|
| |
| |
| |
XII.
Een eindje den polderweg op, die eindeloos recht lijnde langs de vaart, somberde een lange houten keet, de donkergroene verf dof vervaald, 't grauwe pannendak laag overhangend. De planken waren overal ruw-slordig bijgespijkerd, en 't heele huis scheen langzaam weg te zinken in den drasgrond onder de dijkhelling.
Boven de scheeve deur, slap-slobberend in de scharnieren, vierkantte een vervaald zwart bord, waarop met vergrauwde letters: ‘Volkslogement en Koffiehuis.’
Binnen, in de ruime keuken, zwartte een geweldig fornuis; daarbij stond een dikke, stoere vrouw, breed en forsch als een man; in 't vleezige gezicht scherpten de oogen met gretigen kijk, maar om den mond waasde goedigheidstrek.
Onder haar zwarten rok, opbultend in de schorte-band, breedden de forsche enkels en de plompe voeten in grofleeren schoenen, boven de machtige heupen rondden de bloote armen, dik als kinderdijen, de bovenarmen geperst in de opgestroopte jakmouwen.
De groote rechterhand omgreep den houten lepel, roerde met forschen zwaai in den grooten ijzeren pot, boerekool met aardappelen, dan stampte ze, ruw, beide handen om den lepel, dat alle aardappelkluitjes fijn moesden in de vette massa.
De deur zwaaide open, Riek stapte binnen.
‘Goeiemiddag!’ helderde haar stem.
| |
| |
Vrouw Laas keek op, knikte, groette met forsch manachtig geluid: ‘goeiemiddag! Wâ mot jai?’
‘Ik wau je wat vroage, vrau Loas.’ Riek kwam naast 't fornuis staan. ‘Ik ken niet met tante Stien in 't huissie blaive, dâ's vanzelf. Oome Jan goat erges in 'n gesticht; de dokter zel der voor zorrege. Ken ik nau niet met tante Stien bij jau komme wone? Je ken me misschien 'n poar doage gebruike en de andere doage goan ik dan uit werreke en wassche.’
Vrouw Laas zweeg nog even, haar handen doorstampend in de pot. Toen, langzaam, besliste ze: ‘Joawel, dâ zau kenne,’ en bevelend naar haar man, die binnenslofte door de achterdeur: ‘Janus, hier, leg jai de rande deres in 't fenuis en zet de pot hoog.’
De man kwam nader, met krimperige verlegen bewegingen, of hij moeite deed zijn klein verschrompeld lichaam nog kleiner te maken. In 't magere doorrimpelde gezicht streepte de neus zóó smal of 't ook niets dan een rimpel was, de groenige oogen loensden onder de dunne gele wenkbrauwen, enkele piekhaartjes maar, afrandend 't lage voorhoofd, waar de rimpels overheen rijden.
Hij knikte even, loenzend naar zijn vrouw, mompelde: ‘goeiemiddag,’ tegen Rika.
‘Nau, nau zelle we effe proate; gauw moar, voordat 't vollek komt.’
Breed stond ze vóór Rika, haar handen in de zijden, dat de roode vette armen wijd rondden als de ooren van een pot.
‘Ik hê je al meer gezaid asdat ik je wel zou kenne gebruike 'n poar doage in de week; dan ken die Leen, die 'k nau heb, oprukke; dâ's toch zoo'n luiwammes, en jau ken 'k al lang. Je ken drie doage komme, moandag en dinsdag om te wassche en zaterdag voor 't werrek. Nau dan kraig je de kost en zeventig
| |
| |
cente per dag; as je main dan nog in de week vaif en twintig stuivers geeft, bê je de man; die kê je wel verdiene bai andere.’
‘En tante Stien?’
Vrouw Laas trok haar gezicht in knorrigheidsplooi.
‘'k Heb der meroakel hekel an dat die komt; ken ze ook niet in 'n gesticht?’
‘Nee,’ driftte Riek op; ‘ze mot bai main blaive. De diakenie wil 'n reksdoalder onderstand geve,’
‘Neenet, doar doen ik 't niet voor; ik mot drie vaiftig hebbe.’
‘Zooveel?’ schrok Riek op.
‘Joa, wâ doch je? 't Is zoo'n happie niet zoo'n mensch in huis te hebbe. 'n Hoop last en ze vreet natuurlek teuge 'n kerel an.’
Rika zweeg even, wiebelend van 't ééne been op 't andere.
‘Moar,’ vroeg ze weer, ‘as ik uit ben, hoef 'k toch zeker minder te betoale?’
‘Joa, doar trek ik dertig cente voor of, per dag,’ besliste vrouw Laas. En vragend: ‘nau, doen?’
Riek aarzelde nog.
Buiten klotsten klompvoeten aan; de deur werd opengesmeten, en binnen stapten een paar arbeiders.
‘Goeiemiddag,’ langzaamden hunne lage mompelstemmen, hun knik meteen Riek begroetend en Laas, die stil schrompelde op een bankje tegen den muur, zijn handen in kalm beweeg houtjes snijdend.
De arbeiders smeten hun stukkezakke neer, gingen toen de kamerdeur binnen, waar hun stemmen doften.
‘Nau?’ vroeg vrouw Laas nog eens. Luidruchtig tilde ze de pot van de kachel, roerde er nog wat vet doorheen.
‘'k Weet nog niet, 'k mot me nog deres bedenke,’ aarzelde Riek.
