|
| |
| |
| |
X.
Septemberochtend. IJle nevel verwaasde de blauwe lucht als weensluier; weemoed droefde zóó over alles, stille weemoed van stervenden zomer, die nog warmte deed neerloomen, drukkend zwoel.
Langs de straatwegen ratelbonkerden de wagens, opgeladen met manden en kisten bollen, de magere paarden zeulden ze in zwaren zwoeg tegen de bruggen op, de schonkige knokellijven in strakken span.
't Geratel verdofte in de nevellucht, alsof 't van heel ver kwam.
Stil droefde 't huisje in zijn armoede. 't Zilverige loof aan den pereboom dunde al, en als knoestige kwasten geelden een paar groote peren er tusschen. Boven den dakrand warrelden wat dunne takjes; zwart glom 't bovenraampje, als gepoetst leder.
Boven de sloot, die mat-glazig effende, massaalde 't stuk muur, de weerspiegeling borend in 't water, 't beeld helderder dan de werkelijkheid, niet omdroefd van nevelsluier.
De deur van 't huisje hing scheef open, liet even zien in 't keukentje, dat kleintjes, intiem-gezellig schemerde in 't grijze licht.
Plots, lichtjes, suizelde windje aan, dat de popel-boom bij den ouden muur ritselde, de blaadjes als gevangen vlindertjes trillend aan de fijne stengeltjes. De nevel week en tusschen wit wattig gewolk tintte teer-blauwe lucht. Even straalde de zon als glimlachje lichtend over alles; de muurlijnen verscherpten zich
| |
| |
en 't water, kabbel-rimpelend nu, verdwaasde 't spiegelbeeld.
In den moestuin kleurde paarsch en groen bietenloof, zwaar somberend naast heel lichte dunne slakropjes, teergroen.
Wat vroeger bloemtuintje was, stond nu hoog beplant met snijboonen, een warrelbosch van ranken tegen rijzen, wegdonkerend 't uitzicht op den straatweg.
Overal kiemde onkruid: fijn-rankende muurt naast taaistijve wilde wilg, en vroolijk kransden wat witte madeliefjes als blij-lachende kindersnoetjes.
't Aardappelland lag grauw omwoeld; in den versten hoek kroop Jan nog om de laatste te rooien, zijn gestalte in 't rood-bloedende hemd aapachtig verschrompeld.
Riek stapte aan van 't aardappelland, een volle grauwe zak zwaar meezeulend.
Haar gestalte was nu vol ontwikkeld, minder hoekig, maar met iets taai-stevigs, een vertoon van schijnkracht in de ruw-bonkerige bewegingen, den forschen armzwaai waarmee ze den zak optilde, hem leegschudde in een grooten mand, dat 't grauwe zand opwolkte om haar hoofd, haar gezicht vergroezelend.
Ze sloeg den zak uit met druk gebaar, hing hem op 't wankele hekje, nam weer een vollen zak op, die daar al wachtte, en schudde die ook leeg, dat weer 't zand opstoof over 't vaal-groene, gaterige jak en den slappen rok, tot alles één vergrauwing leek, somber als een boetekleed.
De zon was weer omwolkt, en zacht-melancoliek waasde weer de nevelsluier, alles verstillend tot droom-teere weemoed, waarin Rieks heftig bewegen vreemd deed, onharmonisch.
Ze stapte nu 't huisje binnen, haar oude slappe muilen sleep-kleppend op den vloer.
| |
| |
In de kamer was 't benauwd, zwoel-stil. Stien zat aan de tafel, de handen om 't leege koffiekommetje, de poes kringend op haar schoot; haar troebele blik staarde naar buiten in 't boonenwoud, zooals ze vroeger in 't bloemtuintje gestaard hadden.
‘Wi je buite zitte?’ vroeg Rika; haar stem was voller geworden, lager, zonder den vroegeren krijsch-klank.
Stien knikte. ‘Buite! Buite!’ galmde ze, toen weer verzachtend het gegalm tot geprevel.
Riek nam den kwabbigen arm, trok 't vetlichaam op van den stoel; log hing 't tegen haar aan, dat haar lijf zich spannen moest om niet omgeduwd te worden.
In de andere hand nam ze den stoel, sleepte die mee naar 't keukentje.
Uit de bedstee rochelde zwaar kuchen en vrouw Wijzels stem schorde er:
‘Bê jai doar, Riek?’
‘Joa, 'k breng tante Stien buite.’
‘Ik leg zoo loag,’ hijgde weer de klaag-stem. ‘Kom es hier.’
‘Joa, derèk.’
Buiten kwakte Stien neer op den stoel, die wankelde, krakend als in een zucht.
‘Jesses, pas toch op,’ snauwde Riek.
De poes was Stien nageloopen, sprong dadelijk weer op haar schoot, kringde zich in 't nog warme kreukelplekje van den rok.
't Logge vrouwlijf kwabte daar nu stil in den melancolieken nevelsluier, haar lippen zacht prevelend vage klanken, als van heel ver komend.
Riek ging weer in huis, liep op de bedsteê toe, waar vrouw Wijzel zat, geleund tegen haar kussen, dat rechtop stond tegen opstapeling van grauwe zakken.
