luytenants oft Stadt-houders vanden Heere des Leens. Dit officie vant Borchgraefschap was in voorleden tijdt ghelegen int recht vanden Casteleyn, ende wacht des Casteels, ende der inwoonders, in sulcker vueghen dat hy vermach met reden, een wt-spraeke te doen, daer geen appellatie meer op en valt, gelijck dat noch namentlijck op den dach van heden is, want alsmen eenigen borger maeckt oft ontfanct, soo doetmen hem eedt doen in die Vier-schaere, volgende die forme der woorden ende termen vanden ghepasseerden tijdt, te weten, dat sy den Hertoch van Brabant sullen ghetrou wesen, ghelijck als den Marckgraue des heylichs rijcx, belouende getrouwelijc te bewaeren ende te beschermen dat Casteel ende de Borcht, (d'welck tegenwoordichlijck van die stadt wordt verstaen) met dat lant onder die iurisdictie vander stadt ghelegen, ende die Compaignie vanden Burchgraue, oock d'ander borghers. Dese digniteyt ende hoocheyt is hier voormaels geweest inde handen des Hertogen van Cleuen, als Heer van Diest, die int eynde by mangelinghe is ghecomen op den Prince van Oraengien, gheschiet by den voor-ouders van Nassouwen, ende metten seluen Hertoch van Cleuen. t'Is voorwaer een groote ende heerlijcke digniteyt ende staedt.

Ga naar margenoot+Die stadt van Antwerpen is t'hooft van een quartier van Brabant, sulcx dat onder haer quartier ende iurisdictie zijn begrepen dese steden, als Berghen op Zoom, Breda, Liere, Herentals, Steenberghen, met noch ander steden ende dorpen, vande welcke eenighe in ciuile saecken staen te recht binnen Antwerpen. Dit quartier comt haer versamen met d'ander vergaderinge, ende dese volghen om hun portie ende deel te betalen die schattinghe, by den Staten den Prince geaccordeert. t'Is warachtich, dat meestendeel van d'ander consenteren met t'gene dat die van Antwerpen determineren oft besluyten met d'ander Staten.

Nu staet ons hier wat te mentioneren, deur wat middelen dese stadt ghecomen is tot soo hoogen weerdicheyt ende voordeel der iaer-merckten voor die coopmanschappen, naer dat wy beuinden dat hun dese ouer langhen tijt by den Princen geaccordeert zijn, met stercke, schoone ende autentique priuilegien, die welcke daer nae zijn gheconfirmeert, by d'authoriteyt ende gratien, soo van die Pausen, als vande Keysers. t'Is warachtich dat Jan die tweede van dien name, Hertoch van Brabant, hebbende eenighen haet teghen dese stadt, haer een partye van dese vryicheyt heeft benomen, de welcke hy der stadt van Mechelen heeft ghegunt ende gheoctroyeert, int iaer M. CCC. Maer sy hebben die selue gheheelijck wederom gecregen, deur octroye ende toe-laetinghe des Keysers Henricus de vij. van Luxemburg, die hen t'selue heeft gherestitueert int iaer 1309. Lowijs die Graue van Vlaenderen, aen wien dese stadt verbonden was, ter oorsaecken van seker duwaren ende gagien, daer den Hertoch van Brabant in verbonden was, heeft dit recht der vryicheyt anderwerf Antwerpen ghenomen, dese Ga naar margenoot+ gheuende die van Mechelen, int iaer 1358. waerom tusschen dese twee steden een oorloghe op-gheresen is, namentlijck int iaer 1410. Maer om cort te maecken, soo ist ten laetsten gheaccordeert dat dese twee merckten by die van Antwerpen souden blijuen, ghelijck sy die noch ter tijdt zijn ghebruyckende, met die bouen-gheseyde priuilegien, welcke vryicheyt geduerende, moghen alle persoonen binnen Antwerpen comen, met hun goet ende coopmanschap vry ende vranck, sonder dat yemant vermach hun eenich beletsel te doen voor wat schulden dat sy. d'Een van desen is ghenoemt die Sincxen-merckt, ouermidts dat die vijfthien daghen voor den Feest-dach beghint. d'Ander wort die Bamis-merckt oft S. Remeus-merckt ghenoemt deur dien dese inde vierde weecke naer onser L. Vrouwen half Oost begint: te weten, den xiij. dach Septembris. Ende elck van dese merct duert den tijt van ses weken, met die bouen voornoemde priuilegien ende vryic-

heden. Vande welcke exempt zijn die schulden toecomende den Prince van den lande. Ende eer wy voorder gaen, soo moeten wy verhalen, datter noch twee peerde-merckten zijn, d'een van dese wordt ghehouden inde Quatertemper van Sinxen, duerende dry dagen. d'Ander comt des woensdaechs na onser L. Vrouwen gheboorten dach in September, al-waer een groote quantiteyt van peerden comen, van allen soorten, ende van verscheyden contreyen, ende ooc wt Denemarck, d'welck een sake is plaisant om aensien. Terstont na dese merckten, volcht die Huy-merckt daer by na ontallijcke huyen van alle soorten van beesten comen, soo ghewrochte als oock ghesouten, comende van verscheyden prouincien, iae wt die verre gheleghen Indien, weert zijnde een excessiue somme van penninghen.

Voorts staet te noteren, hoe dat int iaer 1503 ende 4. die Portugaloysers met een wonderlijcke ende machtighe Scheep-armeye, ende oorloochse gereetschap victorieuselijck hebben inghenomen Calcoeten oft Calicut in oost-Indien, ende zijn metten Coninck van aldaer geaccordeert, beghinnende drooghe specerijen te brengen wt Indien na Portugael (wesende een voyagie van ses duysent mijlen) die daer na van Portugael worden ghebracht na die stadt van Antwerpen, welcke Coopmanschap sy in voorleden tijden plegen te gaen soecken lancx die roode zee, van daer na Barut ende Alexandrijen, ende soo voorts na dese landen. Maer die selue trafijcke is gepriseert ende by den Portugiesen aen de Facteurs des Coninckx van Portugael (hem houdende herwaerts-ouer) gesonden aen die Duytschen, ende andere prouincien, ende dit ten eersten ter kennissen vande Foggers, Welsers, ende Osteters, ende een weynich daer na aen Nicolaes Rechtergem (daer wy hier bouen af ghementionneert hebben) die d'eerste van herwaerts-ouer metten Facteur des Coninckx van Portugael, toucherende de specerijen, de selue heeft ghesonden na Duyts-lant, die welcke dese landen voor de nauigatie van Portugaels-Indien, versaghen ende prouideerden van die specerijen ende drooghen, waer inne treffelijcken Coopmans-handel gheleghen is.

Voorts staet ons int cort te verhalen Ga naar margenoot+ vanden entre des Princen Philippi (wijlen die Catholijcke Coninck van Spaengien, hoogher memorien) binnen Antwerpen den x. dach der maent Septembris anno 1549. die met grooter solemniteyt sijn incomste heeft gedaen, comende in dese landen om voor Prince ontfanghen ende ghehult te worden. Dit is inder waerheyt eenen Conincklijcken entre gheweest, ende soo triumphant, als dat daer van een volcomen boeck is ghemaeckt, waer inne gheemployeert is gheweest Cornelius Grapheus (ghenoech by ons bouen ghementioneert) een Secretaris deser stadt, die de gheheele ordonnantie heeft ghemaeckt, van die Arcken triumphael, poorten, personagien, ende andersins, mitsgaders die Latijnsche carmina ende versus, na den eysch der seluer. Welcken voorseyden boeck Graphei gheintituleert was, Spectacula in susceptione Philippi Hisp. Principis.

Den voorseyden triumphelijcken entre oft incomste des Princen Philippi, is gheschiet met eenen seer magnifiquen ende Keyserlijcken staedt, alwaer present waren die loflijcken ende victoriosen Roomsch-Keyser Carolus die vijfde sijnen Heer Vader, met beyde sijn susters, Eleonora Coninginne van Vranckrijck, ende vrou Maria Coninghinne van Hongarijen. Eerst comende na den middach in die heerlijckheydt van Berchem, gheleghen ontrent twee duysent passen van Antwerpen. Tusschen dese stadt ende Berchem by die Lazerije stondt eenen draeyboom, wesende den pael vander seluer stadt, van desen draeyboom nae Berchem te gaen, aenden Mechelschen wech ter slincker hant af, neffens dat galgen-velt, staet een groot vlack velt, hebbende die breede van ontrent hondert ende l. passen.

Op dit selue velt heeft mijn H. den Marckgraue, met mijn H. den Amptman, ende ander Heeren vande Magistraet (ter comste van sijn hoocheyt) gestelt een triumphante slachoorden, van ontrent twee duysent wtgelesen

crijsch-knechten, gecoren wt die borgherije vander stadt, sonder eenighe vremdelinghen, die binnen der seluer ontallijck veel zijn. Aen den voornoemden draeyboom hadde die stadt doen maken eenen boghe triumphael, om te sien aen twee zijden als van achter ende van voor, met twee deur-gangen. In d'eerste zijde bouen elcken deurganck waren gheschildert ij. wapenen, d'eene van des heylichs rijcx Marckgraefschap, ende d'ander der stadt van Antwerpen, tusschen welcke twee wapenen was eenen Abacus oft tafel, daer inne int latijn was begost te schrijuen, maer midts der haesticheydt niet vol-schreuen, dese woorden.

Sit tibi Magne Phil, &c. Dat is:

Het sy v geluckich hooch-mogende Philippe, dat ghy heden tot deser plaetsen in des heylichs rijcx Marckgraefschap, voortijdts vanden Keyser Justiniano ingestelt, ende by uwen voor-vaderen tot nu toe, by rechten titel onder-houden, met grooter ghemeynder gunsten gehult wort. Achter desen boghe waren noch gestelt, maer niet volmaeckt, vier viercante colomnen, hanghende tusschen elcke colomme, capitellen, ende groen ciraet diemen noemt groeyen, op elcke van dese colomnen waren bereet ghemaeckt te setten eenighe vande oudtste ende bekentste Marckgrauen des heylichs rijcx, tot Carolum Magnum toe, ende souden geweest hebben tot acht-thiene in ghetaele, te weten.