‘Wel joa,’ vroolijkte vrouw Laas, ‘kom 't dan
| |
| |
moar zegge as je 't weet; en wanneer zau je dan voorgoed komme?’
‘As oome Jan weg is.’
‘En één ding nog.’ Vrouw Laas keek Riek vol aan.
‘Jai houdt nogal deres van 'n lolletje. Moar je mot je fesoendelek hauwe; ik wil hier geen hoereboel. Der komme hier zooveul manlui en jullie motte ook op zolder sloape.’
Riek lachte en met een knipoog: ‘Nee hoor, wees maar niet bang; ik heb 'n poar stevige poote. Nau gedag!’
‘Dag!’
Riek liep naar buiten, waar de lucht ijl-prikkelend tintelde in eerste vrieskou.
Eindeloos wijdde 't polderland in strakke verte, 't gras mat-grijs-groen als dof fluweel. De vaart met 't dunne ijsvlies leek mat-glas, dof-glanzend in de zon, die blij-lichtend goudstraalde uit den blauwen luchtkoepel.
De wind suizelzong door 't trillende riet langs den oever als in goudsnarige aeolusharp; 't licht scheerde tusschen de halmen, ketste blinkplekjes op 't ijs in de diepte.
En hoog wuifden de donkere pluimen als paarsche vederbossen.
Riek liep met groote stappen, dat de versleten, dunne rok flabberde om haar beenen.
Ze dacht en rekende.
Bij van Leeuwen zou ze niet meer kunnen wasschen, daar moest ze óók maandags zijn. Maar voor donderdags en vrijdags wist ze al werkhuizen, en voor woensdags moest ze dan maar zien.
't Zou wel gaan, en dan zou ze vrij zijn; ze voelde zich sterk nu, in staat veel te doen in jonge kracht. Ze zou tante Stien nog een goed leventje geven, de stumpert! Week huilerig medelijden brak door
| |
| |
haar kracht-stemming, voldaanheid ook, omdat ze nu wat voor Stien zou kunnen doen.
En ze zou weg zijn van oome Jan; hij zou haar niet meer kunnen treiteren. Ze was zoo bang voor hem, al wist ze haar meerdere kracht; als hij dreigde en vloekte, voelde ze zich weer klein als een kind, verlangde ze naar grootmoeder om haar te beschermen. Dan ook voelde ze echte droefheid om grootmoeders dood, anders was 't eigenlijk verlichting voor haar, zich vrij te weten.
Maar ze zou die vrijheid nu ook genieten, heelemaal doen wat ze wou. Ze had er toch maar een vaste verkeering met Gerrit van gemaakt, maar toen hij haar vroeg niet bij vrouw Laas te gaan, had ze hem uitgelachen.
Nau deê ze 't net. Vrau Loas was 'n goed mensch, dat ze Stien wau hebbe; der zauwe der zadder zain, die 't niet en deeë. Maar nau zau de stumpert 't goed hebbe; en zai had der aige zin gedoan.
Onder 't denken overvroolijkte haar vreugde, blij uitzien naar 't nieuwe leven.
Veertien dagen later zou Riek met Stien op weg gaan naar vrouw Laas.
Ze had nog hard gewerkt om 't armoedige rommeltje wat op te knappen voordat 't verkocht werd, dan zou ze er meer voor krijgen, dacht ze. Maar 't was haast niets geweest, en wat ze er voor kreeg, moest ze nog deelen met haar oom in Amerika en tante Stien; een paar centen hield ze over.
Een kastje had ze mogen houden en wat goed van haar en Stien, dat zou Stokker brengen.
't Stond vreemd alleen in de leege kamer; Stien zat in een hoek op den grond, want de koopman had de stoelen en de tafel weggehaald. Kleumig hurkte ze in elkaar, haar hoofd weggezakt tusschen
| |
| |
de klomp-schouders; onrustig wreven haar handen over de schoot als in tast naar 't warme poesenlijf.
Maar de poesen waren opgeruimd, vrouw Laas had zelf katten, wou er geen meer bij hebben,
Er was nieuwsgierige gaapkijk geweest van vrouwen uit de buurt, maar die waren nu naar huis voor 't éten zorgen. Alleen een paar kleine kinderen groepten nog voor de deur van 't huisje, wachtend tot Stien naar buiten zou komen.
Maar 't duurde lang, en koud-kleumerig klotsten ze weg op hunne klompjes.
Riek leunde tegen de vervelooze vensterbank, keek in strakken staar voor zich uit.
Ze was moe, haar kracht was verlamd tot een gevoel van matheid, dat haar week maakte bij 't leeg-zien van het huisje; haast onbewust voelde ze of er een stuk van haarzelve was weggenomen. Ze kon wel huilen.
Maar wild schouderschokkend norschte ze die weekheid weg. ‘Allà!’ zei ze hard, rukte Stien op van den grond. Stien's troebele oogen dwaalden rond in vraag-kijk, of ze niet begreep. Riek trok de vale doek wat stijver om de zwabberborsten; knoopte de zwarte muts stijf vast onder de vetkin.
Toen nam ze Stiens arm, zeulde haar mee naar buiten.
Grimkou ijsde haar tegemoet; de somber-zwaardrukkende, grauwe lucht dreigde met sneeuw.
Riek rilde, trok 't kleine zwarte doekje, verfrommeld als een touw, nog vaster om haar hals.