't Oude gezicht was nog verscherpt, blauw be- | |
| |
plekt; uit de open gezakte mond hijgde de adem met benauwde snerpingen.
‘Zoo benauwd.... benauwd.... zet 't roam ope!’ hijgde ze.
Riek schoof wild 't raam op.
‘Wi je drinke?’ vroeg ze kortaf.
Vrouw Wijzel schudde 't hoofd; benauwder nog hijgde de adem; de knokige handen, door rheumatiek verkromd tot klauwen, grepen in de lucht met angstig zoekgebaar.
Na een oogenblik hield de hijging wat op, de spanning week en 't blauw bleekte weg uit haar gezicht, dat nu in zijn tanigheid al dood leek, de adem alleen nog hijgpiepend.
Ze was 't laatste jaar àl achteruitgegaan, àl achteruit. Den vorigen winter had ze al haar werkhuizen op moeten geven, ze naaide alleen nog, hielp bij de wasch met soms opgillen van pijn, ze streek nog, telkens neerzakkend, tot haar verklauwde handen 't ijzer niet meer konden houden.
Riek ging hier en daar helpen, maar ze kon zich niet vast verhuren, omdat 't voorjaar weer haar handen vroeg in den tuin.
Zomers had vrouw Wijzel thuis bollen gepeld en Riek ging in 't bollenhuis. Dat was haar vroolijkste tijd geweest: onder 't snel-mechanisch bewegen van haar handen kon ze praten, jool-roepen naar de arbeiders als de meesterknecht of de patroon 't niet hoorden.
Wel pijnde haar rug van 't heele dagen rechtop zitten op de bank, wel tintelden soms haar beenen, dat ze niet meer stil kon zitten, even woest op moest springen, maar 't was toch beter dan thuis zijn, in de benauwde sombering dáár.
O, ze wou der weg, ze wou der weg, maar 't ging niet. Nu weer hield de ziekte van opoe haar
| |
| |
vast, 't ouwe mensch had oppassing noodig, ze kon niet alleen blijven met Stien en Jan.
Riek pelde weer thuis bollen, maar, dacht ze, hoe mos dat van de winter gaon? ze konne geen eens 'n biek koope, jeses wat 'n ellende!
Moar as opoe beter wier most ze der van tussche.
Ze zei 't nu in eens; terwijl ze 'n mand met bollen binnensleepte.
‘Zeg opoe, we motte deuze rotboel uit, ik verdroai 't langer.’
Vrouw Wijzel schrikte op, haar oogen strak vergroot.
‘Hier uit?’ gilde ze; ‘nee hoor! niet zoo lang ik leef!’
Riek schamperlachte.
‘Nau, vast,’ besliste ze, ‘ik mot deruit, ik goan diene....’
‘Jai goat niks,’ en in eens haar stem verweekend tot klaag-smeeking; ‘wacht dan te minste tô 'k dood ben.’
Riek haalde de schouders op, en hard: ‘Dâ ken nog wel zoo lang dure; en ik proat ook van as je beter wordt. Dan bedank ik der voor om me langer kepot te werreke op die verrotte tuin.’
‘En denk je dan dat jai genog verdiene ken voor ons allegoar?’ schamper-vroeg vrouw Wijzel; ‘want werreke ken ik toch geen meer.’
‘Neenet, dâ's vanzellef, moar jai ken noaie en voor tante Stien kraig je van de diakenie.’
Vrouw Wijzel huilde in eens. ‘Joa, joa, van de diakenie, net as veleje winter....’ en nijdig snauwend: ‘dâ 'k dat mos anneme op m'n auwe dag. Was 'k moar liever dood!’
‘Nau joa, dâ's nau geen zegge, moar ik ken in 'n dagdienst goan of geregeld uit werreke of wassche.’
‘Net of jai werrekhuize kraigt,’ viel vrouw Wijzel weer uit, de woorden kort uitgestooten door de
| |
| |
lichte benauwing; ‘de mevrauwe magge jau nogal; net zooveul as 'n rotte appel.’
Riek schaterlachte. Ze gooide haar elleboog wat op met gebaar van minachting.
‘'k Heb schait an jau mevrauwe. 'k Ken bai vrau Emmers komme werreke en bai vrau Loas....’
‘Vrau Loas!’ schreeuwde vrouw Wijzel, ‘'n faine boel, as je doar.... doar.... Jeses, help...!’
Doodsbenauwing deed haar opvliegen of ze al hooger wou in de kussens, haar handen zochten weer, de oogen strakten wijd.
Riek keek 't wat bangelijk aan, toch doorpellend aan de bollen.
Toen de aanval voorbij was suste ze: ‘Mensch, goan dan ook niet zoo te keer.’ En kalm-beslist: ‘Ik doen 't tòch.’
‘Je doet 't niet! je mos je schoame me zoo te ploage, nau ik dag en nacht op me gat mot zitte van de benauwdighaid.’
‘Nau, en ik bedank dervoor om hier te blaive; ik goan dood van sagrain!’ schreeuwde Riek, haar oogen opflikkerend in drift. ‘Wat heb ik nau? niks as ellende!’