Anselbertus, d'eerste Marckgraue, sone van Sigebert, wijlen Hertoghe vande Francken.

Arnout, die tweede Marckgraue, des voorsz. Anselbertus sone.

S. Arnout, die iij. Marckgraue des voorsz. Arnouts sone.

Anchises, die iiij. Marckgraue, des voorsz. S. Arnouts sone.

Pipinus, die v. Marckgraue, des voorsz. Anchises sone.

Carolus Martellus, die vi. Marckgraue, des voorsz. Pipinus sone.

Pipinus de cleyne, die vij. Marckgraue, des Francken Coninck, des voorsz. Carolus Martellus sone.

Carolus Magnus, die viij. Marckgraue, Roomsch-Keyser ende der Francken Coninck, sone des voorsz. Pipini de cleyne.

Na die voorseyde viij. Colomnen, byder Leprosen Conuente, was ghemaeckt een ront Capelleken, niet seer groot, maer van antijcker forme, seer bequaem om sien.

Die Prince nv ghecomen wesende tot aenden voorsz. draeyboom, soo is hem met behoorlijcker eerbiedinghe teghen ghecomen die Clergije, met die H. vander stadt, hem aldaer met gunstiger herten blijdelijck ontfangende, en hebben hem bekent voor haren toecomende Erf-heere, den seluen die stadts-sleutelen in handen leuerende. Ende nv gecomen int voorsz. Capelleken, is daer met grooter blijschap ende ghewoonlijcker ceremonien, in des heylichs rijcx Marckgraefschap, ende der stadt van Antwerpen iurisdictien, met allen behoorlijckheden ghehult gheweest. Daer na zijn die Wet-houderen vander stadt, met allen d'Officieren, Edel-mannen, Borgeren ende Coop-lieden met grooter menichten, alle te peerde, in costelijck habijt, met gheschickter oorden wter stadt comende, hem teghen ghereden, ende met sonderlingher reuerentien sijn hoocheyt voor by rijdende, wederom na die stadt gekeert, aldus den geheelen dach elck in sijn oorden ouerbringhende. Ende zijn alsoo des anderen daechs metten voorsz. Prince gecomen na dat stadt-huys, ter plaetsen tot deser saken ghecordineert, daer die Cancellier van Brabant present was, met de gheheele ouericheyt vander stadt, ende die ghemeynte van Antwerpen, in wiens tegenwoordicheyt die Prince in effect heeft ghesworen, nae ouder costuymen, op dat H. Euangelie, inder formen navolghende.

Wy Philippus, byder gratien Ga naar margenoot+ Godts Prince van Spaengien, van d'een ende d'ander Sicilien, van Jerusalem, etc. Aertsch-hertoch van Oostenrijck, Hertoch van Bourgoengien, ende van Brabant, Graue van Hasburg, van Vlaenderen, etc. Belouen dat wy comende van dese successie van desen staedt, soo vastelijck ende onverbrekelijck sullen onderhouden ende doen onderhouden die Rechten der H. Kercken, ghelijck wy oock

gebruycken t'recht der stadt van Antwerpen, ende van het Marquisat des heylichs rijcx, ende int generael t'onderhouden haer statuyten, priuilegien, libellen, executien, vryheden, ende allen haer rechten, oude ende nieuwe costuymen, oock eensamentlijck die priuilegien gheaccordeert met ons blijde incomste, by onse voorsz. staten van Brabant, sonder wtneminghe van eenige saken dier moghen zijn, ende sonder te gedoogen, noch oock te doen ter contrarien, in eenighe manieren, t'sy int geheel, noch in deel, ende sullen al doen, dat een goet wettich Heer ende Prince schuldich is te doen, ende daer toe hy verbonden is, aen die stadt van Antwerpen, aent Marquisat des Roomschen rijcx, ende aen allen die goede ende ghetrouwe onderdanen, mitsgaders d'inwoonders der seluer, daer toe ons Godt wilt helpen, ende sijn heyligen genadich ende behulpich zijn.

Die Magistraet vander stadt hebben reciprokelijck aenden Prince ooc eedt van ghetrouwicheyt ghedaen in deser manieren.

Wy Borghemeesters, Schepenen, ende staten van Antwerpen, sweeren ende belouen, den seer deurluchtigen Prince van Spaengien, van Sicilien van Jerusalem, Aertsch-hertoch van Oostenrijck, etc. ende onsen versekerden Heere, hier present, als Hertoch van Brabant, ende Marckgraue des heylichs Roomsch rijcx, hem ghetrouwe te zijn, ende al te doen dat goede ende ghetrouwe onderdanen zijn verbonden te doen, aen haren waerachtigen, souuereynen, ende wettighen Prince: alsoo helpe ons Godt ende allen sijn heyligen. Ende dit alle t'gemeynte beloofde, accorderende t'gene die Magistraet hadde belooft, op-heffende haer rechte hant ende die stemme, t'selue aduoyerende, soo hebben die trompetten ende musicaele instrumenten een teecken ghedaen van grooter vrolijcheyt. Ende den heraut des Conincx heeft onder t'volck een groote quantiteyt van gout ende siluer ghesaeyt, nieuwelincx tot dien eynde geslagen, met die diuise ende figueren.

Dit al ghepasseert zijnde, soo is gevolcht een rijckelijck ende Keyserlijck auontmael, daer die maiesteyt van Spaengien Carolus die 5. metten Prince Philippo sijnen sone, die Coninginne van Vranckrijck, die Coninginne van Hongarijen, sijnder Ma^t. susteren, die Prince van Piemont, twee Hertoginnen van Bruynswijck, d'oude ende die ionge, den Duck d'Alue, ende een goet ghetal van andere Hertoghen, Grauen, Baroenen ende Edelluyden, etc. present waren.

Na het triumphelijck auontmael is bereyt gheweest een schoon excellent Keyserlijck bancket, daermen wonderlijcke ende ongelooflijcke dingen sach. Allen die vaten, schotelen, platteelen, saucieren, sout-vaten, teliooren, croesen, schalen, ende candelaren, waren bouen maten constelijck gewrocht, ende van van inckelen witten suycker, hier ende daer seer soetelijck met gout verciert: oock sachmen aldaer alderley manieren van fruyt, alderley soorten van gedierten, soo constich van inckelen suycer na t'leuen, gheconterfeyt ende ghemaect, dat hem niemant genoech en conde verwonderen. Dit bancket nv ghedaen zijnde, soo heeftmen op de hoofsche maniere vrolijck ghedanst, ende ander gelijcke vrolijcheyt bedreuen.

Ende hoe wel wy gheneycht zijn alle lanckheyt te schouwen, soo en can ick nochtans stil swijgende niet voorby gepasseren, sonder te verhalen een wonderlijck nacht-spectakel, want na het voorsz. bancket, binnen den tijt datmen dansten, siet soo heeft hem daer onvoorsienlijck een wonderlijck spectakel vertoont. Want op de merckt was ghemaeckt eenen boom van redelijcker hoochden, wel getackt, wel gebladert, ende vol vruchten: by desen boom stonden twee naeckte houten beelden, constelijck ghewrocht d'een van Adam, ende d'ander van Eua: tusschen hen beyden honck aenden seluen boom een groote schrickelijcke slanghe oft serpent. Allen die leden van Adam ende Eua, met allen die bladeren ende appelen vanden boom, waren binnen hol, ghevult met cleyn pijpen vol buspoeders, soo behendelijck daer in gestelt, datmen t'selue (bysonder inder nacht) niet en conde ghemercken. Ga naar margenoot+

Als nv een yeghelijck op dit spectakel merckende was, siet soo is on-

voorsienlijck van ontrent den voet van Eua een cleyn vlammeken opclimmende, haer onvoorsienlijc inden buyc gecropen, die met grouwelijck gheluyt is geborsten, daer herwaerts ende derwaerts hondert ander vlammen wt ghecomen zijn, ende soo voorts tot Adam, daer na totter slanghen, ende voortaen totten geheelen boome ghecomen zijn. Daer berste Adam, die slange, ende daer bersten gelijck allen die bladeren vande boomen, doen hoordemen een vremt ende menichvuldich gheluyt, met oock een grouwelijcken slach: Nv was by na verbrant die geheele Eua, na brande den gheheelen Adam, ende dat geheel serpent tot asschen: Alsoo veel bladeren ende appelen als opden boom waren, met soo veel vlammen sachmen dien t'alle canten branden, met eenen opsien sout ghy gesien hebben duysent vlammen, met eenen ghehoor hoordemen t'gecraeck ende dat getier van duysent scheuten. Die daer by stonden, soo deur het onvoorsichtich menichvuldich wtspringende vier, ooc deur het subijt menichvuldich craeckende gheluyt, wierden soo verschrickt, als dat sy van vreesen als met eenen donderslach met hoopen ter aerden vielen, seer grouwelijck roepende ende tierende, d'een herwaerts ende d'ander derwaerts met haesten vliedende, dient mogelijck was, d'een den anderen niet verbeydende.

Om der cortheyt wille slaen wy hier Ga naar margenoot+ ouer die heerlijcke incomsten binnen der stadt van Antwerpen ende ander Brabantsche steden, ghedaen tot verscheyden tijden by de Gouuerneurs generael deser Neder-lantsche prouincien, met expresse authorisatie des maiesteyts van Spaignien, als Hertoch van Brabant, daerder vele geweest zijn, sonder de gouuernante vrou Margriete van Oostenrijck. Als Duc d'Alue, in wiens plaetse den ij. Decembris anno 1573. gecomen is Lodewijck van Requesencen, Commandador van Sint Jacobs oorden, die welcke gestoruen is binnen der stadt van Bruessel, den v. Meert int iaer 1576. na sijn doot wert t'gouuernement in handen vande staten des lants gestelt. Daer na wert tot Gouuerneur ghesonden Don Joan van Oostenrijck, die met grooter triumphen den eersten dach Mey anno 1577. binnen der stadt van Bruessel wert ontfanghen, ende op den eersten dach der maent Octobris, deur grouwelijcke peste van dese werelt ghescheyden is. Daer-en-tusschen, te weten, den xxi. Nouembris, 1577. voorsz. is d'Aertsch-hertoghe Mathias, des Keysers broeder, binnen der stadt van Antwerpen gecomen als vande staten tot Gouuerneur vanden lande gheroepen. Die welcke den xxix. Octobris 1581. wt Antwerpen vertrocken is. Inde plaetse vanden bouen voorsz. Don Joan is Alexander Farnese, Hertoch van Parma ghecomen ende ghesuccedeert, die nae veel diuersche victorien (oock ontfanghen hebbende dat Gulden vlies) binnen der stadt van Atrecht in Artoys wt dit dal der tranen ghescheyden is. In die plaetse vanden seluen Farnese, heeft die deurluchtige Coninck van Spaengien gesonden, Ernestus Aertsch-hertoch van Oostenrijck, etc. Die met grooter vrolijckheyt ende triumphen binnen Antwerpen, als Gouuerneur is ontfangen gheweest den iiij. Julij int iaer 1593. Welcken hooch-geboren Hertoch des Keysers broeder tot Bruessel ouerleden is den 22. Februarij anno 1594.