Langzaam sloffend, sjokten ze 't zandpad af. Stien was lang niet buiten geweest; waggelig schommelde haar vetlichaam met angstig heen en weer wiegen van 't hoofd.
Riek hield haar arm vast met stevigen greep; ze keek niet meer om naar 't huisje, dat stil-armoedig droefde onder de grauwe dreiglucht.
| |
| |
Bij 't volgende arbeidershuisje ging Riek den sleutel brengen; de man had beloofd hem aan te reiken bij den huisbaas. De vrouw daar was bezig in diepen buk den vloer te dweilen. Ze rees even recht, haar gezicht rood, de doorkloofde handen de druipende dweil nog vasthoudend.
‘Hier is de sleutel,’ zei Riek.
‘Goeie; leg moar doar neer. Goan je der vandeur?’
‘Joa, we goane moar.’
‘Mot je eerst geen bakkie?’
Stiens troebele oogen dwaalden naar 't tafeltje in den hoek, waar 't koffiegerei witte, maar Riek besliste kortaf: ‘Nee hoor, we goane moar deur.’
‘Nau, 't beste dan; goeiemiddag.’
De vrouw bukte zich weer, dweilde voort.
Riek zeulde Stien weer mee langs den modderigen straatweg, waar Stien's lam-slappe voeten in de oude leeren schoenen telkens wegglitsten.
‘Moe!’ klaag-kreunde ze, haar hoofd nog meer heen en weer wiegend.
‘Nau al?’ snauwde Riek. ‘We benne der nog lang niet.’ Zelf was ze doodmoe van 't harde werken den heelen ochtend, 't ongewone van 't eind loopen en 't zwaar-meezeulen van Stien. Haar hoofd voelde vreemd-licht en door haar lijf weede misselijkheid, een verslapping of ze zou kunnen neerzakken op den moddergrond. Ze had nog niets gegeten als een oude korst; Stien had gulzig 't laatste stuk brood verslonden. Door haar dunne kleeren drong ijzig de kou, dat ze telkens huiverrillend in elkaar kromp.
Bij 't dorp joelde een troep schoolkinderen aan in uitgelaten stoei; zoodra ze Stien zagen, joelden ze: ‘idejoot! idejoot!’ 't woord, dat ze bij overlevering voor haar kenden.
Riek keek nijdig om, haar gezicht in eens overgloeid.
| |
| |
Stien hield 't hoofd stil, als luisterend, haar dwaaloogen in troebelen staar.
Nog eens gierde op: ‘idejoot! idejoot!’ Plots, woest-toonloos, stootte Stien uit: ‘Lilleke dwerg! Satanskind!’
Uitgelaten gillachen schaterde op, nieuwe joelende scheldwoorden scherpten uit de kindermondjes.
Maar Riek, in eens omgekeerd, schold driftig, haar oogen opflikkerend in woede: ‘Verrèkke jullie allegoar! loeders!’
Met groote stappen holde ze voort, meesleurend Stien, dat de oude voeten strompelstruikelden.
Stien mompelde nog door: ‘lilleke dwerg; satanskind!’ tusschen klagelijk steunhuilen om Rieks meesleuren.
De kinderen liepen nog een eindje mee, bleven toen achter in blijden stoei.
Rieks woede was dadelijk weer verslapt, moe sleepte ze weer haar voeten voort.
Ze waren nu bij den polderweg, die recht tusschen de sloten lijnde, 't grint vermodderd tot donkergrauwe brij.
‘Kaud!’ galmde Stien plotseling, stumperig starend naar haar blauw-gezwollen kleumhanden.
‘Hau ze dan ook onder je doek,’ snauwde Riek, Stiens handen ruw wegduwend onder de doek. ‘En kom nau hier loope; je wordt dóár net zoo nat.’
Ze sjokte Stien midden op den weg, haar eigen voeten wegslibberend door de plassen.
‘Kaik,’ zei ze: ‘guns is 't huis.’
Maar Stien keek niet op; ze sjokte maar voort, als dood, mechanisch bewogen lichaam.
Vrouw Laas stond weer in de keuken 't eten te roeren.
‘Goeiemiddag,’ vriendelijkte haar mannestem
| |
| |
‘benne jullie doar? dâ's goeie. We goane net schafte.’
De keukenwarmte omsloeg goedig de kleumenden. Riek voelde zich in eens prettiger.
‘Dâ mô 'k net hebbe,’ grapte ze, ‘ik hê nog niet te veul gehad vandoag.’
‘Hê je doar op gewacht tot hier?’ lachte vrouw Laas.
‘Nau, dâ's nogal glad.’
‘Dag Stien!’ schreeuwde vrouw Laas.
Stiens hoofd wiegde harder heen en weer, haar blik dwaalde rond door de keuken.
‘Stumpert,’ meewarigde vrouw Laas; ‘ze ken me geen eens. Nau, goan moar noa binne.’
Riek duwde de kamerdeur open. 't Was een groote vierkante ruimte met grauw-witte muren; deuren en kozijnen verveloos, besliert met vegen sombergroen. Voor 't raam een groote lange tafel, smerig bekringd en bevlekt, wat oude matten stoelen slordig er onder geschoven.
In een hoek bij de groote potkachel hurkte oud verschrompeld vrouwtje, kleintjes in elkaar gekrompen op haar stoel; de geraamteachtige beefhanden in elkaar gehaakt op haar schoot. 't Gelige gezichtje, diep doorrimpeld, tanig als perkament, kroop weg in de mutsrand; de vertroebelde oogen staarden wezenloos, als dood.