‘Kan ik dat hellepe? loop dan de stroat op en loat ons hier allegoar verrekke; dan kê je net zien wâ je bent!’
Riek barstte uit in wild huilen. ‘Wat 'n noarig-heid, je zou je der bai ophange.’
‘Je denk ook niks niets an main, driftte ze; ik ben toch 'n jonge maid!’
‘Wâ zau dat? as je jong bent mô je voor je auwers zorrege; eert uw voader en uw moeder of je groomoeder dâ's net gelaik. As ik jau op stroat had loate legge vroeger, was je nau geen jonge maid.’
Riek haalde de schouders op en snik-stotterend: ‘had 't moar gedoan! had 't moar gedoan, dan had
| |
| |
ik al die ellende niet! Altaid ploetere in die smerige grond; jasses!’
‘Nau, en ik goan hier niet uit voordat ik in me kist leg,’ koppig hield vrouw Wijzel vol. ‘En oome Jan blaift bai me. En jai.... jai.... Christes!’
Haar stem verstikte in benauwing weer, heviger dan de vorige maal; wild hijgde haar adem, de handen tastten, tastten, in doodsbenauwing.
Door Riek bangde plots ontzettende angst, dat opoe zou stikken. Haar woede-drift was bedaard, verslapt, en mal spottend kalmde de gedachte, dat alles nu toch voor niets was, dat ze toch niet weg kon, zoo lang opoe ziek was.
‘St opoe, hau je goed,’ fluisterde ze en toen de zieke hijgde: ‘woater!’ stapte ze naar de keuken, schepte in een kommetje water uit de emmer, goot een slok tusschen de blauwe hijglippen.
Verdikkeme, wâ keek opoe, der ooge verdroaide zuiver zoo of ze dood gong. Bangelijk verfluisterde ze sussende woorden.
Toen de benauwing weer wegzakte, vrouw Wijzel stil zat, uitgeput, de adem nog piepend, ging Riek woordloos weer pellen. Haar gezicht was strak-norsch verouwelijkt.
Wit effende 't zilverige licht in de kamer, in de hoeken verschemerd tot grauwe schaduwvlekken.
Om twaalf uur, terwijl Rika de roode kool met aardappelen op den aarden schotel kwakte, stapte Gerrit binnen.
‘Goeiemiddag,’ vriendelijkte zijn rustige stem.
Riek keek op, haar gezicht nog norsch. ‘Goeie-middag,’ groette ze kortaf.
Ze liep nog altijd met Gerrit, maar nog wou ze geen vaste verkeering, in half onbewusten angst voor een nieuwen band.
| |
| |
Soms wel, als de sombering van haar leven haar loodzwaar drukte, wou ze ja zeggen en dan maar gauw trouwen om hier weg te zijn, wat anders te hebben. Maar nooit was dit een spontane drang in haar, hevig liefdesverlangen naar samenleven met Gerrit, en altijd weer overwoog ze bangelijk: als ze trouwde zou ze weer gauw gevangen zitten met 'n nest met kinderen. Bah nee.... dan zoo nog maar, tot ze heelemaal vrij zou zijn.
‘Zeg Riek,’ zei hij, ‘Coba vroagt of dat je vanoavend 'n bakkie komt doen, omdat ze joarig is.’
Riek glunderde in eens op; ‘Joa, dâ's goeie,’ stemde ze toe, blij.
‘Nau, gedag dan.’
Hij stapte weer weg, wetend dat Riek er niet van hield als hij bleef lummelen.
Toch, nu hinderde haar zijn dadelijk weggaan; ze had nog wel effe wille klesse; der was nau zuiver geen schepsel hier die der 'n mond gaf. Affain, ze zau vanoavend goan. Oome Jan mos dan moar op opoe passe, der was toch niks an die benauwdhedens te doen.
Ze bracht Stien wat eten buiten, schepte op voor haarzelf en Jan, die al gretig zat te loerkijken, zijn oude beefhanden om de lepel.
Riek nam voor opoe naar de kamer een bord mee.
‘Wie was doar?’ vroeg vrouw Wijzel, verkauwend 't eten met langzaam-gretige happen. Ze had altijd wel trek in eten, maar 't lei der toch zoo zwaar of 't een zak met steenen was.
‘O,’ luchtigde Riek, ‘Gerrit Sloot; ik goan vanoavend 'n bakkie doen bai hullie omdat Coba joarig is.’
‘En wat mot ik dan?’
‘Oome Jan mot moar opblaive, ik goan, dâ's vast.’
Vrouw Wijzel zuchtte, maar Riek zei niets. Ze liet zich nau eres niet teugehauwe. In eens dofte
| |
| |
weer de mokgedachte aan de opsluiting lang geleden met kermis en nijdig sarde ze:
‘Je ken me nau te minste niet opsluite, lekker!’
Vrouw Wijzel zei niets terug; ze voelde zich nog mat en loom na de driftbui van straks.
Sloot woonde in een rij arbeiderswoningen, die langs den straatweg lag, troosteloos kazerne-achtig, raam naast raam, één lang gebouw zonder ingang, als een gevangenis, De oude steenen, slecht gevoegd, verkleurd, brokten onregelmatig en 't dak leek één lange blikkering van grijze pannen, waarlangs de goot oranjegeel lijnde. Achter waren de deuren, en voor ieder huisje een plaatsje afgepast, en in 't midden, op een opengelaten vierkant een put. En in doffe treurnis rijden daar zwart geteerde schuurtjes, somber en eentoonig.