Ende soo is daer nae ten lesten in sijns broeders plaetse ghesuccedeert d'edel ende hooch-gheboren Prince Albertus, Aertsch-hertoch van Oostenrijck, &c. als Gouuerneur generael Ga naar margenoot+ der neder-lantscher prouincien, ende doen ter tijt Cardinael. Doende sijnen entre binnen der Princelijcker stadt Bruessel, den iij. Janu int iaer 1596. verselschapt met een groote menichte van Edeldom, onder welcke was d'edel Philippus van Nassouwen, Prince van Oraengien, &c. Die al-daer met grooter eerbiedinge end vrolijcheyt is ontfangen geweest. Desen geduerende sijn gouuernement is seer victorieus gheweest. Ten eersten stormender hant innemende den 24. April int iaer 1596. die stadt van Cales metten Casteele, den Coninck van Vranckrijck toebehoorende. Ten ij. heeft hy met appoinctement den 23. Mey voorsz. inghenomen die stercke

stadt van Ardres, oock in Vrancrijck. Ten iij. oock innemende met een crijsch-practijcke die stadt van Amiens. Ten iiij. soo heeft die voorsz. Gouuerneur Albertus, al int selue iaer, den xx. Augusti oock met appointement inghenomen die stercke stadt van Hulst in Vlaenderen, gheestimeert soo van vrient, als van vyant onwinbaer, welcke vier heerlijcke ende magnifijcke victorien sijn Hoocheyt vercreghen heeft binnen eenen corten tijdt van ontrent vier maenden.

Den 14. September int iaer 1598. is den voornoemden Albertus, die deurluchtighe Hertoch van Oostenrijck met eenen rijckelijcken ende princelijcken staet vertrocken wt Bruessel, na Duytsch-lant, nemende voorts sijn reyse naer Hispanien, om zijn bruyt aldaer te trouwen ende te halen, die hooch-geboren dochter des machtigen ende Catholijcken Conincx van Spaengien, die welcke daer na met Isabella Clara Eugenia zijnder vrouwen, den v. Septembris int iaer 1599. met grooter triumphen binnen der stadt van Bruessel ghecomen is. Ende den vij. Decembris int selue iaer is die selue Hertoch met de Hertoghinne ghecomen int Casteel van Antwerpen. Die welcke den x. dach der seluer maent, inder stadt ghecomen zijn, waer die Heeren vander stadt, in costelijcken habijte hare Hoocheden, te peerde zijn int ghemoet ghereden, nemende alsoo t'samen haer passagie door S. Joris oft die Keyser-poorte, al-waer die ses Gulden vander stadt seer wel gemonteert, in slach-oorden stonden. Ende die wijcken waren bouen op die vesten, seer lustich int gheweyr, plaisant om aensien. Al waer mijn eerweerdighe H. die Bischop vander stadt, met oock d'ander Gheestelijckheydt ende Clergije, hebben onsen deurluchtigen Hertoch ende Hertoginne, met alder reuerentien ende eerbiedinghe, seer heerlijc naer behoorten ontfangen, tot wiens eere seer rijckelijcke schoone stellagien, ende costelijcke boghen triumphael, soo by de stadt, als by die natien der Cooplieden, yeghelijck om aenschouwen.

Daer nae heeft die deurluchtighe Hertoch buyten der stadt met ghewoonlijcke ceremonien, den behoorlijcken eedt ghedaen, als Hertoch van Brabant, insghelijcx hebben daer nae reciprokelijck die Heeren vander stadt, ter gewoonlijcker plaetsen, den voorsz. Hertoch oock eedt gedaen na behoorlijcker formen ende oude costume.

Wederkeerende totter stadt van Ga naar margenoot+ Antwerpen, soo veel alst t'gouuernement der seluer stadt aengaet, salmen weten dat t'selue in vijf leden gedeylt is. d'Eerste is d'oude magistraet oft Heeren vander stadt, als die Borghemeesters der seluer, die Schepenen, Tresoriers, ende Ontfanghers. Dat ij. ledt, wort ghenoemt d'oude Wedthouders. die Borghemeesters ende Schepenen die noch tegenwoordichlijck dienen in minder digniteyt. Die derde oorden ende ledt, wort die borgerije ghenoemt, waer onder sessentwintich Capiteynen vande borgerijen zijn, van xiij. quartieren vander stadt, met vier Edelmans heurlieder Hooftmannen. Die vierde metten naem der leden zijn die Dekens, vande welcke binnen Antwerpen vier-en-veertich in ghetale zijn, wesende die hoofden van seuenentwintich ambachten der seluer stadt. Dat leste lidt is dat lichaem ende den staet vander stadt. Maer eer wy voorder passeren, soo staet ons wat te seggen van het creeren ende versetten vande wet, ende van wien sy haer authoriteyt, last ende officie heeft. Desen Magistraet wordt alle iaer vernieut ordinaerlijck inde maent van Mey. Die teghenwoordighe Heeren noemen negen Edel-mannen onder hun, die wy weerdich estimeren totter digniteyt van t'Borghemeesterschap: ende die hoofden der derthien quartieren vander stadt, noemende een ghelijck ghetal, d'welck tot achthiene toe comt, ende tot dese wort geuoecht d'lichaem vande Magistraet, noch in d'officie wesende, de welcke achthiene zijn, soo dat die buyten-borgemeester daer inne niet begrepen en is: in sulcker manieren zijnder 36. Edelmannen, bequaem om dese nieu Heeren in oorden te stellen, wiens namen worden te houe gesonden, om aldaer den keur ende electie te doen, ende die Prince

oft sijnen Luytenant dese lijste ghesien hebbende, ende met zijnen Raedt gheconsulterende op die denominatie, soo kiest hy daer wt de gene die hem goet duncken, die by de borghers vanden Raet der stadt ghenomineert zijn, met alsulcken restrictie, datter gheen twee ghebroeders, noch oock gheen twee Cousijns inden magistraet en moghen wesen. Daer na werden twee ghedeputeerde oft twee Commissarisen gesonden, wt die Heeren vanden Gulden Vliese, oft ten minsten Barons van Brabant, gheassisteert metten Cancellier van Brabant, verclaerende den Magistraet ende Schepenen voor dat iaer. Dese nieu Heeren hebben die priuilegie ende t'recht die Borgemeesters te kiesen: alsoo nochtans dat die Prince voor een costuyme heeft te recommanderen twee alsulcke als sy begeeren ende van hun ghecoren zijn, kiesende den binnen-Borgemeester van t'getal der nieuwe Heeren, ende den buyten-Borghemeester wort ghenomen wt d'oude Heeren, oft van d'andere die voortijts zijn gheweest.

Den Hertoch heeft binnen Antwerpen zijnen Luytenant oft Stadt-houder in criminele saecken den Marckgraue, wesende eenen heerlijcken staet ende officie, die seer gherespecteert wort, hebbende voor sijnen Luytenant den Schoutet, ende voor soo veel als sijn digniteyt van t'Luytenantschap aengaet, soo heeft hy iurisdictie ouer seker byliggende dorpen vander stadt, wesende vant Marckgraefschap van Rijen, d'welck toebehoort dat Marcgraefschap des heylich rijcx, voerende oock (als bouen) den tijtel van Marckgraue, dat is die Marckgraue van Rijen, om met desen naem onderscheyden te zijn van sijnen particulieren Luytenant, diemen (als-bouen) Schoutet noemt, den welcken Erasmus verclaert int latijn geheeten te zijn. Quaestor paricidij. Die Marckgraue heeft behaluen sijnen Luytenant veel dienaers ende Officiers, die alle den Prince oft Hertoch eedt doen van getrouwicheyt, wiens officie is allen quaet-doenders te apprehenderen, ende daer ouer aenden Magistraet iustitie te versoecken, oock daer nae die sententie t'executeren, ouer het crimen oft misdaet ghewesen. Des Hertoghen Luytenant ende rechter in ciuile saecken, wort den Amman genoemt, die seker daghen ordonneert om recht te doen, ende eenighe saecken te bedingen, oock van vereyckte eruen, haestelijcke goeden ende anderssins in ciuile saecken te sommeren, insgelijcx aen die Heeren vander stadt te versoecken sententie ende vonnis, tot last vanden genen die onrecht hebben.

Noch zijnder ander cameren ende Heeren opt stadt-huys, als die lakenhalle, die Keur-meesters camer, die Wees-heeren, ende die peys-makers camer. Voorts soo en staet hier niet stil swijgende voorby te passeren die camer vande ghemeyne huys-armen, staende inde hooft-Kercke van onser L. Vrouwen, met alsulcke godlijcke ende loflijcke ordonnantien, om die schamel huys-armen t'onderhouden, als dat nae ons opinie inde gheheele Christenheyt diergelijcke niet en is te vinden, waer toe ghestelt zijn vier Almoesseniers, eerbaer mannen, van grooter macht ende qualiteyt, om d'aelmoessen met grooter neersticheydt te vergaderen, ende weder na conscientie wt te reycken, d'welck in eenen iare een onghelooflijcke somme ghelts wt bringt ende beloopt.