De oude beefmond mummelde met vriendelijke beweginkjes, en 't hoofdje was wat op zij gebogen als in stage luistering.
Naast haar zat een oude man, 't heele gezicht overplekt door grijs, plukkerig baardje; om zijn mager lichaam slobberde smerige, te groote heerekleeding, 't grauwe hemd aan den hals bobbelend boven de vet-glimmende jaskraag.
Op zijn knieën kringde een zwarte kat, en twee grijze donsden op zijn schouders, de ronde oogjes
| |
| |
half gesloten, de wijze kopjes als in rustig nadenken.
Zachtjes praatte hij met ze, zijn handen streelend over de weeke poesrug op zijn knieën.
‘Hóá,’ schreeuwde Riek dadelijk, ‘doar hê we de katteboer, tante Stien! Moak moar geen ruzie om z'n lieve beessies; jai bent der toch ook zoo gek op.’
‘Joa,’ riep vrouw Laas in de kamerdeur, ‘loat Stien doar ook moar 'n ploassie zoeke; 't is doar 't auwe hoekie.’
‘Dag vrau Laize, hoe goat 't er mee?’ riep Riek naar 't oude vrouwtje.
‘Wie is doar?’ vertrilde 't oude beefstemmetje.
‘Riek van vrau Waizel!’ schreeuwde vrouw Laas.
‘O net, o net,’ zeurde 't oudje, en zachter nog, met klein gebaren van de handjes; ‘och mensch, hoe zau 't goan? me ooge kenne heelegoar niet meer, en me beene ook niet.’
‘Nee hoor,’ viel 't oude mannetje bij, ‘as 'n mensch aud wordt is 't niks gedoan.’
‘Bê je weer an 't lammeteere, katteboer?’ vroolijkte een ruwe stem, en binnen stapte een reiziger in verfomfaaide heerekleeding, een groot zwart pak op zijn rug. ‘'n Lekker warrem hoekie en de kost voor 't ete!’
't Sluwe gezicht met brutalen oogenkijk van achter de brilleglazen, speurde rond.
‘Wâ's der dat voor één?’ vroeg hij, knikkend naar Riek.
‘Geen zussie van je,’ grapte een jonge arbeider, die achter hem was binnengekomen.
‘Nee, die zau der beter uitzien,’ gaf de reiziger terug. ‘Moar zoo'n jonge maid mag hier wel deres, bai al die auwetjes. Wa's dat nau weer?’ Hij wees op 't oude vrouwtje.
| |
| |
Vrouw Laas ijverde dadelijk: ‘dâ's vrau Laize. Die lai bai der zoon in de kost, moar der schoondochter sloeg 't arreme mensch temet kepot; nau, en as je dan temet tachentig bent is 't geen happie. De stumpert was te noar asdat ze 'n brok in der mond stak; is 't niet vrau Laize?’
't Oude vrouwtje knikte, haar mond nog sterker bevend.
‘Joa, joa, moar ze had ook veul kinders; tien....’
‘Nau, toe hê ik der moar hier gehoald; wâ mot je doen? en nau hêt ze hier der hoekie en nergens last van; wâ jai, vrau Laize?’
‘Joa, joa.’
‘Voor niks doe je dat toch zeker ook niet?’ vroeg de reiziger leuk.
‘Christes, wâ ben jai toch altaid astrant,’ driftte vrouw Laas. ‘De diakenie betoalt voor der, 'n doalder in de week, doe doar deres wâ voor. Nee, die twee die doar zitte, benne 'n poar beste, as ik doar vet van mos worre....’
‘Mot je nòg vetter worre?’
Brutaal kneep hij haar in den blooten arm, maar zij duwde hem weg, krachtig, dat hij bijna omtuimelde.
‘Nau zeg,’ plaagde de arbeider, ‘ze vraite je oore toch ook niet van je kop.’
‘Goddank niet,’ gaf vrouw Laas terug, ‘dan hoorde ik jau geen meer.’
Nog vijf arbeiders stampstapten binnen, meebrengend lucht van aarde en mest.
‘'t Is hier beter as buite, potverdorie, wât is 't kaud,’ viel de een uit. ‘Me poote benne temet ofgevalle in de schuit.’
‘Zand gevoare?’ vroeg de katteboer.
‘Nau! 'n kauwe karrewai hoor!’ En schreeuwend: ‘kraige we wat te schofte?’
‘Derèk!’ schreeuwde vrouw Laas uit de keuken
| |
| |
en lachend: ‘ik mos me nieuwe gaste gedag zegge.’
De manneoogen bestaarden Riek.
‘Hé, dâ's Riekie! nau dâ's 'n beste,’ grapte één van de arbeiders.
En de andere: ‘Zeg, sloap je hier ook? in main bed is nog wel 'n ploassie!’
‘Verrèk jai,’ snauwde Riek. Haar gretige oogen keken naar de deur in verlangen naar eten.
‘Ze hêt ommers 'n vraijer!’
‘Nau joa, voor de dag, moar voor de nacht niet.’
‘Ik heb geen mensch van noode,’ viel Riek weer uit, ‘en jau te minste niet.’
Ze ging naar een paar kinderen die binnen lummelden, zich kleintjes verliezend tusschen de mannen.