Achter 't keukentje bij Sloot rumoerden de stemmen. 't Was een vrij ruime kamer, blinkend van zindelijkheid, met uitzicht op den straatweg. Aan den muur, overbloemd door kleurig behang, vierkantten in bruine lijsten een paar slechte lithographieën van Luther op den Rijksdag en Johannes Huss ter brandstapel gevoerd, en daaronder plomp-opdringend-zwart een paar bijbelteksten in papieren omranding. Naast het kachelgat tik-takte de lange vierkante klok met statig slingerbeweeg.
Op de twee glimmende bruine kastjes pronkten wat grove pulletjes en vaasjes en beeldjes, kinderen met groote hoeden en platte gezichten, kannetjes met wit bebloemde oortjes, in harde kleuren geverfd.
Het witte franjegordijn vóór 't raam was neergelaten en de lamp boven de tafel straalde gelig blinklicht de kamer in.
Op de tafel witte het koffiegerei op 't bruine
| |
| |
blaadje, 't lichtje spatte knetterend onder de puffende koffiekan.
In den hoek bij 't raam zat vrouw Sloot, glundere dikbuikige matrone. 't Ronde gezicht leek oud door zijn verrimpeling, maar de oogen blonken jong met scherp-levendigen kijk en over 't gezicht waasde blij-rustige, lieve tevredenheid. Ze was pas zes en veertig jaar, maar 't leven had harden zwoeg van haar gevergd voor haar tien kinderen; nu nog zwoegde ze van den morgen tot den avond, maar met minder zorgelijke angstgedachten, nu de kinderen allen, op drie na, al verdienden.
Over haar zat haar man, stevig-korte kerel, de breede kop stoer op den korten nek, omkroezeld door 't warrelige bruine haar.
Om zijn mond vroolijkte een graptrek, aangroeiend tot iets als jolige ironie, wanneer hij den mond opendeed om leuk iets te zeggen met zijn langzame stem, die in sleependen gang 't ééne woord rijde aan 't andere.
Tusschen vader en moeder in, op 't bankje onder 't raam, hurkten de drie jongsten, knussig naast elkaar als vogeltjes op een tak. 't Jongetje tusschen de zusjes, alle drie bleeke kindertjes, druk doenerig, kibbelend met booze gezichtjes en grisserige beweginkjes, zonder harder geluid te geven dan kwetterende vogeltjes. Vóór hen stonden boterhambordjes waarvan ze de laatste kruimeltjes afpikten met de dunne vingertjes.
Vooroverhangend over de tafel lummelden de drie andere jongens, kleine arbeiders al in hun gestreepte truien vol dikke stoppen, hun handen zwart bekorst van de aardewroet. Over alle drie glunderde een trek van moeders lieve tevredenheid, maar ouwelijker dan hun leeftijd was, alsof ze altijd oververmoeid waren.
‘Wâ doen m'n poote 'n zeer,’ klaagde de oudste
| |
| |
van de drie, ‘me knieë benne net zoo staif van dat legge op 't zand de heule dag.’
‘Nau joa,’ ironiseerde de jongste, ‘lang zoo erreg niet as de maine onderloast, toe ik de heule dag bolle na de stelling mos brenge; toe woare ze zuiver deurgeloope; is 't nie, moeder?’
‘Joa, moar dâ's nau allang weer beter; allà, je mot geen auwe koeie uit de sloot hoale.’
‘Nau zit je lekker te pelle,’ plaag-grapte Coba, frisch dienstmeisje in haar groen geruite blouse op donkerder rok, haar gezicht glimmend van groene-zeep-wassching. Ze knuste wat achteraf met haar vrijer, handen in elkaar gehaakt, zij overleunend tegen zijn lange lijf.
‘'t Is wat lekkers!’ viel Jan uit; ‘dâ stil zitte hê je ook gauw genog van.’
De twee oudste zoons, Gerrit en Kees, stamp-stapten de keuken binnen, toen de kamer, groetend met lichten hoofdknik. Hun kleeren damp-wasemden duffe aardgeur uit met zurige zweetlucht.
‘Is Riek der nog niet?’ vroeg Gerrit, zijn oogen in speur-kijk.
‘Nee hoor, ze komt niet.’ plaagde Coba.
‘Och maid, bemoei jai je met je aige bemoeisel,’ grapte Gerrit.
‘Goane jullie je nau eerst wat opknappe,’ drong vrouw Sloot aan.
‘Eerst effe ruste en 'n stuk ete,’ zei Gerrit, zakte neer op een stoel, zijn hoofd gebogen, de armen rekkend tusschen de knieën. ‘'k Heb de heule dag zand gevoare.’
‘Goat de Moas nog ophooge?’ vroeg Sloot.
