|
| |
| |
| |
IX.
Over heel 't dorp atmosfeerde voorstemming van kermisjool; wilde uitgelatenheid, vroolijk gejoel onder de kinderen, uitgillend al in schrille kermisdeuntjes, in opgewonden roep over wat al te zien kwam; losse pret onder de ouderen, stemming van dolle losbandigheid.
Toen de kermis begonnen was, had Rika nog niet durven vragen, of ze met Gerrit mee mocht, maar ze rekende er toch op.
Op de weekavonden mocht ze nu wel slenteren langs de kramen, in begeerigen kijk bestarend de glinsterende vodden in de galanteriekraampjes, heel den avond zuigend, smakkend op lange pepermunt-stokken, of suikertjes verkauwend tusschen haar tanden.
In lange slierten slingerden de meisjes over 't dorps-pleintje, telkens begrapt door jongens, die met harts-tochtkijk hun meiden uitzochten voor zondag.
Gerrit was er ook gewoonlijk, spoorde telkens Riek aan, 't nu te vragen.
Op een avond trok hij haar wat weg van de anderen, vroeg of ze poffertjes met hem wou gaan eten, en dan 'n dansje wagen in de Haan.
‘Nee nee, geen dansie,’ weerde ze af, ‘loane we poffertjes ete en dan mot ik sebiet weer noa huis; anders mag 'k zondag vast niet.’
Snel schuifelden ze de poffertjeskraam binnen, langs de dikke vrouw achter de pan.
| |
| |
Eén kamertje was leeg, Riek schoof wat naar achteren, Gerrit klefde naast haar, zat te wachten, zijn beenen lang uitgestoken, 't hoofd leunend tegen het beschot.
Stil wachtten ze tot 't meisje de bordjes aan liet zeilen over de tafel, toen, gulzig, prikte Riek in de poffertjes, roerde ze door de boterklont, propte haar mond vol.
‘Vóór ze de tweede hap in haar mond stak, plaag-vroeg ze: ‘Zeg, met wie goan je vanoavend kerremes hauwe?’
‘Met geen mensch.’
Ze trok haar ééne schouder op, met niet geloovend gebaar.
‘Nau zeg, mot je nog ver? moak jai je zuster wâ wais!’
‘Ik mag sterreve as 't nie waar is; 'k bewoar me cente voor zondag.’
Zijn oogen, nu warm tintelend, bestaarden haar gezicht, haar lijf, en nog dichter schoof hij naar haar toe.
Ze werd onrustig onder zijn verlangens-kijk; woelig schoof ze heen en weer, in zweeterig warmte-gevoel.
‘Kaik toch niet zoo,’ snauwde ze; ‘hê 'k wat van je an?’
Hij lachte even, zijn gezicht vervroolijkt. ‘Je màg wat van me an hebbe,’ fluisterde hij, ‘'n zondag, dan kraig je 'n fain brossie of wat je wil.’
Ze proestlachte zenuwachtig, haar oogen blij-op-glanzend.
Haastig at ze haar poffertjes, stond toen op met 'n ruk: ‘Nau 'k mot noa huis toe.’
‘Nau al?’
‘Joa, wâ doch je?’
Ze schuifelde langs de tafel, toen naar buiten.
| |
| |
Gerrit slenterde nog een eind naast haar mee, telkens even tegen haar aanbonzend.
In de kamer sloeg benauwde snikwarmte Rika tegen. Vrouw Wijzel stopte kousen, ver gebogen over de tafel, dat 't licht van de hanglamp scheen op 't werk. Stien sjokkerde op haar plaats, de poes beaaiend.
‘Zau je me ook eres hellepe!’ schreeuwde vrouw Wijzel, ‘dat sliert moar langes de stroat.’
‘'t Is toch kerremes.’
‘Wâ heb ik doaran? hellep me liever kouse stoppe.’
Rika zakte op een stoel, greep de grof paarsche kous met traag bewegen. De avondmoeheid loomde door haar lijf; moeheid na den dag van harden zwoeg, gerijd aan andere zwoegdagen.
Nau mos ze 't toch moar vroage van zondag. Ze dorst temet niet.