Een dikke jongen met rood guitgezicht bestaarde Stien, zijn oogen in verbaasden kijk. In eens liep hij terug naar de keuken, opgillend: ‘Moeder, de idejoot is ter!’
‘Ik zel jou idejote!’ driftte vrouw Laas' stem, patsend kletste haar groote hand op 't kindergezichtje, dat 't ventje opgierde in krijschenden huil.
‘En loan ik 't nau nog deres hoore!’
't Meisje, wat ouder, zocht broertje te troosten, fluisterde met hem in een hoek van de kamer, tot zijn huilen verstilde in zacht snikken.
Nog een arbeidersvrouw kwam binnen, oudachtig al; 't was de vrouw van een der arbeiders.
Vrouw Laas zeilde geëmailleerd ijzeren borden over tafel en ijzeren vorken; achter haar sjouwde haar man een groote schotel roode kool met aardappelen binnen, plompte die midden op tafel.
De brei paarschte flets in de roode schotel, de damp wittig opwolkend.
Middenop hompen spek, even maar rood dooraderd.
Ruw schoven de stoelen over den houten vloer.
| |
| |
Plots stumperde een bedelaar binnen, zijn houten been bonkerend op den vloer.
‘Is der nog 'n happie voor me?’
‘Binne moar!’ noodde vrauw Laas.
‘Loan je haute poot buite; die hoef niet te vrete!’ grapte een van de jonge arbeiders.
Een dikke boersche kerel met licht-grijze broek en blauwe jas zat over Riek; hij knipoogde telkens tegen haar, zijn gezicht overlacht.
Maar Riek gulzigde van haar eten, telkens ook voor Stien weer graaiend uit de schotel. Een lekker gevoel van warmte en voldaanheid loomde door haar heen, ze luisterde niet naar 't gepraat, dat oplawaaide tusschen 't gesmak en gekauw.
‘Kom,’ goedigde vrouw Laas tegen de katteboer; ‘nog 'n happie.’
‘Ze weet ook wel asdat ie geen meer neemt,’ zei de reiziger half hardop.
‘Nee, nee, as je zoo aud wordt, lus je zoo veul nie meer,’ lijsde de oude man, even zijn vinger voor de poesebek houdend. 't Roode tongetje likte schraperig.
‘Aud! aud! de duvel is aud. Van Sloote is gistere al nege en negentig geworre.’
‘Nege en negentig? God allemachtig, wat 'n eind!’
‘Zoo aud hoop ik niet te worre,’ beef-zei vrouw Lijze, haar stemmetje vaag verklinkend in 't rumoer.
‘En hai is nog zoo flink. 't Hêt altaid 'n flink pestuur van 'n kerel geweest, moar nau nog hoor,’ bewonderde de arbeidersvrouw.
‘'t Is zeker nog 'n auwe vraijer van je geweest,’ plaagde de reiziger.
‘Vraijer? 't kon me groôvoader zain.’
‘Nau, nau, zoo jong bê je ook nie meer.’
‘Jong? jong? 'k ben net vaiftig.’
‘Dan ben ik nog auwer,’ zei vrouw Laas.
| |
| |
‘Doar hoef je nie groosch op te zain,’ schuchterde Laas, die kleintjes aan 't eind van de tafel zat, zijn mond telkens volproppend.
‘As je der nog uitziet as jauw waif, wèl,’ meende één van de arbeiders.
De kinderen aten gulzig, samen fluisterpratend, met vroegwijze gezichtjes meelachend om een grap.
Toen 't eten gedaan was, werden de stoelen rumoerig achteruitgeschoven; de arbeiders gingen tegen den muur aan zitten om wat te dutten.
De katteboer kroop weer bij de kachel met 't oude vrouwtje, dat behagelijk zich schurkte bij de warmte, haar mond nog verkauwend 't laatste eethapje.
De katten donsden nog op den schouder van 't mannetje, hun spingeluid zachtjes zoemend tusschen het rochel- en snorkgezaag.
De arbeidersvrouw slofte de deur uit naar haar waschhuis, en ook de bedelaar stampstapte weg, den modderweg op.
Riek had Stien bij de kachel gezet; zij voelde zich uitgerust, opgevroolijkt weer door 't warme maal en de drukte om haar heen. Ze zou hier bestig aarden. Met druk beweeg begon ze vrouw Laas te helpen met opruimen, onderwijl babbelend, grappend, dat 't dikke schommelwijf luidop lachte, tot een snauw van één der slapende mannen haar zwijgen deed.
's Avonds moest Stien de trap opgeheschen worden. 't Ging heel moeielijk, want ze had in jaren geen trappen geloopen, wist niet meer hoe ze haar voeten zetten moest.
Riek trok aan haar armen, vrouw Laas duwde haar op met forsch ophouden van 't kwabbige lijf.
Stien steunde en huilde, de tranen jammerlijk afstroomend van haar gezicht, viezig vervlekkend op 't gore jak.
| |
| |
‘Toe manlui, hellepe juillie deres 'n handje,’ riep vrouw Laas naar de twee arbeiders, die beneden in de keuken stonden te lachen.
‘Dank je hoor! knappe jullie dat zoakie moar zelvers op,’ schaterriep de ééne. ‘Ik hê de heule dag zand gevoare, vrachies genog gedoan.’
‘As 't nau nog 'n jonge maid was, moar die vette zeug! die mot der aige moar optrekke!’ spotte de ander.