‘Nau: in die zanderai was 't meroakel heet zoo in 't lauwtje.’ Haastig verkauwde hij 't brood, dat zijn moeder hem reikte, rees toen loom op. ‘Nau, ik goan moar.’
| |
| |
Kees was al boven; Gerrit klom de steile zoldertrap op in 't keukentje; zijn knieën pijnden als gebroken, machteloos haast slapten zijn armen. Maar blij vroolijkte in hem de gedachte, dat Riek straks zou komen.
Boven smeet hij zijn stinkende kiel in een hoek, schoot een schoon grijs sporthemd aan over de trui, en een vest, dat hem wat heerachtig deed lijken.
‘Verdomd, wat moak jai je aige mooi,’ viel zijn broer uit, die een schoone kiel aanschoot; ‘zeker omdat je maid komt, die je maid niet is.’
‘Ze zel 't wel worre,’ rustigde Gerrit met optrekken van zijn bovenlip. En snel, het hoofd wat schuin in luisterhouding: ‘doar is ze.’
Maar Kees schaterend: ‘Kerel, da's buuvrau, hoor ze krasse.’
Gerrit lachte ook, ging naar beneden. Kees volgde langzaam met loomen stap.
In de kamer zaten nu ook de buren, een oudachtige man, verkromd als een armelijke boom, 't rimpelgezicht suffig met starenden oogenkijk; zijn vrouw leek vlugger nog, leelijk tanig gezicht, de mond met de zwarte tandbrokken mummelend de woorden.
Nu stapte Griet Vemert binnen, jonge meid, met jolig pretgezicht. Ze ging naast Coba zitten, fluisterpraatte met drukke kakelstem.
Vrouw Sloot schonk koffie in, strooperig drabte ze in de kopjes, de cichorei-geur opscherpend.
Toen Riek wat later binnenkwam, keek ze even rond met half toegeknepen oogen voor 't licht. ‘Goeieoavend,’ groette ze, feliciteerde Coba en Sloot.
‘Hier maid, hier is 'n zit voor je!’ noodde Gerrit.
‘Nee hoor, kom jai moar hier,’ grapte Kees.
En Sloot leuk langzaam, de graptrek vroolijkend om zijn mond: ‘Laat ze nau zellef der ploassie moar zoeke.’
| |
| |
Riek ging tusschen Gerrit en Jan zitten, Gerrit trok zijn stoel wat dichter naar haar toe.
Even zweeg 't stemmenrumoer, siste langgehaalde koffieslurp met lichter nazuchten.
Toen vroeg de buurman, zijn onzekere sleepstem verbevend de woorden: ‘Legge de kippes nog, buuvrau?’
‘Nau, dâ's 'n beetje,’ antwoordde vrouw Sloot; ‘je mot ze vasthauwe hier, dan is 't vanzellef gauw gedoan.’
‘Ik hè toch één kip gehad, die is de heule zomer niet uitgeschaije geweest met de leg,’ zeurvertelde buurman, ‘is 't nie waar vrau?’
Buurvrouw knikte. ‘Joa, dâ's 'n beste, moar anders, buuvrau hêt gelaik: 't is niks gedoan, as je de beeste vast mot hauwe.’
Onder de jongeren rumoerde praat en lach, gedempt nog zoo in 't begin van den avond.
‘Wat hê je gekrege voor je verjoardag?’ vroeg Riek aan Coba.
‘Nau maid, 'n fain ringetje van zain; kaik!’ Ze stak haar ruwen werkvinger vooruit, waarom een dun gouden ringetje met groene glinstersteentjes knelde.
‘En die bloese van moeder. Mooi hè? en die beeldjes hêt Stien gestuurd.’
‘Prachtig,’ bewonderde Riek met een gevoel van jaloerschheid omdat zij nooit niks had.
‘Moeder,’ klaagzeurde 't jongste meisje, tenger poppeke van vier jaar, ‘'k hê zoo'n beetje suiker.’
Ze hield haar kopje aan haar moeder voor, haar lipjes viezig opgetrokken.
‘Genog hoor,’ lachte moeder.
Maar 't kind zeurde nog eens: ‘hê nee moeder, mag 'k dan 'n bappie?’
‘Doar dan, omdat Coba joarig is. 't Groeit me anders niet op me rug.’ Uit 't bruine trommeltje
| |
| |
greep ze een paar balletjes, schoof voor ieder der kleine kinderen één op tafel.
't Kleintje zoog gretig, slurpte nu ook haar kopje leeg, 't hoofdje ver achterover om 't laatste zoetachtige dik er uit te laten loopen.
Vrouw Sloot presenteerde koekjes uit een glazen trommeltje.
‘Doar trakteer ik op,’ vertelde Coba, ‘en voor de manlui 'n segoar.’
Van 't kastje nam ze een papieren sigarenzakje, reikte haar vader twee donkerbruine sigaren, de jongens ieder één, behalve 't kleinste ventje op 't bankje.
‘Ik bewoar 'm tot zondag, jô,’ zei Jan; ‘as 'k door 't dorrep loop.’
‘Wor jai moar nie misselek,’ vermaande moeder; ‘jai bent nog veuls te klein om te rooke; je zel je hart uit je laif spuge.’
‘Zeg moeder, hai kom toch onder en bove uit z'n broek,’ grapte Sloot, en Jan proestlachend, verontwaardigd: ‘Net of 'k niet altaid rook zondags as ik 'n cent heb; verdikkeme, nau!’