Alsoo die stadt van Antwerpen meest staet op die coopmanschap, soo zijn binnen der seluer een groote menichte van Cooplieden van allen natien van volcke, als hooch-Duytsche, Denemarckers, Oosterlinghen, Italianen, Spaengiaerden, Enghelschen, ende Portugiesen, die van grooter macht ende rijckdom zijn, elck in zijn quartier, om hun affairen ende handel te drijuen, ghemeynlijck ses oft seuen talen sprekende. Den Hertoch van Brabant heeft daer ooc zijn munte, d'welck is een Conincklijck huys, met verscheyden cameren ende plaetsen, daermen soo wel gout als siluer is muntende, metten naem ende wapenen vanden Prince. Daer sietmen oock den Tapissiers pant, daer veel excellente ende costelijcke tapijten van verscheyden soorten werden ghesien ende vercocht, wesende een rijckelijcke trafijcke ende coop-manshandel. Oock den siluer-smits-pant, al waer te

vinden zijn seer costelijcke coppen, schalen, ende iuweelen. Die visch-merct daer alle soorten van visch in abondantie comt in tijde van peyse. Dat sumptueus, costelijck ende Conincklijck Stadt-huys, by eenighe schrijuers dat palleys ghenoemt. Dat wtnemende schoon ende triumphant Oosters-huys inde nieustadt, liggende tusschen twee vlieten ende wateren. Dat Engels-huys oock van excellenter bouwinghe, tot logijs der Engelschen gestelt. Dat plaisante ende groote edificie der Portugiesen, met dat seer wonderlijck forneys, brandende nacht ende dach sonder wtgaen, daer alderley soorten van schoon lustighe cristalijnen ghelasen worden gheblasen, op de maniere van Venegien, oft Murano, ende dat tot grooten cost van Jacques Pasquet Bressan, tot welcken eynde hy schoone ende groote priuilegie hadde, soo vanden Coninc, als by de Heeren vander stadt. Oock zijn binnen der seluer stadt verscheyden Druckerijen, waer van die heerlijckste ende vermaertste is, by wijlen Christoffel Plantijn, Drucker der Ma^t. van Hispanien in sijn leuen opghestelt, ende nu by Moretum bewoont, die t'drucken exerceert, weerdich van memorie, als dat dierghelijcke in gheheel Europa, niet en wordt ghevonden, daer die boecken van allen talen worden ghedruckt, die de gheheele Christenheydt deur worden ghesonden.

Een weynich hier voren vande Cooplieden int cort verhaelt hebbende, soo staet hier noch te mercken, dat deur die menichte der Cooplieden hier florerende ende comende wt verscheyden prouincien, midtsgaders oock die missiuen ende brieuen aen de selue Cooplieden van allen ghewesten, daghelijcx veel nieumaren ende tijdinghen comen, van andere landen.

Nu aengaende de Cooplieden, soo zijn die rijckste, machtichste, ende vermaertste onder andere de Foggers, hooch-Duytschen van Ausbourg, hebbende in die selue stadt haer excellent ende triumphant huys, van welcke familie is t'hooft geweest S^r. Anthonis, achterlatende by testamente sijnen erfgenamen meer dan ses milioenen gouden croonen in valeur ende weyrde, sonder noch ander groote rijckdommen, abondant in dese familie, wesende in alsulcker estimen, als datse niet alleen en zijn vermaert in Duytschlant, ende ander prouincien van Europa, maer oock tot in die nieuwe werelt toe.

Discours ende verhael der Antwerpsche Cooplieden, ende van haer trafijcke.

NV staet ons hier int cort te verhalen die trafijcke, coopmans-handel, ende affairen, metten wtlantsche Cooplieden, in dese stadt trafickerende, wesende ses natien (hier voor verhaelt ende ghenoemt) maer bysonder van wat landen, steden, ende plaetsen t'goet ende Coopmanschap binnen der stadt van Antwerpen wort ghebracht, soo wel te lande als te water, daer van een groote ende onwtsprekelijcke quantiteyt van Coopmanschap wt Italien te lande comt, van onestimeerlijcken valeur ende prijs, oock wort van hier derwaerts ander soorte van goet daer voor ghesonden, van grooter costelijckheydt.

Van Roomen en wort herwaerts Ga naar margenoot+ gheen coopmanschap van eenighen prijse oft weyrde ghebracht, maer van hier worden na Roomen ghesonden verscheyden soorten van lakenen, tapisserije, saeyen, trijpen, heel ende half lijnwaet, met meer ander goeden ende coopmanschappen.

Van Anconen worden herwaertsouer ghesonden ghewaterde ende onghewaterde camelotten van verscheyden soorten, specerije, droogherijen, sijde, cattoen, feuters, tapisserije, spaens-leder, ende Indiaensche verwe. Dit zijn allen die coopmanschappen die sy in Leuanten becomen. In welcke plaetse die van Antwerpen heurlieden voorsien van een groote menichte Engelsche lakenen, ende oock van lakenen van desen lande selue, ende ende bouen van Armentiersche lakenen van vier coleuren, ende een groot getal saeyen, lijnwaet, eenighe tapisserije, ende coetsenillen tot carmosijn verwe, comende wt Spaengien, waer van

sy hun fornieren voor een groote somme ghelts.

Van Bolognien comt herwaerts een menichte van ghewrochte oft geweuen saeyen, gouden ende silueren laken, bonetten, lampers, ende diergelijcke waren. Ende van hier worden dese voorsien van alderley soorten van saeyen, van half trijpen, tapisserije, lijnwaet, cramerije, ende een weynich draperije.

Die Veneetsianen bestellen na dese quartieren specerijen, Garoffels-nagelen, caneel, noten-muscaten, gingeber, ende veel droogerijen, als Rheubarbe, Aloe, Casse, Agaric, Draecken-bloet, Menie, Seue-bladeren, Coloquintide, Scamonee, Tutie, Mitridat, ende Triacle, welcke goeden sy al halen in Leuanten, etc.

Noch comen herwaerts-ouer verscheyden costelijcke waren van coopmanschappen van diuersche contreyen als wt t'Coninckrijck van Napels, Sicilien, Melanen, Florencen, van Genua, ende ander plaetsen, te lanck vallende hier al int particulier te verhalen.

¶ Beschrijuinge der stadt van t'Shertoghenbosch, een der vier Hooftsteden.

Ga naar margenoot+DIE stadt van t'Shertogenbosch is in voorleden tijden by de Franchoysen ghenoemt gheweest Bois le-Duc, dat is het bosch vanden Hertoch, welcken naem sy noch op den dach van heden inde duytsche sprake is vuerende, te kennen geuende dat dese plaetse hier voormaels een schoon bosch ende lustich foreest is gheweest, toebehoorende den Hertoch van Brabant, om welcken naem te versoeten, ende lichtelijcker te prononcieren, is desen daer nae verandert gheweest, inden naem t'Shertogenbosch. Dese stadt is gelegen op een cleyn riuiere Deese genoemt, liggende twee mijlen van die Mase, vier van Rauesteyn, ende twaelf mijlen van Antwerpen. Dese stadt is groot, schoon ende sterck, vol volcx, rijck, wel ende bequaemlijck ghebout, den principalen Tempel oft Kercke is Sint Jans Kercke, seer costelijc ende magnifijck, men siet aldaer een wtnemende excellente horologie, van seer wonderlijck ende constich werck. t'Volck van deser stadt, is vaillant crijsch-volc, soo wel te peerde als te voet (d'welck in dese troubeleuse ende onsalighe tijden ghenoech gebleken heeft) behoudende haer oude stoutmoedicheydt ende wreetheyt der Belgische oft Nederlanders, daer inne passerende ander volck daer ontrent ghelegen. Die stadt is wel voorsien van alle soorten van Ambachts-lieden, onder andere wort daer sterck laken ghemaect, met een groote quantiteyt van lijnwaet, begrijpende mede t'plat lant daer by liggende, alwaer iaerlijcx wel ghemaeckt worden, totten ghetale van twintich duysent stucken, wt-bringhende een excessiue somme ghelts, men mach oock niet vergeten dat die wateren by dese stadt veel beter zijn, ende bequamer om te wasschen, om lijnwaet te bleycken ende wit te maken, als elders in andere prouincien tot eenigher plaetsen. Oock worden aldaer seer excellente messen gemaect, wijt ende breet vermaert. Daer worden een ongelooflijcke quantiteyt van fijne spellen gemaeckt van allen soorten, mitsgaders diuersche cramerijen, die allen die werelt deur worden ghesonden. Binnen dese selue stadt leet oock een Schole van studenten seer ghepresen ende vermaert.

Inde voorsz. stadt van t'Shertogenbossche was geboren M. Guillamme Enchenoirt, Cardinael der H. Kercken, een seer excellent Prelaet, eenich Cardinael van desen lande, ghecoren by den Paus Adriano die vi. van Vtrecht, oock is wt dese stadt ghesproten Georgius Macropedius, een geleert man, Professeur oft openbaer Leser inde dry talen, als inde Hebreeusche, Griexsche ende Latijnsche sprake, met noch andere treffelijcke geleerde. Dese stadt is die vierde ende laetste hooft-stadt vande vier hooft-steden van Brabant, hebbende onder haer iurisdictie het quartier ende de vier leden, te weten, die Kempen, den Peel, Maeslant, met een seker paert van Oosterwijck, in welcke quartieren begrepen zijn die steden van Helmont, Eyndouen, Meghen, Rauesteyn ende

Graue, t'samen metten dorpen daer onder sorterende. Nv willen wy voorts procederen totter beschrijuinghe der dry cleyn hooft-steden.

¶ Beschrijuinghe der stadt van Thienen.