‘Juilie benne lamme venters!’ driftte Riek; ‘wacht, vrau Laas, loan main moar es dauwe.’ En tegen Stien, haar stem verzacht: ‘kom, tante Stien allâ; ik zel je 'n gat je geve.’
Vrouw Laas greep nu Stiens armen, geweldig sjorrend, dat 't logge lijf weer één trap hooger kwam.
Nu kwam één van de arbeiders toch er bij; woestruw duwde hij tegen Stiens lijf, dat haar voeten vergleden, ze neersmakte tegen de trap.
Ze gilde rauw op, bleef wild huilen.
‘Hau los! Hau los!’ schreeuwde Riek, ‘je zau der loate valle!’
‘Nau wil ik je hellepe en nau is 't weer niet goed. Wat 'n maid!’ joelde de arbeider, maar kalmer nu, duwde hij Stien weer op.
‘Zeg,’ fluisterde hij in eens aan Rieks oor; ‘kom je bai me vannacht?’
‘Hau je bek!’ snauwde Riek.
Eindelijk was Stien boven.
‘Hè, hè!’ hijgde vrouw Laas; ‘ik ben der zuiver moe van.’
Riek hijgde ook, haar gezicht gloeirood, de haren zweetplakkend op haar voorhoofd.
Groot en hol wijdde de zolder, donker-schemerig belicht door een klein petroleumlampje aan den muur. Boven schuinden de bruine balken naar elkaar toe, vol geheime hoekjes waar schaduw zwartte als in peillooze diepte. Naast elkaar als gasthuiskribben
| |
| |
rijden de ijzeren ledikanten, de blauwgeruite kussens donker vierkantend boven de grauw moltonnen dekens, slordig er over gegooid.
Zwaar gesnurk zaagde op uit één van de bedden; stijf gerold als een worst in de moltonnen deken, lag daar een lichaam, 't hoofd heelemaal weg, alleen een bosje stoppelig geel haar er boven uitpiekend.
‘Dâ's 'n man, die met negotie loopt,’ vertelde vrouw Laas. ‘Die komt hier iedere vraidag sloape: as 't donker wordt, kruipt ie in z'n nest.’
‘Kaik,’ wijzend over de voorste bedden heen, ‘goane jullie nau moar in gunsche hoek dicht bai 't luikie; doar komme de andere waive ook, en de manlui meer an deuze kant.’
En vertrouwelijk fluisterend: ‘je mot oppasse voor dâ waif met der zakkie; die gapt alles wâ ze kraige ken,’
Riek lachte. ‘Bai main zel ze der hande nie vuil maoke.’
Ze trok Stiens jak uit, heesch haar in één van de bedden.
Stiens dwaalblik weifelde rond in den schemer.
‘Bed! bed! bed!’ galmde ze, handentastend.
‘Hier is je bed; voel moar, lekker kusse,’ overreedde Riek.
Maar de vette handen bleven tasten, en weer galmde ze: ‘bed! bed! bed!’
‘Nau, dat is je bed toch,’ schreeuwde Riek, en grijpend Stiens handen, wreef zij ze over 't kussen: ‘hier! hier! voel dan!’
Maar Stien, haar hoofd zwaar heen en weer wiegend, schreeuwhuilde wilder: ‘bed! bed! bed!’
‘Jesses mensch, schai uit; je leg ommersin je bed!’ driftte Riek, en tegen vrouw Laas: ‘dâ komt nau doar vandoan, dat ze altijd in 'n bedsteê gewoon is.’
‘Bed! bed! bed!’ kermde weer de idiote stem; straaljes kwijl siepelden neer langs de mondhoeken.
| |
| |
Riek, driftig, gaf haar een stomp, plofte 't vetlichaam neer op 't bed, dat 't groote schommelhoofd hard tegen 't ijzer sloeg.
Stien kermde, haar handen grepen naar haar hoofd met onzeker tastgebaar als van klein kind.
‘Maid!’ knorde vrouw Laas tegen Riek.
‘Nau joa,’ onverschilligde Riek, snel zich omdraaiend op haar hielen; ‘loat ze dan ook nie zoo te keer goan.’
‘Nau,’ zei vrouw Laas, ‘ik goan deres; doar komme de waive. En as die der in benne, de manlui.’
Drie vrouwen kwamen binnen met den katteboer. 't Oude vrouwtje Lijze schuifelde tusschen de bedden met kleine pasjes, handetastend tot ze 't hare gevonden had; ze sliep dadelijk in met zacht puffend ademen.
De katteboer hield zijn katten bij zich, twee onder de dekens, de dikke kater bovenop kringend.
Riek kroop in 't bed naast Stien, huiverrillend trok ze de deken op tot aan haar ooren. Stil lag ze te luisteren naar Stiens zacht kermhuilen, zelf 't haast uitsnikkend omdat ze haar zoo'n pijn had gedaan. Ze had straks wel dadelijk Stien willen zoenen, wat lieve woordjes tegen haar zeggen, maar ze durfde niet, omdat vrouw Laas er bij was.
En nu kwamen de vier mannen al boven, zwaar stampstappend, nog hun laatste pruim verkauwend.
‘Woar lait de maid nau?’ vroeg de één.
‘Loan der legge,’ vermaande Jan Vermeulen; en de katteboer riep uit zijn bed met nijdig opscherpen van zijn dunne oude-mannetjes-stem: ‘hauwe juillie je bek toch; loan der mê rust.’