Even wachtte ze nog, haar adem licht hijgend in bangheid. Toen in eens, kortaf, vroeg ze 't.
‘Mag 'k zondag kerremes hauwe met Gerrit Sloot?’
Vrouw Wijzel keek niet op. Kortaf ook, stootte ze uit: ‘Nee.’
Nu Rika eenmaal begonnen was, had ze meer moed. Nau joa, ze wis wel, dat opoe eerst nee zau zegge.
‘Ik mag ook nooit niks,’ mopperde zij; ‘de andere maide goane allegoar.’
‘En jai goat niet.’
‘Woarvoor toch niet?’ vroeg ze, driest nu.
‘Nau nau, 'n beetje minder asseblief. Ik zau je bedanke om 'n maid van zestien kerremes te loate hauwe.’ En nijdig-schamper: ‘je mot zeker net zoo worre as je moeder.’
Rika stootte een kort minachtend lachje uit. ‘Nau joa, ik ben ook niet van gistere; ik zel wel oppasse. Moar goan wil ik.’
‘En 't gebeurt niet; verstoan?’
| |
| |
Rika's oogen flikkerden op in drift, haar mond puntte vooruit.
‘En ik wil, ik wil!’ driftte ze. ‘We goane bai Janes Vaster in de koppel.’
‘Al gong je bai onze lieve heer in de koppel, 't gebeurt niet; nau weet je 't.’
Rika zweeg, haar mond in nijdigen kneep saam-getrokken. Gemeen toch, der zoo te peste. Ze gong toch, ze gong toch. Woedehuil perste tranen uit haar oogen, maar ze veegde ze gauw af met haar vuist.
Vrouw Wijzel keek even op.
‘Leg nou niet te snottere; je wist 't vooruit.’
‘Traiter! Pestkop!’
Woedegillend smeet Rika de woorden eruit.
‘Astrante maid; ik mos je op je flikker sloan dâ je geen road wist. Jai loopt altaid met jongens achter je, moar pas op, as ik 't zie.’
‘Mens; je bent doas!’
Ze smeet de kous op tafel, dat de kofflekopjes rinkelend omvielen, vies-bruine stroom vergietend op tafel.
Stien gilde rauw-op, haar hoofd in angstigen wiegel alsof 't van de hals zou zwaaien. ‘Lilleke dwerg! satanskind!’ galm-schreeuwde ze.
‘Ruim op die boel!’ gebood vrouw Wijzel.
Haar gezicht was vertrokken tot afschuwelijk woede-masker, de groeven diep-roode litteekens.
Rika, verslapt door haar moeheid, begon stil-gehoorzaam het nat op te nemen van de tafel, de tranen telkens nog neerstreepend over haar gezicht.
Toen de tafel weer droog was, smeet ze haar schort af.
‘Wâ goan je doen?’ vroeg vrouw Wijzel.
‘Noa bed!’
‘Nee, eerst de kaus gedoan moake, en deuze ook; anders hêw we morrege niks om an te trekke.’
| |
| |
Rika griste de kous weg. ‘Ik zien geen mieter,’ klaagde ze huilend.
‘Dan mot je moar niet griene. Denk je asdat ik me uit de noad zel werreke om jau in je nest te late legge?’
Rika sprak niet meer; stil stopte ze de kousen. Looden loomte drukte haar, alles vervaagde achter 't verlangen naar bed te kunnen gaan, waar ze dadelijk in slaap dofte.
Maar den volgenden morgen, dadelijk, dacht ze weer aan de kermis. Ze zau toch goan, ze zautoch goan, rumoerde het in haar.
Opoe gong altaid zondags 'oavens 'n bakkie doen met oome Jan bai de bure, dan mos zai bai Stien blaive, en dàn zau ze wegloope.
As ze loater rammel kreeg, nou affain, ze had dan toch schik gehad; opoe sloeg toch zoo hard niet meer met der rimmetieke hande.
Vrouw Wijzel sprak er ook niet meer over, maar haar loerblik speurde telkens naar Riek, met slim-achterdochtigen kijk, en om haar mummel-mond trok een lachje soms.