Ga naar margenoot+DIe stadt Thienen d'eerste der dry cleyn hooft-steden is gheleghen op een riuierken die Gheete genoemt, dat niet wijt van daer sijnen oorspronck en neemt, passerende neemt sijnen cours deur Halen, ende gaet hem ontlasten inde riuiere den Demer genoemt, daer het in vloeyt. Thienen is van Louen ende S. Truyen gheleghen euen verre, te weten dry mijlen. Die stadt is seer groot, maer weynich betimmert, midts datter groote onbetimmerde erue in is liggende. t'Is in voorleden tijden een vermaerde stadt gheweest, daer wort by manieren goeden Coopmans-handel ghedaen. Oock vintmen by gheschrifte (alsoo dat oock blijckt) dat dese stadt tot dry diuersche stonden is ghemeerdert gheweest, ende met mueren omringt. Ende (ghelijckmen seyt) eer t'Shertogenbosche rijck ende groot geworden was, soo was Thienen die vierde ende leste hooft-stadt van Brabant, maer dese is daer nae ghedestrueert, ende by na geruineert, gheduerende d'oorloghe tusschen die Franchoysen ende Luyckenaers, sulcx datse noch op den dach van heden, voor t'meeste paert een ruine ende verwoestheydt is. Daer leyt een soo schoone vermaerde Coremerckt, als ick meyne dat ergens mach ghevonden worden. Insgelijcx is t'lant daer rontom seer vruchtbaer ende abondant van excellente graenen van alle soorten, oock vintmen daer delicate fruyten ende costelijcke kaesen. Daer is een Collegie van Canonicken, in die Kercke van S. Germeyn, die een Bischop is gheweest van Parijs, dese stadt is d'eerste ende principaelste der dry cleyn hooft-steden, hebbende schoon rechten ende priuilegien, eensdeels als d'ander principael Hooftsteden.

¶ Gheleghentheydt der stadt van Leeuwe.

LEeuwe die ij. der dry cleyn Ga naar margenoot+ hooft-steden is gheleghen op den water-loop van een rieuierken, die een weynich van daer in de riuiere vander Gheeten loopt, ligghende een mijle van Sint Truyen, int lant van Luyc, t'is een stercke stadt, om datmen die op d'een zijde can int water stellen, oock ouermidts dat dese een frontier-stadt is van d'lant van Luyck voorsz. genietende die priuilegien, gelijck als een der dry cleyn hooft-steden. In dese stadt leyt een Clooster vande oorden van S. Augustijn, wiens Prioor een vande twaelf Prelaten van Brabant is. Oock zijn inde schoon hooft-kercke van S. Lenaerts seker Canonicken, daer iaerlijcx den tweeden dach van den hoochtijt van Pincxteren, een groote menichte volck van verscheyden contreyen wt deuotien bedevaert comen doen.

Buyten der stadt van Leeuwe sietmen een groot staende water oft Laeck, genoemt het Ven. Al-waer hier voormaels een seer sterck Casteel heeft gestaen, als frontiere vande Luyckenaers, d'welck genoech ghetuyghen die ruinen diemen noch ter tijdt siet. In dese stadt wort een soorte van bieren ghebrouwen, soo delicaet ende excellent, als dat dese eenighe wijnen in smaecke te bouen zijn gaende, die in ander verscheyden plaetsen ouer al worden ghesonden.

¶ Gheleghentheydt der stadt van Nijuele.

DIe stadt van Nijuele die iij. ende Ga naar margenoot+ leste der cleyn hooft-steden is gheleghen vijf mijlen van Bruessel. t'Is een seer stercke plaetse, daermen een groote quantiteyt van fijnen lijnwaet ende doeck maeckt, op die maniere van Camerijck, hoe wel die dese in fijnicheydt te bouen zijn ghaende, ende beter zijn. Dese is eene der vier steden, begrepen int Marck-graefschap des heylichs rijcx, ghelijck Paulus Emilius ghetuycht, die welcke gaudeert veel schoo

ne priuilegien. Dat lant daer rontom is seer vruchtbaerich ende abondant van allen goet. Niet verre van daer vintmen schoone careelen om te bouwen. Van dese plaetse is gheweest Joan Tainturier, Capellaen ende sangher Ferdinandi Coninck van Napels, welcke Joan van Trithemio is ghestelt int ghetal der deurluchtiger mannen, midts sijn groote wetentheyt ende schriften by hem gemaeckt, ende om dat hy een excellent musicien, ende een constich schilder is gheweest. In dese selue stadt leyt begrauen t'lichaem van Pupijn, d'eerste sone van Carloman, ende Vader van die H. Vrouwe S. Geertruyt, die welcke om haer singuliere deucht ende heylich leuen is ghestelt int ghetal der heylighen.

Dese H. Princersse heeft die principaelste Kercke van Nijuel ghe ondeert, voerende haren naem, d'welck een groot ende excellent vadt is, wel verciert van binnen ende buyten. Sy is oock die selue, die in dese stadt heeft gefondeert ende in-gestelt d'Edel oorden der Canonickerssen, diemen daer noch hedens-daechs siet in grooter authoriteyt in goede ende H. policien, wesende in getale van twee-en-veertich. In welcke oorden ende compaignie niemant en wort ontfanghen dan alleenlijck Jouffrouwen, hebbende vier quartieren, soo wel van t'smoeders als van s'vaders zijde. Een yegelijck heeft haer huysinghen besonder, vast byder Kercken van S. Geertruyden, ghecleet zijnde met geestelijck habijt, seer costelijck in witte cleederen, zijnde inde Kercke, maer na der noenen zijn dese gehabitueert, op die maniere van weerlijcke Madammen oft Jouffrouwen, oock vry wesende om hun te begeuen totten houwelijcken state. d'Incomen deser oorden is ghenoechsaem tot een eerlijc onderhout. Sy hebben voor haer hooft een Abdesse, diemen gemeynlijc noemt mijn vrou van Nijuele, wesende soo een geestelijc als weerlijck Ouerhooft der seluer stadt. Alwaer oock een Collegie van Canonicken is, inhoudende een getal van xxx. persoonen, oock wel voorsien van renten ende iaerlijcxsche incomen.

¶ Dat Hertochdom van Aerschot.

DIe stadt van Aerschot is geleghen aen een cleyn riuiere Ga naar margenoot+ met name den Demer, liggende dry mijlen van Louen, van ghelijcker distantien van Diest. Ten is gheenen langhen tijt gheleden dat dese heerlijckheyt is vereert gheweest metten tijtel vant Marquisschap, maer die Keyser Carolus die vijfde, heeft desen tijtel verandert inde digniteyt van een Hertochdom, ter oorsaecken vande goede diensten der Heeren, die dese was toe-behoorende, ende om het credit dat sy hebben in Henegouwe. Insghelijckx ist een seer oude Baenderije, die Heeren der seluer, zijn van het deurluchtich huys van Croy, comende wt Vranckrijck, welck Hertochdom nu teghenwoordichlijck is besittende den doorluchtighen Carolus Croy, een seer rijck ende machtich Ridder vanden Gulden Vliese.

¶ t'Marquisschap van Berghen.

BErghen is een Baenderije, opgerecht Ga naar margenoot+ tot een Marquisschap int iaer 1533. deur den Keyser Carolum den vijfden. Welcke plaetse is gelegen op eenen berch, ende by den oeuer eender cleynder riuieren den zoom, ende om een onderscheyt te maken van een ander stadt, oock Bergen genoemt, soo wort dese gheheeten Bergen op Zoom, welcke riuiere genoech haren oorspronc heeft daer by, ende dat een half mijle vander seluer stadt, haer vermengende met dat water vander Schelt. Dese plaetse is Ga naar margenoot+ gheleghen in d'uyterste deel vanden oosten van Brabant, niet wijt vander zee. Van Berghen tot Antwerpen zijn ses mijlen te lande: ende van Middelborch in Zeelant acht mijlen te water. Van Bergen was geboren M. Joan Latomus, Prioor vanden Troon by Grobbendonck, niet verre van die stadt Lier, een seer gheleert religieus, ende singulier Poeet, die onder ander ander een wtnemende boeck int licht wtgheghegeuen heeft, tegen Martinum Lutherum. Die van Bergen plochten

te doen groote trafijcke met die van Antwerpen. De Marquis plach grootelijcx d'Engelsche natie te fauoriseren, om den coopmans-handel van herwaerts-ouer, maer t'is onmogelijck dese stadt in haeren eersten fleur ende prosperiteyt te stellen. Op t'lant zijn veel heerlijckheden, met een goet ghetal van schoon dorpen, ende eylanden op die Schelt seer vruchtbaerich. Die Heeren van Berghen zijn van ouder afcomsten, van edelen bloede ende deurluchtich, ende eenighe oock Ridders vanden Gulden Vliese. Vande welcken is gheweest Robertus, Bischop ende Prince van Luyck, een seer gheleert ionck Heer. Ende Maximilianus sijn cousijn, voerende den naem van Berghen, die Aertsch-Bischop van Camerijck is gheweest.

¶ t'Graefschap van Hoochstraeten.

Ga naar margenoot+CArolus die vijfde van dien naem Roomsch-Keyser, is de ghene die Hoochstraeten heeft verheuen tot een Graefschap, dit is een bequame plaetse, maer niet ommuert, ligghende van ghelijcker distancien van Antwerpen ende Berghen ses mijlen. Van deser plaetsen was gheboren Anthonis Schoor, een man seer geleert ende vermaert. Een derdendeel van een mijle van Hoochstraeten leet een sterck ende groot casteel oft huys vanden Heere van Hoochstraeten, wesende sijn ordinarise residentie, liggende t'selue casteel aen een cleyn riuiere, ghenoemt Mercke, die haeren oorspronc daer by heeft, passerende voorts nae Breda, die haeren cours neemt inde Mase, een weynich onder Seuenberghen. Onder dit Graefschap ligghen veel dorpen, met een wijde ende breede iurisdictie, makende alsoo een groote heerlijckheyt. Die Heeren van deser plaetsen zijn ghesproten wt t'deurluchtich huys van Lalain.

Een mijle rontom Hoochstraten leyt een groot ende schoon dorp, genoemt Loenhout, van waer geboren is die geleerden Mathematicus Joan Stadius, wiens boecken te vinden zijn inde Bibliotheque Courardi Gesneri.

¶ t'Graefschap van Meghem.

MEghen is vereert metten tijtel Ga naar margenoot+ van het Graefschap ouer langhen tijdt, dese plaetse is gheleghen aende slincke sijde der Masen, dry mijlen van t'Shertoghenbosch. t'Is een goede stadt, hebbende een iurisdictie ende heerlijckheydt.

¶ Die Baenderije van Breda.