‘Verrek jai, auwe kerel, omdat jai der nie meer lust!’
‘Nau moar,’ kwam Jan Vermeulen weer, ‘die maid vrait met Gerrit Sloot.’
‘Main 'n zorg! dan mot Sloot moar zuiniger op der zain.’
| |
| |
Riek luisterde met heimelijk prikkelende pretlach. Zoo, met allegoar was ze niks niet bang; de andere waive zauwe der wel hellepe en de katteboer en Jan Vermeule ook. Dat was toch 'n goeie vent. En de andere kerels deeë 't vanzellef ook alleen voor 'n lolletje. Maar dat zau ze niet glad zitte. Zij gaf geen oasem. Dieper nog zakte ze onder de deken, bleef doodstil liggen toen de ééne man riep: ‘zeg lekkertje, hoor es!’
De man wachtte even, ging toen terug, een paar spotwoorden vermompelend. Slaapstilte zakte neer; alleen Stien kermde nog zacht-klagend.
‘Loat die zeug der bek hauwe,’ driftte één van de mannen.
Steunend op haar elleboog reikte Riek naar Stiens bed, suste haar met teederheidswoordjes: ‘me beessie, me schatje, stil nau moar, goan nau sloape.’
Maar Stien bleef huilen.
Toen liet Riek zich voorzichtig van 't bed glijden. Zacht schuifelden haar bloote voeten over de planken, haar handen tastten in donker naar 't bed van den katteboer, die zacht snorkend ademde. Op 't dek voelde ze 't week-warme poesenlijf van den grooten kater.
Zacht praat-vleide ze tegen 't dier, dat rekte in haar handen. Voorzichtig nam ze het op, streelde den dikken kop, krauwelde in den donzigen hals, dat 't dier zacht opspinde.
Rillend schuifelde ze terug naar Stiens bed.
‘Hier is 'n poessie,’ fluisterde ze vleiend, drukte de kat tegen Stiens lijf, legde er de vethanden op.
Dadelijk begonnen ze te streelen, in mechanische gewoontebeweging; 't huilen verstilde wat, werd nu nog tot enkel mummelen. Riek praatte nog troostwoordjes, tot eindelijk Stiens hard zagend gesnurk opknarste.
| |
| |
Toen, tandeklapperend, verkleumd, kroop Riek weer onder haar deken.
Vroeg al stond ze op, scharrelde in donker naar beneden, om vrouw Laas te helpen.
In de keuken geelde 't lamplicht; vrouw Laas stond brood te snijden, haar dikke lijf nog vetter in 't blauwe nachtjak. Kortaf beval haar stem tegen haar man, die kleumerig in zijn blauwe hemd den vloer aanstofte. Ze schoof voor Riek een kom koffie aan.
Riek slurpte gretig.
‘Hè, dat warremt,’ zei ze, zich schurkend.
‘Hê je kenne sloape?’ vroeg vrouw Laas; ‘en hê je opgepast voor dâ waif?’
En knus-vertellend: ‘Vroeger hong ik nog wel deres vaak goed op zolder te droge, moar 't wier me geregeld afgestole. De waive bonde soms de loakes om derlui laif onder der rokke; en broeke trokke ze somwaile nat an: joa, joa, je beleeft wat! Goan jai nau moar vege, dan ken de boas de kippes voere.’
De mannen stommelden nu ook aan van boven; even waschten ze zich onder de pomp, groepten dan om de tafel om brood te eten en koffie te slurpen.
In eens gilde van boven een woeste huilkreet, angstig als in 't nauw gedreven wild dier.
‘God allemachtig!’ gilde vrouw Laas.
Riek schreeuwde: ‘dâ's tante Stien!’
Ze holde naar boven. Op den zolder flauw-schemerde weer 't petroleumlicht; Stien zat op in bed, haar hoofd in angstigen schommel, haar handen grijptastend. Uit haar wijd-open mond rauwden de angstgillen, wild en bang.
Vrouw Lijze zat op in haar bed, 't ouwe lijfje angsttrillend, de blinde oogen vraagstarend; de katteboer staarde half verwezen naar Stien, zijn oogen slaperig
| |
| |
half-dicht, zijn handen streelend den kater, die met een hoogen rug op zijn bed stond.
Riek greep Stiens handen, suste: ‘hier ben ik, Riek. Kaik eres, ik, Riek.’
Stien omklemde Rieks arm, kermhuilend: ‘bai me! bai me!’
Riek stapte in 't smalle bed, half op Stien liggend en nu hield 't krijschgillen op; Stien aaide Rieks gezicht, begon zacht liefheidswoordjes te prevelen.
Riek heesch haar uit bed, kleedde haar aan.
Maar Stien wou de trap niet af, bangelijk drong ze achteruit, moeielijk pogend haar slappe beenen schrap te zetten.
Vrouw Laas en een paar van de arbeiders kwamen helpen, tot 't eindelijk lukte.
‘Nee, dâ ken zoo niet met sloape,’ knorde vrouw Laas, toen de mannen weggerumoerd waren, ‘doar mot verandering in komme, de klante zauwe bang worre.’
‘Zauwe we dan niet erges anders kenne sloape? Hê je geen bedstee?’ vroeg Riek.
‘Joawel, ik hê der nog ééne, moar doar sloape de maide in as ze zondags komme.’ Toen, even nadenkend, besliste ze goedig: ‘nau in gosnaam, dan motte die moar bove sloape.’