‘Weet jullie dat Verboast de auwe Sanders zoo op ze harses hêt gesloage?’ vroeg Kees.
‘Dan was die netuurlek weer in de olie,’ beefstemde buurman.
‘Ze magge main levend stroppe as die twee doage achter mekoar nuchtere is,’ zei Sloot leuk.
‘Nau auwe, dâ kon je kop koste,’ plaagde Gerrit; ‘hai is toch deres ziek geweest.’
‘Nee jô, dâ rekent nie mee; as die gezond is, meen ik.’
‘Nau, en onderloast dan in de kerrek, toe die zoo zat te griene?’
‘Toe hêt ie 'm 's oavens pas goed geroakt.’
‘Ze zegge asdat auwe Sanders op sterreve lait.’
| |
| |
‘Zoo? dâ zel leelek zain voor Verboast, dan kan die nog met z'n gat de kast indroaie.’
‘Och, och,’ meewarigde buurvrouw, maar vrouw Sloot, kortaf, hard: ‘z'n verdiende loon! zoo'n zuipert.’ Toen, vragend naar Riek: ‘hoe is 't met je groomoeder?’
Rika schouderschokte. ‘'t Zellefde.’
‘Woarom goat ze niet eres noa die dokter van Moore in de Hoag, je weet wel?’
Riek schamperlachte. ‘Joa, as ik uw cente had! En opoe lait altoos in der bed, ze zau geen eens kenne.’
‘Die mot anders knap zain,’ gewichtigde vrouw Sloot; ‘as der geen een je beter ken moake, weet hai nog road.’
‘Och moeder, 't is toch moar 'n kwakzalver,’ minachtte Gerrit.
‘Neenet,’ ijverde vrouw Sloot; ‘'t is 'n echte dokter, hai hêt al zooveul mense geneze.’
‘Hai mot zoo stinkend raik weze,’ viel Kees in.
‘Hoe ken dat? hai kraigt toch zeker enkel arreme mense?’ beef-zeide buurman, weer koffieslurpend met poesachtigen oogenknijp.
Vrouw Sloot, blij met haar weten, viel weer haastig in: ‘Nee hoor, ebuis, der komme zadder raike bai 'm.’
‘Hai hêt 'n preces an z'n kont,’ kalm-zegde Gerrit.
‘Dâ zal hem 'n zorreg weze; hij hêt cente genog,’ meende Kees.
‘Nau,’ vertelde vrouw Sloot, langzaam-gewichtig, in rustige vertelhouding, haar knieën wijd van elkaar, de armen gekruist, haar oogen in levendigen kijk van de één naar den ander, ‘ik heb dan onderloast 'n geschiedenis gehoord, doar stoan je van te kaike. Der was 'n raike juffrau, 'n prefestersdochter, die had zoo'n moagpain, as dâ se doch, dâ ze temêe
| |
| |
dood gong. En geen één dokter die der wat an kon doen, en de prefester ook niet. En toe liete ze van Moore komme; hai keek der moar effe an en toe zai die derek wat der scheelde. Der moag was in de hoogte gegroeid omdat ze der kersjet zoo staif reeg en as ze der niks an deê, was ze in veertien doage der geweest. Moar ze most wat schuurzand ete, dat zakte dan op der hart en dan gong der moag meteen noa beneje. Dat hêt ze gedoan en toe wier ze heelegoar beter, en der vader, dat was zoo'n raike stinkert, die gaf meneer van Moore 'n bankie van duizend gulde.’
‘Duizend gulde!’ schreeuwde Coba's vrijer. En lollend: ‘had ie main die moar liever gegeve, wat jai Co? ik had ook wel kenne zegge van dâ schuurzand.’
‘Nau joa, dâ's nau altaid,’ kalmde vrouw Sloot; ‘je mot der dan toch moar op komme.’
Ze keek weer rond in knus genieten van den indruk, dien haar verhaal maakte. Langzaam, met ver reiken over de tafel, schonk ze de kopjes weer vol.
‘Mos ze dat zand ete?’ vroeg Riek nog eens nieuwsgierig, gebogen over de tafel.
Vrouw Sloot knikte.
‘Netuurlek; anders kon 't toch niet in der laif komme.’
‘Nau, ik zou niet motte, wâ jai Gerrit?’
‘As je der toch beter van wier,’ pleitte Coba.
‘Nau, ik weet niet,’ zei Gerrit bedachtzaam, ‘'t laikent main 'n roar receppie. Ik heb geleze asdat 't 'n kwakzalver is, doar stoat ie voor bekend.’
‘Och jai,’ minachtte Riek met een elleboogsbeweging, ‘jai heb altaid wat geleze.’
‘Zeg dat wèl,’ viel Kees in, ‘hai heb altaid de waishaid in pacht.’
‘t Is toch echt woar,’ hield vrouw Sloot vol
| |
| |
met nadruk, bang, dat de indruk van haar verhaal verzwakken zou.
‘Joa,’ baste Sloot's stem, de graptrek lichtjes vroolijkend om zijn mond, ‘hai mot allegoar van die bezondere dinge hebbe. Der was nog es 'n noaister, die had zoo'n pain in der moag, Toe gaf ie der 'n levende spin te ete en die kwam weer uit der mond met allegoar droadjes om z'n laif; die had zai in der moag gehad.’