OP die riuiere de Mercke, bouen ghementioneert, is dese Ga naar margenoot+ plaetse oft stadt van Breda gheleghen drye mijlen van Hoochstraeten, ses van t'Shertogenbosch, ende acht mijlen van Antwerpen. t'Is een goede en playsante stadt, ende behaluen die schoone edificien ende huysen, soo leet daer een sumptueus slot, seer magnifijck ghebout, met dobbel vesten, vol waters, met bequame logijsen ende huysingen, d'welck niet seer langhe en is ghefondeert ende ghebout, by den Graue Henrick van Nassouwen. Breda is vereert metten tijtel van Baroenschap, met een heerlijckheyt ende staedt van grooter importantien ende in-comen, ende bouen die iurisdictie der seluer heerlijckheyt, zijnder noch borghen ende rijcke dorpen, waer by oock gevoecht is die stadt van Steenberghen, die vryheydt van Roosendael, met die heerlijcheyt van Oosterhout, out ende edel wesende, d'welck een out casteel heeft. Van daer was gheboren Joan van Boischot, een vermaert Jurisconsult oft recht-gheleerde, waer deur hy gheemployeert is gheweest tot veel digniteyten, was namaels Ambassadeur des Conincx aen die Coninginne van Enghelant, voorts Raets-heer inder Priueen oft Secreten Raedt des selfs Conincx, Tresorier vande Chartrers oft brieuen ende bescheeden tot Viluoorden, toucherende den Hertoch van Brabant. Dese Prinsschap is ouer langhen tijdt ghecomen inde handen ende heerschappije, van die deurluchtighe familie van Chalon, wesende een vande vier principaelste ende vermaertste huysen van Bour-

goengien, d'welck ten lesten deur t'houwelijck ende aliancie vande vrouwen ghecomen is aen t'huys van Nassouwen, te weten, Graef Hendrick.

¶ Die Baenderije van Diest.

Ga naar margenoot+DIest is gelegen op die riuiere den Demer, liggende een mijle van Halen, ende dry van Thienen, hebbende onder haer een groote ende lanckstreckende iurisdictie, daer worden lakenen ghemaeckt ende veel slechte tapisserijen. In dese stadt staen twee Collegiale Kercken, d'eene als die hooft-kercke van S. Sulpicius, ende d'ander van S. Jan. Van die selue stadt was gheboren Nicolaus Clenardus, seer vermaert ende gheleert in dry talen, ende heeft veel wercken oft boecken ghemaect, onder alle de Griecxsche met oock de Hebreeusche Grammatica. Ende heeft daer-en-bouen in Granaden gheleert d'Arabissche tale, ende om beter te verstaen, ende daer van een volmaecte kennisse te hebben, soo is hy na Africa ghetrocken, int iaer 1540. en is gheweest binnen die groote stadt van Feis al-waer hy vanden Coninck selue in grooter eeren is ghehouden geweest, begeerende dese tale te leeren, om bequamer te schrijuen teghen die seckte der Mahometisten, seggende hem in haren Alcoran inde Arabische tale geschreuen, groote valscheyt en grouwelijcke erreuren gheuonden te hebben, waer tegen hy geleerdelijck heeft gheschreuen ende weder-leyt. Diest is een seer oude baenderije, die Heer van deser stadt is Borch-graue van Antwerpen, Ga naar margenoot+ welcke baenderije ende heerlijckheyt nu ter tijt is toebehoorende Philips van Nassou.

¶ Die Baenderije van Grimberghen.

Ga naar margenoot+GRimberghen is ghelegen een half mijle van Viluoorden, ende twee mijlen van Bruessel, daer sietmen een schoone abdije, welcke heerlijckheyt van grooten respecte is, hebbende een groote iurisdictie van veel dorpen, wiens Heeren zijn d'outste van desen lande. Dese baenderije is ghedeylt in twee deelen: van d'een is Heer die Prince van Oraengien, ende d'ander van dese is vanden huyse van Glimes d'welck die gene zijn, die den naem van Grimberghen voeren. t'Is warachtich datter nademael dese partagie oft deylinge geschiet is, zijn ghemaeckt twee baenderijen.

¶ Gheleghentheydt der stadt van Maestricht.

DIE stadt van Maestricht Ga naar margenoot+ heeft haren naem van oudts behouden, eygentlijck beteeckenende die passagie ouer die Mase, ter oorsaken datmen daer ouer die selue riuiere passeert, ende oock dat dese by den Latijnschen daer na is genoemt Traiectum Mosae, ende wordt oock van sommige geheeten Traiectum superius, om een onderscheyt te maken tusschen dese ende de stadt van Vtrecht, gelegen aen de fronieren van Hollant, by de latijnsche ghenoemt Traiectum inferius. Die stadt van Maestricht is seer bequamelijck ghelegen op de voorsz. riuiere de Mase daer deur passerende. Daer leyt een schoone ende groote steenen brugge, daermen ouer passeert na de stadt Wijck, waer af Cornelius Tacitus mentie is makende. Dese stadt is van Luyck gheleghen vier mijlen, groot ende seer sterck. Daer liggen twee Collegiale Kercken, in die welcke van d'eene die Hertoch van Brabant Canonick is, te weten in die Kercke van S. Seruaes, die eerst t'volck tot ten Christen ghelooue bekeert heeft, wesende den eersten Bischop seer heylich van conuersatie, deurluchtich van miraculen, ende desen Prelaet is gestoruen int iaer 395. Den twintichsten ende lesten Bischop van Maestricht is gheweest S. Lambrecht, die ghemartyriseert is, d'welck oorsaecke was dat S. Huybrecht mits der grooter wreetheyt des volcx, vanden Paus heeft vercregen, soo dat desen Bischopelijcken stoel van Maestricht is verstelt tot Luyc, int iaer 710. Inde selue Kercke zijn rustende veel oude ende schoone Reliquien van verscheyden Heylighen, die op seker tijden met solemnele ceremonien worden getoont. D'ander is die Kercke van onser L.

Vrouwen. Daer staet oock een schoon ende sumptueuse Commanderije die Bissen genoemt, van Duytsche Ridders oft Cruys-heeren der oorden van onser L. Vrouwen van Jerusalem, die ghedestrueert zijnde, weder gherestaureert is, alsoo hier bouen verhaelt is. Dese stadt is toebehoorende den Hertoch van Brabant, ende int iaer 1579. by den Prince van Parma in-ghenomen, welck was een vande vermaerste belegheringhen van Nederlandt. In dese stadt is ouerleden Joan. Goropius Becanus, wiens sepulture verdestrueert leyt.

¶ Beschrijuinghe der stadt van Liere.

Ga naar margenoot+DIE stadt van Liere is gheleghen op een cleyn riuiere die Nethe ghenoemt, twee groote mijlen van Antwerpen, ende van Mechelen niet soo verre. Maer van wien oft wanneer die ghebout oft ghesticht is: en can ick in geender manieren achterhalen noch becomen. t'Is een playsante stadt, maer niet groot, wonderlijck sterck, twee-mael met mueren ende vesten wel gewatert omcingelt, hebbende dobbel poorten. Daer en is maer een prochie-Kercke, gewijt ter eeren van S. Gommaer, wiens H. Reliquien daer rusten. t'Is een lustige ende claer Kercke wel verciert, d'welck een halue Canonicxdije is. Die stadt is begift van die Hertogen van Brabant met schoon priuilegien, besonder van een osse merct ende andersins, sulcx datter in mijnen tijt op eenen merct-dach op de selue merckt, ouer die dry duysent ossen zijn gheweest. Ten anderen soo plach die stadt hier voormaels seer te floreren, deur die menichte der scholen, dier in mijnen tijt wel 32. zijn geweest, nu seer vermindert, mits desen allendigen troubleusen tijt. Inde stadt ligghen twee Vrouwen-Cloosters, Sion ende Nazareth, d'welck voor desen miserabelen tijdt plach te staen, buyten der stadt, met noch een Begijnhof. Buyten der binnen-stadt aen de Lisper-poorte, leyt dat Clooster vande Satroysen oft Carthuysers, van sumptueuse ende costelijcke edificien, d'welck inden tijdt van Merten van Rossem anno 42. stont op t'Kiel buyten Antwerpen, maer is van Rossem voorseyt verbrant ende gheruineert.

Den ij. Augusti int iaer 1582. wert dese stadt vanden Schotten aldaer in garnisoen ligghende ouer-ghegeuen inde macht des Princen van Parma, daer veel Soldaten doot bleuen, ende die stadt deyrlijck gheplundert wert. d'Incarnatie oft datum van het ouergheuen is dese.

claVstrIs ScotorVM reseratIs arte sec Vndâ
HeI Dolor AVgVstI, sIc LIra praeda stetI.

Den xiiij. dach Obtob. int iaer 1595. hebben die rebelle t'smorghens inden dageraet die voorseyde stadt van Lier verrast, met een wonderlijcke practijcke die Mechelsche poorte brekende, hebben die j. schilt-wacht vermoort, die ij. ghewont, ende die rest gheuangen. Die Borgers ende t'garnisoen hebben hun den tijt van vier uren dapperlijck verweyrt, daer ouer beyde zijden veel doot bleuen. Maer alsoo des vyants hoop soo perden als voet-volck gheweldiger aen-comende, ende die Borgers ende soldaten van vechten, schieten seer vermoeyt waren, ende vande hope berooft om die stadt te moghen defenderen. Soo heeft Don Alonso de Luna der stadts Gouuerneur die Lisper-poorte ingenomen ende bewaert ende is daer nae met eenighe Garnisoenen ende Borgers, insgelijcx metten Spaignaerts van t'Antwerpsche casteel, met de Borgers van Antwerpen ende Mechelen, by hem ontboden, met een groote coragie, nae den middach, den vyant inghevallen, ende heeft eenighe noch plunderende, ander metten roof gheladen, met ghewelt ter stadt wt ghedreuen, alwaer meer dan dry hondert vanden vyant doot bleuen, soo verslaghen als verdroncken. Ende alsoo wert die stadt tweemael op eenen dach inghenomen. Al-waer die vaillante Borghers van Antwerpen ende Mechelen, eenen alsulcken lof, prijs, ende eere behaelt hebben met Godts hulpe, die weerdich is eender eewiger ende on-

sterffelijcker memorien. Binnen Antwerpen zijn tot deser memorien siluere penninghen ghemunt, die byder stadt eenighe Officialen om hen te vereeren ende eenichsins te recompenseren zijn gheschoncken, waer af die figuere hier nae is ghestelt.