Zondag 's morgens in de kerk, keek Riek uit naar Gerrit, ze wou hem wijzen dat hij haar op moest wachten 's avonds, maar hij was er niet; hij ging bijna nooit naar de kerk.
Lekker, ze gong toch, ze gong toch.
In verkneukelende pret schurkte ze haar lijf langs den stoelrug, even aanschuifelend tegen vrouw Wijzel, die stil, in aandacht, opkeek naar dominé. Uit de zwarte doek knookten de ruwe oude handen, dik bekoord met de blauwe aderen; moe, als dood, rustten ze tusschen haar knieën. Ze leek een héél oude tooverkol zóó met haar stijfgebogen rug, de doffe gluip-oogen smal in 't geel-bleeke, doorgroefde gezicht, de mond in mummelbeweeg.
| |
| |
's Middags bleef Riek thuis. Ze sprak niet over de kermis, was stil gedienstig en gehoorzaam alsof ze voor haar zelf iets goed wilde maken voor den avond. Ze had er eerst aan gedacht, 's middags al te gaan en weg te blijven, maar als ze tegen den avond niet terugkwam, zou opoe haar laten zoeken. Nee, 's avonds moest ze gaan als opoe naar Stokker was.
Ze kon haast geen brood eten om zes uur, spoelde de brokken door met slokken koffie; heel haar lijf was in angstige spanning.
Toen ze klaar waren, ging vrouw Wijzel zich opknappen; Jan stapte sleepend heen en weer, onrustig verlangend al om mee te gaan, zich verkneuterend in 't vooruitzicht van koek en een borrel bij Stokker.
Vrouw Wijzel gooide haar ouden rok uit.
‘Riek, hoal me zwarte rok der es van bove,’ beval ze.
Riek klom naar 't zoldertje, zocht daar achter de oude lap aan den kapstok.
Jesses, waar was die nau? hai hing der niet, nau dan gong ze moar noa beneje.
Plots, met dreunsmak klapte 't luik dicht. Verdikkeme, was dat schrikke!
Ze liep naar 't luik, trok aan den ring om 't op te hijschen; zat 't vast? klemde 't zoo?
Nog eens rukte ze, woest-woedend. Ineens liet haar greep los, een oogenblik verstarde haar gezicht, haar oogen grootopen, de mond vertrokken; toen liet ze zich op haar knieën neerploffen en razend beukten haar vuisten op 't luik; korte schreeuwen krijschten uit haar keel; heel haar gezicht laaide in vuurrooden brand. Ze zat opgesloten als 'n hond, als 'n beest!
Ze beukte voort, dat haar vuisten bloedden aan de knoken; haar mond verkrijschte scheldwoorden, vloeken in woeste uitgilling.
| |
| |
Van beneden ruwde vrouw Wijzels stem: hai! hai! en in een oogenblik, toen Riek, moe, zweeg, hoon-schreeuwde ze: ‘doch je, dâ 'k jau niesnapte, doar zit je nau, kerremishaudster!’
Riek overgilde haar, ze had zich nu languit laten vallen, schopte tegen den ring op 't luik, haar mond verkrijschte afschuwelijke beestgeluiden, schuim vlokte om haar lippen.
Plots vloog ze op, sprong naar 't raampje, 't kon niet open, maar ze sloeg er haar vuisten door, dat fel rinkelend de glasscherven naar buiten sprongen.
Ze greep naar de kanten om er zich uit te zwaaien, maar met pijn-gil trok ze haar handen terug; 't bloed siepelde langs haar vingers. Even stond ze stil, heel haar lijf in siddering, driftig bezoog ze haar bloedende vingers, dat 't rood haar kin besmeurde, veegde ze af aan haar jurk, haar schort, in groote vegen.
Van buiten rumoerde al kermislawaai aan, en nu zag ze Gerrit aanstappen bij 't hekje.
‘Gerrit!’ krijschte ze, haar stem vreemd-schor als van een oude vrouw.
Hij schrikte, keek op, bestaarde haar ontzet.
‘Wat?’ vroeg hij.