‘Jasses!’ gilde Riek. Allen trokken griezel-gezichten, maar Gerrit, beslist uitvallend: ‘Dâ ken niet; 'n beest ken nie leve in 'n menselaif.’
‘Hai kwam der ook weer uit,’ zei Sloot leuk, zijn mond ombeefd door den graptrek. Maar zijn oogen keken kalm zonder lach.
‘Nee,’ hield Gerrit vol: ‘as die in der keel kwam ging ie derek dood.’
Sloot haalde even de schouders op. ‘'t Is main voor vast verteld.’
‘Nau jô, leg jai dan ook niet te zaneke,’ snauwde Coba tegen Gerrit; ‘as voader 't toch zait.’ En in eens met iets angstigs: ‘ik bait ook wel deres droaje af.’
‘Dan ook moar 'n spin vrete,’ plaagde Kees.
‘Jasses jô, haud der van op!’
‘Nau, ik doe 't nooit nie meer,’ beweerde Griet.
‘Spinne ete?’ vroeg Kees.
De jongensstemmen gier-lachten op.
Coba's vrijer had een poosje stilgezeten; nu, geheimzinnig, vertelde hij: ‘Je hoort al wat roare dinge. Die jonge van Mie Koore, die had over veertien doage z'n moeder zoo gesloage. En toe die 's oavens buite kwam, toe wier die zoo in ééne têuge de muur gekwakt en der was toch niemand.’
Even zwoelde bange stilte in de kamer, de oogen in staar naar den verteller, de kinderen kropen dichter op elkaar.
| |
| |
Maar Gerrit, kalm afwerend: ‘Och jô, dâ deê de wind.’
‘Der was geen wind; 't was 'n straf.’
‘Klesseraij!’ barstte Sloot uit, nijdig; ‘klesseraij van de roomsche!’
En buurmans beefstem waarschuwde: ‘Je mot niet zukke dinge vertelle; dâ's God verzoeke.’
Zijn vrouw knikte en Sloot knorde: ‘Je zau goddorie de kindere bang moake.’
Coba fluisterde met haar vrijer, dicht tegen hem aangedrongen, als in angst voor zijn verder-vertellen.
‘Jullie motte noa bed,’ zei vrouw Sloot tegen de kleintjes, ‘'t is al hallef tien.’
‘Eerst nog 'n koekie,’ zeurde de jongste, greep met gretige handjes toen vrouw Sloot een koekje aanschoof.
‘En we motte 'n versie ook nog zinge,’ vroolijkte het oudste meisje, ‘da doene we altaid as der een joarig is.’
‘Joa 'n psallem,’ viel buurvrouw bij, lang uitgehaald-plechtig.
‘Dâ's goeie,’ besliste vrouw Sloot, ‘en dan dat liedje van koningins verjoardag? dâ kenne de kindere zoo fain.’
‘'n Wilhellemussie,’ zei Sloot.
Maar Griet, lacherig, flapte uit: ‘jasses neê, dâ's net de dooiedans. Ik zing liever van:
‘Hê je ook de kleine Ko gezien?’
‘Wâ's dat nau voor 'n lied!’ weerde vrouw Sloot af, minachtend.
Buurvrouw zette in, hoog galmend met tril-stem:
‘'t Haigend hert, der jacht ontkome!’
De oudere lui zongen ijverig mee, onder de jongere
| |
| |
vroolijkte pret, half verborgen proestlachen. In eens gilde Riek op, greep naar haar been, gaf Gerrit een stomp.
‘Knaipt ie in je kuite?’ vroeg Kees luidruchtig, en Griet grapte jolig-overmoedig: ‘hai voelt vast wie der de dikste hêt; main hêt ie aâns ook geknepe.’
‘Leuges! dâ wau je wel,’ plaagde Gerrit.
De zang zweeg. ‘Dat jonge vollek hêt slecht meegezonge,’ zeur-klaagde buurman; en Sloot even lachend: ‘och joa buurman, dâ jonge goed!’
‘Nau nog 'n Wilhellemussie,’ besliste vrouw Sloot, ‘en allegoar meezinge!’
Langzaam-gerekt galmde het Wilhelmus op, de kinderstemmetjes schel er bovenuit schetterend.
‘En nau jullie noa bed en wailui 'n borrel.’
‘Hè nee moeder,’ zeurde klein meisje, haar oogjes verkleind in slaap.
‘Vooruit!’
Een scherp vermanende blik; de kinderen lieten zich van 't bankje glijden, begonnen elkaar uit te kleeden in een hoek van de kamer, de kibbelstemmetjes druk kwetterend. Vrouw Sloot zette glaasjes neer, een flesch rood en een andere met jenever.
Toen de kinderen klaar waren, kregen ze nog ieder een half glaasje rood met suiker; met na-smakkende lipjes kropen ze in de bedstee, de deuren dichtgeflapt door moeder.
Vrouw Sloot schonk in, en in smakkenden zuig werden de glaasjes geleegd, de vrouwen roerend in de suiker, afzuigend de lepeltjes.