LIRA RECEPTA SERVATOS OB CIVES
PRID ID OCT CIƆ XCV

¶ Incarnatie oft datum deser victorien.

en decIMo qVarto oCtobrIs, qVod fata tVLerVnt,
hostIbVs eXpVLsIs, Capta reCepta LIra est.

¶ Beschrijuinghe van Vilvoorden.

Ga naar margenoot+DIe stadt Vilvoorden is ghelegen op de riuire de Senne, tusschen Bruessel ende Mechelen, twee mijlen van d'een ende van d'ander. Daer leet een out Slot, stercker vander natueren, dan van die conste des hant-wercx, ghebout ende ghefondeert int iaer 1375. daer worden ordinaerlijck gestelt seker gheuangenen van grooter importantien, ende dat alleenlijck van des Princen volck ende van zijnen Raedt. In dit Slot worden bewaert die priuilegien ende d'originael van desen gegeuen ende verleent by den Prince dat Hertochdom van Brabant, ende t'landt by t'Hertochdom ghevoecht, ghelijck daer oock bewaert worden die priuilegien, gheoctroyeert den Hertogen van Brabant, by de Pausen, Keysers, ende andere groote Princen. Insghelijckx oock die contracten ende transactien ghepasseert tusschen den seluen Hertoch, en andere Potentaten ende Heeren. Ende om desen schat te bewaren, soo isser een commis ghestelt by den Hertoch, ghenoemt die Garde, oft Thresorier des Chartres.

GEMBLOVRS, liggende dry Ga naar margenoot+ mijlen van Namen, is in voorleden tijden verheuen gheweest tot een Hertochdom, maer is naderhant verandert in een Abdije, vande welcke fondateur is gheweest S. Huybrecht, een Heer van seer edelder afcomste. Den Abt van dese plaetse, gelijck oock zijn successeur heeft d'eerste plaetse ende vois onder die Prelaten, ende is oock een temporeel oft weerlijck ende geestelijck Heer van deser plaetsen. t'Is een groote ende rijcke Abdije, seer sumptueus ende magnifijck. Is vermaert geweest inden tijt vande Paus Stephano die seuenste van dien naem, waer van Platina mentioneert, seggende, men schrijuet toe de verdiensten van desen Paus dat S. Huybrecht d'Edel Prince van Loreynen, heeft t'Clooster van Gemblours doen bouwen in eenen cleynen tijdt op sijnen cost. In dese Abdije is een vermaerde Librarije, daer veel boecken ligghen metter handt gheschreuen, ende noyt gedruckt, ende onder andere, die stucken van Sigebertus een vermaert chronijck ende historie-schrijuer.

IOVDOIGNE, oft Geldenaken Ga naar margenoot+ is ghelegen op een cleyn riuiere Gias genoemt, vier mijlen van Gemblours, daer leyt een seer oudt Casteel, waer

van men seyt, dat die Hertoghen van Brabant ghewoon waren, haer kinderen daer te doen op-voeden, om die ghesontheyt des lochts.

Ga naar margenoot+HAMVT is gelegen twee groote mijlen van Gheldenaecken, liggende in een vruchtbaer Landouwe, seer out, t'welckmen seyt ouer langhen tijdt een Graefschap gheweest te hebben, ghenoemt Dabor. Sy ghebruycken noch op den dach van heden een seker mate, gheheeten Dabor.

Ga naar margenoot+LANDEN, leyt soo van Hamut als oock van Thienen twee mijlen. Eenighe verclaeren dat d'outste stadt is van Brabant. Joannes Meierus schrijft dat den Hertoch van Tongheren ende van Brabant dese ghefondeert ende ghebout heeft inden tijdt dat Childerick in Vrancrijck regneerde. Eenighe affirmeren oock sterckelijck, dat sekere Hertoghen van Brabant in voorleden tijden aldaer haer hof hebben ghehouden.

Ga naar margenoot+Aengaende noch andere Brabantsche steden, als Halen, Sichen, Herentals, Eyndouen, ende Graue passeren wy voorby, eensdeels om datter geen sonderlinge materie en valt weerdich ende memorabel om schrijuen, als oock om die lanckheydt te schouwen, ende om voorts te comen tot die beschrijuinghe des Landts, ende der stadt van Mechelen.

¶ Beschrijuinghe der stadt ende heerlijckheydt van Mechelen.

Ga naar margenoot+MEchelen die plaisante stadt vier mijlen van Bruessel ende insgelijcx van Antwerpen te Lande, oock mede vier mijlen van Louen, is alsoo ghelegen int hert ende midden van Brabant, in een santachtich lant, dies niet-te-min vruchtbaerich, van bequaeme ende seer ghesonde locht, daer de schoon riuiere de Dele deur passeert, genietende het vloeyen ende Ebben wter zee. Daer ligghen veel vlietende wateren, tot groot gherief ende bequaemheydt der borgheren. Die straten zijn seer wijt ende groot, wter maten schoon ende reyn bouen ander steden. Die Borgers zijn seer vriendelijck van sprake, saechtmoedich van manieren, beleeft, manierlijck, ende wel ghefaconneert, ende godt-vreesende, van oudts vermaert voor stoutmoedich ende dapper crijsch-volck, sulcx datter noch op den dach van heden dat out spreeck-woort gheuseert wort: Deurken toe, die Mechelaers comen.

Daer ligghen seuen prochie Kercken, waer van die twee van strucktuere ende sumptueusheydt, d'ander verre te bouen sijn gaende, als die Cathedrale Kercke van S. Rombout, met eenen wonderlijcken grooten hoogen toren, wesende een Aertsch-bisdom, ende die Kercke van onser L. Vrouwen ouer die Dele. Oock staet binnen Mechelen t'huys van Pitsemborch, toebehoorende den Commandeur van d'oorden der Duytscher Cruys-heeren, daer hier vor oock af gheroert is. Als dese stadt noch inde verblintheyt des Heydenschap was, soo hebben daer verscheyden heyligen t'woort Godts ghepredickt, ende niet gheprofiteert. Maer ten lesten heeft S. Rombout (sone des Conincx van Schotlant) Mechelen totten Christen ghelooue ghebracht, al-waer hy die croone der Martyrien ontfangen heeft, int iaer 775. deurluchtich van miraculen, soo wel in sijn leuen als na sijn doot, wiens H. Reliquien aldaer in grooter reuerentien ende eeren gehouden worden. Mechelen is seer sterck midts dat t'water tot verscheyden plaetsen aen die stadt is loopende. Is oock mede een lant ende heerlijckheyt appaert, daer af die Hertoch van Brabant souuereyn Heer is, hebbende onder sijn iurisdictie noch seuenthien dorpen. Die Mechelers zijn subtijle gheesten, als gheschut-gieters, Clock-gieters, Schilders, ende beelt-snijders, oft Cley-stekers. Onder andere is vander stadt van Mechelen gheweest die wijt-vermaerde ende groote M^r. Michiel van Corijen, schilder in sijnen leuen des Maiesteyts van Spaengien, met wiens excellente conste verscheyden Kercken in Nederlant verciert zijn.

Binnen Mechelen zijn oock vermaerde constenaers van mesmakers, wiens werck wel bekent is in verre ende vremde landen, ia tot Indien toe. Oock worden daer veel costelijcke ende fijne lakenen gemaect die in verscheyden Prouincien worden gheschickt, welcke neringhe der draperijen daer hier voormaels soo pleech te floreren, als datter meer dan 3000. wullen weuers ghetouwen pleghen te gaen, Oock wordt daer veel fijn ende costelijck lijnwaet ghemaeckt daer groote trafijcke in gelegen is. Mechelen gaudeert van twee sonderlinghe Priuilegien, waer van d'een die exemptie ende vryheydt vanden tol is, daer van hier nae (tracterende van d'innemen der stadt van Nuys) breeder sal ghementioneert worden. d'Ander is dat haer goeden ende meubelen allen t'Nederlant deur niet subiect noch verbonden en zijn in eenighe bede oft assistencie van ordinarise schattinghe aen den Prince vanden lande, ghelijck als andere steden, der stadt gheoctroyeert by Hertoch Charel van Bourgoegnien, deur den grooten ende ghetrouwen dienst den seluen Hertoch bewesen.

Binnen Mechelen leyt des Hertoghen van Brabant heelijcken Raet, gheordineert ende in-ghestelt by den voorsz. Hertoch Carel van Bourgoegnien, int iaer 1436. daer toe inden eersten tot een heerlijck parlement geordineert was met eenen Cancellier voor t'hooft, twee Presidenten, vier Ridders, ses meesters vande requesten, acht gheestelijcke ende twaelf weerlijcke Raedts-heeren, Doctoren, oft Licentiaten, maer dese ordonnantie is namaels verandert gheweest by den Hertoch Philippus int iaer 1503. Maer nu op den dach van heden is voor t'hooft van desen raet mijn H. die President, daer zijn sesthien Raedts-heeren, waer die twee van dese gheestelijcke persoonen zijn ende Protonotarisen. Daer zijn twee Greffiers ende ses Secretarisen met noch eenighe ander Officiers. Onder desen Raedt sorteren ende appelleren van alle sententien by den magistraet vander stadt ghepronuncieert, die heerlijck-heydt van Mechelen, dat gheheele lant van Vlaenderen, Artoys, Hollant, ende Middelburg, in Zeelant, Namen, Luxemburg, ende Valencijn, met d'ander cleyn steden, liggende op de frontieren van Vlaenderen ende Henegou, genoemt Dielitigieuse plaetsen, ter oorsaecken van eenich different oft gheschil, toucherende heurlieder iurisdictie, gheresen tusschen die Henuwiersche ende Vlaminghen, daer onder sy resorteren ende ghelegen zijn. Die oost-Vriesen met oock die heerlijckheyt van Vtrecht, bekennen desen grooten Raedt voor het hooft in Ciuile materien, ende dat by maniere van Reuisie, van excessiuen cost. Op welcke reuisie ende ghepronuncieerde sententie, gheen appel meer en valt in gheender manieren.

¶ Vanden grouwelijcken brant binnen Mechelen.