En zij, in hakkelwoorden uitschorrend: ‘Ze hêt.... me.... opgeslote.... dâ kreng!’
Ineens wijdde de deur van 't huisje open, vrouw Wijzel slofte naar buiten, naar Gerrit toe.
Riek greep een stuk glas, smeet 't naar beneden; vrouw Wijzel, in snellen buk, ontweek 't, bukte weer voor 't stuk hout, dat naar beneden smakte.
Ze stak de vuist naar boven, waar Riek lachte, haar gezicht krankzinnig vertrokken.
‘Moordenaarster!’ gilde vrouw Wijzel, en sarrend: ‘Ik bê je toch de boas!’
Maar Riek hoorde niet meer; ze was achterover- | |
| |
gesmakt, rolde zich over den vloer met woest schoppen, dat haar rokken opgolfden; gillend beet ze in haar handen, rukte aan haar haren, beukte zich met de vuisten in 't gezicht, dat overal bloed vlekte. Dan weer huilde ze, sloeg wijd-uit met haar armen.
Plots, uitgeput bleef ze liggen, verdoft, haar armen in kramptrekking nog wijd gestrekt, haar beenen ver van elkaar. Haar hoofd slapte op zij, wild omwarreld door de haren, de mond gaapte wijd in 't bloed-besmeurde gezicht.
Zóó, denkeloos, dofte ze in slaap, diep als bewusteloosheid; haar hijgende ademhaling verstilte, maar over haar gezicht trok telkens nog kramptrekking en haar lijf huiverde.
't Daglicht was vervaald; schemerstille avondschijn donkerde over den zolder, langzaam verzwartend tot zwaar nachtduister.
Laat in den avond stak vrouw Wijzel haar hoofd door 't luik; 't petroleumlampje in haar hand geelde flauwen schijn uit over den zolder. Ze schrikte toen ze Riek zag, boog zich over haar, betastte haar gezicht, haar lijf, met zenuwachtige grepen.
‘De maid leeken temet wel dood, met al da bloed in der bakkes, maar goddank, ze sliep. Mos ze hier nau zoo legge blaive?’
Even teederde medelijden in haar; ze liep naar de bedsteê, waar Jan anders sliep, sleurde een paar zakken er uit, en in moeielijken buk neerhurkend bij Riek, schoof ze de zakken onder haar hoofd, dat slap, als levenloos zich beuren liet.
Toen, langzaam-kreunend, liet ze zich naar beneden.
Wat later schokte Riek op, haar oogen openstarrend in de zwarte duisternis. Maar besefloos, zakten ze weer dicht; ze verwoelde haar lijf wat, dofte weer in slaap, onrustig, telkens zich omgooiend.
In 't daglicht loomde ze wakker, in vreemden kijk
| |
| |
de dingen bestarend. Haar hoofd was dof, als omsnoerd door drukkenden band; moeielijk ging haar denken terug naar den vorigen avond. 't Gaf een zwaar wrokkig gevoel; ze gooide zich om op den grond, lag weer stil te staren naar 't gebroken raampje, haar gezicht vernorscht.
Langzaam stond ze op, traag haar voeten voort-sleepend tot bij 't luik.
In een ruk trok ze 't open, smeet 't tegen de klampen, en wrokkig, haar mond vast dichtgeklemd, liet ze zich de trap af, automatisch haast zonder denken.
In de kamer zat Stien koffie te slurpen, vrouw Wijzel hurkte op den grond, tusschen een hoop wit en een hoop blauw vuil goed, dat ze uitzocht.
Ze keek op naar Riek. Christes, wâ zag die maid der uit; ze zau moar niks zegge.
Riek stapte traag door de kamer; toen ze vlak bij haar grootmoeder was, schorde ze: ‘kreng!’ klemde toen haar lippen weer op elkaar.
Vrouw Wijzel schouderschokte.
‘Goan je wassche,’ zei ze alleen.
Riek hield haar handen onder de pomp, wreef ze over haar gezicht, in eens met genot voelend de frischte, die de snoerende band wat verlichtte. Heel haar hoofd hield ze onder den straal, dat huiverkille rillingen over haar lijf sidderden.