Daan, de jongste van de grootere jongens, werd naar bed gestuurd toen hij zijn glas leeg had.
Half onwillig slungelde hij op van zijn stoel, bromde: ‘goeiennacht allegoar,’ heesch zich de trap op naar den zolder.
‘Loane we deres doen: wie in Janewoari geboren is,’ stelde Griet voor.
| |
| |
‘Moar dan eerst nog 'n borrel; ik ken geen gloassie leeg zien en geen vol ook!’ grapte Kees.
Vrouw Sloot schonk in, en weer werden de glaasjes snel geleegd.
Toen grapte Sloot met vertoon van schrik:
‘Nau hê we weer niks om te drinke, asse we zinge: “en drink tot zainer gedachtenis”; nau moeder, dan nog een.’
Vrouw Sloot, lachend, schonk weer in.
‘Moar wie 't nau derek opdrinkt, mag niet meedoen,’ zei ze.
Toen, met handzwaai de maat slaand: ‘Wie in Janewoari geboren is, stoat op!’
De stemmen galmden weer op; telkens bij het refrein:
‘Die drinkt tot zainer gedachtenis!’
lebberden de monden uit de glaasjes.
Gerrit en Riek waren beiden in Juli jarig.
‘Op je stoel stoan!’ commandeerde hij, heesch haar op, zijn arm gekneld om haar middel.
Ze liet zich zwaar tillen in uitgelaten pret, opgewonden door den drank, door 't een oogenblik wegweten van den druk. Wat overleunend, drukte ze zich tegen hem aan, haar mond galmend vlak aan zijn oor; toen wild, patste ze hem op zijn rug, greep overbukkend zijn glas, goot 't leeg in haar mond, sprong van den stoel, en Griet meesleurend, draaide ze door de kamer in stoeienden rondedans, tot ze allebei neervielen, op den grond zaten te hijgen met gloeiende gezichten, de haren warrelend om de hoofden.
Lachen rumoerde op. Gerrit en Kees liepen naar de meisjes, heschen ze op onder hun armen, tot ze weer op hun stoelen zaten.
‘Kom maides!’ riep Kees, ‘zinge! We bennepas an Augustus.’
| |
| |
Harder galmden nu de zangstemmen, doorgild nog
van lachgieren.
‘Kindere, de bure,’ waarschuwde vrouw Sloot. ‘Kom moeder, 't ééne stelletje is hier en loat de
aâre zoo doof zain as 'n pot,’ grapte Kees, meteen
weer opbassend:
‘Wie in September geboren is!’
Gerrit bracht Riek thuis. Coba en haar vrijer gingen gelijk met hen de deur uit, op het plaatsje bleven ze nog lang staan, zoensmakkend, in heeten verliefdheidshijg.
Riek hing aan Gerrits arm; op den stillen weg trok hij zich even los, knelde zijn arm om haar middel, drukte haar warme lijf tegen het zijne. Ze drong nog meer op in onstuimige begeerte, 't bloed hittend door haar lichaam na de opwinding en den drank. Ze liet zich zoenen, beaaide zijn gezicht, hangend in zijn arm, dat haar voeten zwaar sleepten door het stof.
Bij haar huisje bleven ze staan op 't zandpad, waar zacht de maneschijn over zilverde. Hij zoende haar weer op haar gezicht en laag in haar hals, zijn lippen gloeibrandend.
Ineens, woest, trok ze zich los, schreeuwde schor: ‘genoavend!’ holde 't huisje binnen.
In de kamer schemerde 't nachtlichtje; Stien sliep al, zwaar snurkend in de bedsteê; vrouw Wijzel, hijgpiepend, hing moe tegen haar kussen.
Bij de tafel ronkte Jan met zwaren snurk.
‘Wâ kom je loat!’ hijg-snauwde vrouw Wijzel.
Riek ging naar de bedsteê, haar gloeigezicht nog in pret-lach.
‘Loat?’ vroolijkte ze.
‘Joa zeker; 't hêt al hallef twoalf gesloage.’
‘'t Zel nog wel loater worre.’
| |
| |
‘Je stinkt noa drank.’
Riek schaterde.
‘Drank? Rood mê suiker. Dâ mag zeker niet op 'n verjoardag?’
Met een stomp wekte ze Jan, die geeuwend zich uitrekte, vloekerig brommend de trap opkroop.
Snel kleedde Riek zich uit, kroop in de bedsteê bij Stien.
De zwoel-benauwde warmte daar viel als zwaarte op haar, ze ging op 't dek liggen.
Jasses wâ was ze heet. Toch lol gehad.
Even lachte ze in zich zelf. Toen, luisterend naar vrouw Wijzels hijg, ‘stumpert!’ dacht ze in verteedering; ‘ze zau wel doodgoan. Zoo lang mos ze dan nog moar hier blaive, ze zau 't auwe mensch der pleziertje moar gunne.’ Iets zachts meewarigde door haar, terwijl haar hoofd gloei-prikte in halven doezel al. Eindelijk, zwaar, zakte ze in slaap, werd niet wakker toen vrouw Wijzel, benauwd, haar riep om water.
|
|
Auteursrecht onbekend