Riek, blij, werkte flink.
's Middags, toen ze water stond te pompen op 't erf, zag ze Gerrit aanstappen.
‘Hai komt dit op,’ dacht ze wat verwonderd.
‘Goeiemiddag,’ groette hij, haar hand even grijpend; en toen dadelijk haastig, zijn stem wat bezorgd: ‘Zeg, hoe sloap jai nau hier? Bove, bai al die manlui?’
Ze lachte helderop.
‘Nau joa, wâ zau dat?’
‘Dâ zau 'n heuleboel; da's toch geen sloape voor 'n fesoendeleke maid.’
| |
| |
‘Kom jô, val om,’ grapte Riek overmoedig; ‘ik ben der toch zellef bai.’
‘Nau joa, je weet niet, wâ ken gebeure. Je had erges anders motte goan.’
Ze haalde haar schouders op. ‘As ik wau verrekke van de honger. Nee hoor, 't is hier bestig.’
‘Je ken toch wel vroage of vrau Loas geen aâre sloapploas voor je hêt?’
‘Alles ken, moar ik doe 't niet,’ hield ze vol, koppig.
Hij haalde de schouders op, ongeduldig. ‘Nau affain,’ berustte hij, maar dan, zijn gezicht ernstig, in dreiging vlak bij 't hare; ‘as je 't met één van de kerels anlait, loan ik je stikke, nau weet je 't!’
‘Hoor die! Nau gedag!’ vroolijkte ze, liep naar huis, sjorrend met den vollen emmer.
Wat docht ie wel om der te bedille. Nee, nau deê ze 't net niet.
Binnen zei ze tegen vrouw Laas: ‘och, loane we da sloape bove nog moar es prebeere, 't goat meschien wel beter as ze der an went.’
Maar 's avonds, toen Stien weer huilkermde bij 't trapopgaan, brak Rieks onwil in medelijden. ‘Magge we toch moar in de bedsteê?’ vroeg ze.
‘Vooruit dan moar,’ stemde vrouw Laas toe.
Den volgenden morgen, zondag, kwam Gerrit aanslenteren in zwaar-loomen stap; zijn gezicht was versomberd met norsch opgetrokken bovenlip. De kameraden hadden hem den vorigen dag geplaagd met 't slapen van Riek: 't hinderde hem, omdat hijzelf 't ook niet wou. In hem was sterk de trots van knap werkman, hij wou niet, dat er wat op hem te zeggen viel of op zijn meid.
En juist van Riek werd zooveel gezegd, dat hij 't niet vermeerderd wou hebben.
Riek stond al klaar in haar oude zondagsche
| |
| |
kleeren. Dadelijk haakte ze haar arm in de zijne.
't Weer was helder, dunne sneeuw hier en daar plekkend, maar overal de aarde er door zwartend.
‘Woar hê je venacht gesloape?’ vroeg Gerrit.
Ríek lachte: ‘goat jau niet an,’ plaagde ze, maar dan in eens in verteedering: ‘In de bedsteê, beneje. Moar niet voor jau, hoor! alleenig omdat tante Stien zoo'n hekel an bove hêt.’
Over zijn gezicht vroolijkte de jong-makende glimlach.
‘Dâ's net gelaik, woar je 't om doet. As je moar niet op de zolder lait.’
Riek ging met Gerrit mee naar huis. Dat deed ze elken zondag omdat ze nergens anders heen kon, maar intuïtief voelde ze, dat Gerrits ouders niet van haar hielden, alleen haar duldden om hem.
Ze hadden liever gehad, dat hij een meisje had genomen van knappe ouders, één die hem terug zou brengen tot de kerk.
Want meer en meer was hij vervreemd van den godsdienst; en de instinctmatige rechtvaardigheidszin in hem was gegroeid tot een haken naar vrijheid.
Een paar maal had hij in de stad socialistische vergaderingen bijgewoond, en wat hij daar begrepen had, was in hem vastgegroeid; dat hield hij vast, daar sprak hij over met de andere arbeiders.
De meesten, vooral katholieken, onderworpen aan 't kerkgezag, onwetend van 't groote gebeuren in de arbeiderswereld, lachten hem uit of spraken ruw tegen; anderen gaven hem gelijk, toch zonder er zich door te laten beïnvloeden, tevreden lid te zijn van Patrimonium, dat zijn afdeeling had op 't dorp.
Gerrit zelf had een paar keer vragen gesteld op een vergadering van Patrimonium; 't antwoord van de sprekers had hem niet bevredigd, maar hij durfde niet weer vragen, voelend de onmogelijkheid om
| |
| |
woorden te geven aan zijn vaagschemerende gedachten.
Maar 't verlangen, er meer van te weten, bleef.
Met Riek probeerde hij ook wel te praten over wat hij gehoord en gelezen had, maar ze grapte er altijd over, lachte hem uit omdat hij zoo geleerd wou doen.
Dan zweeg hij, bang dat ze iets tegen hem zou krijgen. Ze stelde toch 't trouwen altijd maar uit, angstig voor een nieuwen band, nu ze pas haar vrijheid had.
Nee, ze wou nog vrij zijn, nog wat grappen met de mannen bij vrouw Laas, al paste ze altijd wel op, niet te veel te geven.
Doar zou ze wel zoalig op passe. Gerrit zau der geen meer motte, en nau ze eenmoal z'n maid was, most ie der niet loate loope.
|
|
Auteursrecht onbekend