God, wâ was ze moe, der beene leekene wel lood.
Anders dacht ze bijna niet, ze voelde niets anders dan 't loomzware van haar lichaam.
‘Doar stoat je stuk,’ wees vrouw Wijzel.
Riek keek naar de tafel.
‘Ik mot niet,’ norschte ze, schonk zich koffie in, slurpte die gulzig. Maar 't dik-benauwde gevoel in haar keel ging er niet door weg; 't propte daar of ze nooit meer eten kon.
Traag ging ze helpen met 't waschgoed, haar
| |
| |
beenen moesleepend, haar armen pijnden en haar rug stak, ze kon zóó wel neerzakken.
Langzaam slechts werd 't denken wakker aan wat den vorigen avond gebeurd was, maar 't laatste wat ze zich herinneren kon, was 't gooien van het glas.... 't andere vertroebelde in haar denken tot vreemd-doffe warreling.
Ze wist weer haar wilde woede toen ze 't luik pas gesloten vond; nu was dat wilde weg, daarvoor was nu dat dof-wrokkige gekomen; daarin verdofte zelfs het schaamtegevoel, omdat ze zoo overwonnen was.
Een paar dagen later, toen ze 's avonds strijkgoed had weggebracht in 't dorp, kwam ze Gerrit tegen.
Hij kwam naast haar loopen; ze bleef norsch zwijgen.
‘Zeg Riek,’ vertrouwelijk-zei hij, ‘wâ kreng is die grootmoeder van je.’
‘Loan me,’ snauwde Riek.
‘Mooi!’ haalde hij lang uit, zijn rustige oogenkijk haar gezicht betastend. ‘Kan ik 't dan hellepe?’
‘Och, loan me!’
Ze keerde haar hoofd nu geheel van hem af.
‘Maor maid,’ hield hij aan, ‘ken ik 't dan hellepe?’
Even keek ze hem aan, en snauwerig: ‘Goed, dan kê je 't niet hellepe. Goan nau moar deur!’
‘Nee, ik goan niet deur; ik wil niet asdat je der kwoad om bent op main. Ik kon je der niet uitloate.’
‘Zoo?’ smaalde ze, ‘kon je dat niet? Jai bent zeker niet sterker as opoe?’
‘Nau joa, moar ik kon toch niet met 't auwe mensch goan vechte?’
Riek proestlachte even, klemde toen haar lippen weer stijf op elkaar.
‘Moar ik heb 't der wel goed gezaid,’ vertelde Gerrit. ‘Je bent toch geen klain kind.’
| |
| |
‘In de lure hé?’ Ze keek hem vol aan, haar oogen woedeflikkerend, heel haar gezicht vuurgloeiend.
‘Bê je doar nog kwoad om? dâ was toch moar 'n lolletje,’ vergoelijkte hij. ‘Kom je bent 'n veuls te goeie maid om kwoad te blaive.’
‘Och verrek. Met welke maid hê je nau zondag kerremes gehauwe?’
‘Met Train Verdoorn. Joa, ik kon toch nie thuis blaive; as ik nau nog bai jau had kenne zitte.’
Weer proestlachte ze.
‘Nogal lekker, op zolder!’ En in eens voldaan-vertrouwelijk: ‘Zeg, ik had der temet dâ stuk glas op der kop gesmete.’
‘Hoe dors je dat?’
Ze haalde even de schouders op.’
‘As ze me zoo roazend moake, durf 'k alles. Jai niet, omdat je zoo'n lamzak bent Nau gedag!’
Gerrit bleef haar nakijken.
‘Wat 'n wilde was ze toch, maar juist daarom wou die der; ze mos van zain worre, hij gaf om geen andere maid.
Achter zijn rustigen oogenkijk brandde fel de hartstocht, de begeerte, Riek van hem te weten, ze zou en moest zijn vrouw worden.
Die gedachte had zich langzamerhand vastgezet in zijn trage brein van landbewoner; en wat eenmaal daar vastgegroeid was, werd als een deel van hemzelf, dat kon hij niet meer loslaten.