DIE grouwelijcke destructie Ga naar margenoot+ der stadt van Mechelen is geschiet ten elf uren inder nacht, den seuensten dach der maent Augusti int iaer 1546. wanneer deur een schrickelijck tempeest van donder ende blixem, t'vier gecomen is int buspoeder, ligghende in grooter quantiteyt in die sant-poorte, deur welcke cracht die selue poorte gheheelijck is om verre ghevloghen, met allen dat fondament, sulckx datter niet eenen steen en was te vinden, noch lijcteecken der seluer. Dit duyuelsch poeder is so gheweldich gheweest, dat die selue vesten gheheelijck waren wt-ghedroocht, als oft daer van te voren noyt water in en hadde gheweest, die visschen zijn ghebraden ende verre wt die vesten gheslaghen, met groot ghewelt om verre worpende die mueren ende huysen, sulcx datter in meer dan dry hondert passen wijt, niet een huys en is onghedestrueert oft gheheel ghebleuen, midts t'ghewelt van steenen ouer al vliegende, waer af die memorie ende lijcteeckenen op den dach van heden haer noch vertoonen. Men affirmeert ende t'is warachtich datter wel 150. persoonen zijn doot ghebleuen, ende een groot ghetal menschen gewont. Den slach der voorsz. poorten was soo gheweldich, ende heeft soo grooten geluyt gegeuen, als datmen

den seluen heeft gehoort tot Antwerpen ende Bruessel. Op den derden dach is daer een cleyn ioncxken gheuonden gheweest noch leuende, die binnen den seluen tijdt noch gheten noch gedroncken en hadde, roepende: Ick heb soo grooten dorst, d'welck een der Magistraet van Mechelen heeft tot hem genomen ende opghevoet.

Den datum oft Incarnatie van dese destructie.

SeVen AVgVstI bedreeft poeIIer den helschen Donder
Tot Mechelen WIIter Sant-poorten, een snel deIIrLIIck Wonder.

¶ Vander stadt vryheydt ende Iurisdictie van Mechelen.

Ga naar margenoot+HAer district ende iurisdictie en is niet voorder streckende dan ouer die stadt ende vryheyt van Mechelen. Te weten, die voorsz. stadt, met die vijf dorpen, ende hun ghehuchten, als Heuer, Muysen, Hombeke, Leest ende Heffene, metten Buytenijen, als Neckerspoel ende Nieu-lant, met andere, mitsgaders allen hun toebehoorten, die welcke al staen onder het Schependom van Mechelen. Item t'dorp van Heyst, met sijn toebehoorten, staet oock onder die voorsz. stadt, ende vseert die costuymen van Mechelen, gelijck als binnen der stadt. Maer en staet soo immediaet niet, onder t'voorsz. Schependom, ghemerckt dat Heyst voorsz. eenen Schouteth ende seuen Schepenen besonder heeft, resorterende by leeringhe, oft appel, onder t'voorsz. Schependom van Mechelen. Die selue van Heyst, contribueren oock metter voorsz. stadt van Mechelen, in alle hunne beeden, blijckende by seker accoort, ende condemnatiee voluntarie, tusschen hun gepasseert, den x. dach der maent Meerte, int iaer xv^c. lij. behaluen dat sylieden gheen accijse en betalen.

Wort hier merckelijc gestelt Stadt vryheyt ende iurisdictie van Mechelen, tot onderscheyt vanden lande van Mechelen, d'welc metter voorsz. stadt niet ghemeyns en heeft, want dat wort van Brabant ghehouden, hebbende Officieren op hun seluen. Onder andere, eenen Stadthouder vande Leene, onder den welcken sorteren dese naevolgende dorpen, als Rymenam ende Boouheyen, Keerberghen, Putte, Wauere, Bersele, Schriecken ende Grootloo, Yetegem, Noordewijck, Duffel ende Walem, Droogenbosch, Eeckeren, Gheele, Ouwen, Conticke, Waerloos, Reet, ende Aertselaer, Ballaer, Schelle, ende Niele, ende heeft noch eenen Drossaert ende Rentmeester.

Noch zijn in Brabant vijf ander dorpen gheleghen, maer hoe wel dese onder Brabant ghelegen zijn, soo comen sy nochtans voor Schepenen van Mechelen, eenighe by hooft-aduijse, ende by appellatien, ende alle beyde by appellatien, als te weten, t'Bisschoppen hof des dorps van Doorne by Antwerpen, ende het dorp van Haecht. Wel verstaende dat die optie hebben, oft inde Cancellerije van Brabant hun appel te verheffen, oft voor Schepen van Mechelen. D'ander dry dorpen, als Wespelaer, Boortmeerbeke, ende Humbeke, comen voor Schepenen van Mechelen, alleenlijck om leeringhe oft hooft-aduijs, ende hun appellatie verheffen, die alleen in Brabant. Ende dit al achtervolghende seker Concordaet, tusschen die van Brabant, ende die stadt van Mechelen, gemaect anno xv^c. hondert xxxiij. den viij. Nouembris.

Die Leden vander Diuisien Rechte.

HET ghebeurt dat t'gheschil onderlinge geresen, tusschen allen zijn leden ende plaetsen, die onder t'recht vander diuisen resorteren, ende die vanden seluen recht vseren, ende om die gheschillen te neder te legghen: soo zijn die Drossaerden, Schoutetten ende Meyers, respectiuelijck met hunnen adioncten Schepen, &c. vergadert gheweest inder stadt van Mechelen op t'Stadthuys, int iaer xv^c. derthien, soo hier na beschreuen staet.

¶ Mechelen t'hooft vander Diuisen.
Die leden vander Diuisen.

Drossaerts van t'lant van Mechelen.

Drossaert van

Keerberghen,

Waelem,

Duffel,

Gheele,

Reeth,

Westerloo.

Schouteth van

Heyst,

Yetegem,

Schelle,

Niele,

Mortsele,

Rumpft,

Conticke,

Puerse.

Meyer van

Wildebroeck,

Ruysbroeck,

Blaesvelt,

Zeempsche ts'Heeren van Grimberghen,

Zeempse, t'Godtshuys van Oliueten,

Grimberghen, simpelijck,

Londerseele,

Eppeghem,

Humbeke.

Meyer

Tot Grootloo,

Tot Berlaer,

Tot Lijsele,

Van Breuseghem,

Van Meysen,

Van Beyghem,

Sint Ians inden Scriecke,

Van Vrempde,

Tot Putte.

Sinte Catelijnen Wauer is onder den Drossaert van Duffel, onder Perweys. Bersele, &c.

Onser Vrouwen Wauere is onder den Drossaert van Putte.

Rijmenam is onder den Drossaert van Putte, maer voorts nopende der Diuisen Rechte, daer af maecken mentie die statuyten van Mechelen: onder den tijtel, Der diuisen Rechten.

MEchelen is in onsen tijden door den Coninck van Spanien Philip. II. ghemaect een Aertsch-bisdom, waer van den eersten Aertsch-bischop is gheweest D. Antonius Perenotus, Cardin. Granuellanus, een man van groote vernuftheydt, en experientie, ghestoruen te Madril anno 1585. den 20. September, op welcken dach oock ouerleden is den Keyser Carolus de v. Den desen sprack vij. diuersche talen soo perfect datmen qualijck conde ghemercken van waer hy gheboren was. Hadde oock een singuliere memorie, want gelijck Jul. Cesar, soo hadde hy 4. oft 5. schrijuers die hy met dicteren moede was maeckende.

margenoot+: Der Brabanders conditien.

margenoot+: Oorpronck van die Mase.

margenoot+: Oorspronck vande Schelde.

margenoot+: d'Beschrijuen der stadt van Louen.

margenoot+: Louen wordt een vniuersiteyt.

margenoot+: Brussels beschrijvinghe.

margenoot+: t'Beschrijuen der Princelijcke stadt van Bruessel.

margenoot+: Der stadt van Antwerpen beschrijuinghe.

margenoot+: Borse der cooplieden.

margenoot+: Borse ghefondeert ende afghebrant.

margenoot+: Brant in onser L. Vrouwen Kercke t'Antwerpen.

margenoot+: d'Oorden vanden gulden Vliese inghestelt.

margenoot+: Antwerpen is t'hooft van een quartier van Brabant.

margenoot+: oorloge tusschen Antwerpen ende Mechelen

margenoot+: Entre binnen Antwerpen van Philippus Prince van Spaengien.

margenoot+: Den eedt van Philippus Prince van Spaengien.

margenoot+: Vremt ende een seltsaem spectakel.

margenoot+: Gouuernante ende Gouuerneur van Brabant.

margenoot+: Entre vanden Aerts-hertoge Albertus binnen Bruessel ende sijn victorien.

margenoot+: t'Gouuernement der stadt van Antwerpen.

margenoot+: Coopmanschappen tot Antwerpen van diuersche soorten.

margenoot+: t'Shertoghenbosch beschrijuinghe.

margenoot+: Beschrijuinghe der stadt van Thienen.

margenoot+: Ghelegentheyt van Leeuwe.

margenoot+: Ghelegentheyt der stat van Nijuele.

margenoot+: t'Hertochdom van Aerschot.

margenoot+: Wanneer Bergen een Marquischap wert.

margenoot+: Ghelegentheyt van Berghen op Zoom.

margenoot+: Hoochstraeten een Graefschap ghemaeckt.

margenoot+: t'Graefschap van Megem.

margenoot+: Baenderije van Breda.

margenoot+: Ghelegentheyt van Diest.

margenoot+: Diest een Baenderije.

margenoot+: Grimberghen een Baenderije.

margenoot+: die stadt Maestricht

margenoot+: beschrijuinghe van Lier.

margenoot+: Ghelege heyt der stadt Viluoorden.

margenoot+: Geblours.

margenoot+: Ioudoigne, anders Geldenaken.

margenoot+: Ghelegentheyt der stadt Hamut.

margenoot+: Ghelegentheyt der stadt Landen.

margenoot+: Steden van Brabant.

margenoot+: De stadt ende t'lant van Mechelen.

margenoot+: Brant seer grouwelijck tot Mechelen

margenoot+: Vryheyt ende iurisdictie van Mechelen.

Vorige Volgende