Duizenden dingen gingen hem voorbij zonder indruk na te laten, tot plotseling iets tot hem doordrong, zich vasthechtte in zijn denken.
Zóó, langzaam, was in hem gegroeid een afkeer van de kerk, die hem wat apart deed staan tusschen de andere arbeiders in de streek.
In dienst had hij vreemd-verbaasd gezien 't gods-dienstlooze van verscheiden kameraden, die morrend
| |
| |
of spottend meeliepen naar den gedwongen kerkdienst; één ervan, ernstig, had er met hem over gesproken, hem een paar brochures gegeven van de Dageraad. 't Daar gelezene was in Gerrit blijven hangen als een gevoelde waarheid, waarvoor hij geen motiveeringswoorden wist.
Uit den dienst terug in Roosburg, ging hij niet meer naar de kerk, stil-taai zich verzettend tegen de sleur, met effen-besliste woorden terugwijzend de afkeuring van zijn ouders.
Op zondagmorgens zat hij nu stil te lezen, couranten en boeken uit de nutsbibliotheek; het meeste ging vreemd-onbegrepen over hem heen, maar toch, onbewust, bleven indrukken achter, die later weer terugkwamen in zijn denken, graag beluisterd als bekende klanken.
Hij was goedhartig, spontaan alles doende voor menschen waar hij van hield, maar stug-koppig-taai als hij iets tegen iemand had; ook merkte hij instinctmatig onrechtvaardigheden op en kantte zich er dan fel-hard tegen, zonder iemand te ontzien.
Langzaam leefde de zomer zich uit.
In de bosschen glansde goudschijn over de boomen, en 't groen van de groote varens vertintte in paarsch en teergeel; ze leken een sprookjesbosch van kleur-pluimen, overwuivend geheim-diepe grotten, waar kaboutertjes stoeiden en elfjes hun winterbedjes spreidden.
Op de bollenvelden kropen de planters, met vlugge, mechanische handbewegingen rijend de bollen in de bedden, waar de overschieter met bukzwaai het grauwe zand overheen smeet, begravend de ivoorblinkende hyacinthen, de gouden tulpen onder 't grauwe.
Er waren dagen, dat de regen fel neerstroomde in kille gudsing, doorweekend den grond waarop de
| |
| |
planters knielden, de najaarsstorm omloeide hunne hoofden, doorhuiverde de gebogen lijven.
Schuiten voeren aan, waar 't riet op pluimwarrelde, en over de velden maatstapten de lossers, hun hoofden weggezonken tusschen prachtig pluimend riet, dat lang veerde achter hun schouders.
Langzaam spreidde zich 't rietdek over de begraven bollen, verdroevend de akkers tot doffe doodsvlakten, ver zich wijdend in stille treurnis.
Blijder groenden er tusschen de enkele weiden, in hun wintersluimer nog verlevendigd door wat schapen en varkens.
Voor vrouw Wijzel was de winter zwaar, haar lichaam verkromde en wilder huilde de angst in haar, dat ze bedankt zou worden.
Riek waschte, ging ook wel een halven dag hier en daar helpen, maar ze was nog te jong om uit werken te gaan. En dienen kon ze niet; als weer 't voorjaar tuinwerk meebracht, moest ze thuis zijn.
In haar zelf drong weer hevig 't verlangen naar verandering, weg uit de knellende omgeving van ouderdom en versuffing, ze haakte naar wild uit-schaterende pret, naar levensjool.
Ze was humeurig en knorrig thuis, dikwijls over-loomd door matheid, die haar 't werken belette. Sinds den kermisavond plaagde ze haar grootmoeder om 't dof-wrokkige gevoel, dat daarna gebleven was, te doen uitleven.
Dan blufte ze op haar slenter met jongens, en als vrouw Wijzel schold, haar machtelooze vuisten woede-trillend, tintelde innig-blijde voldaanheid door Riek. Ze kon dien wrok niet meer loslaten, telkens donkerde hij weer op, maakte haar stil-humeurig of plagerig-vinnig.
En ook haar pret-verlangen trok haar tot de jongens,
| |
| |
maar ze bleef altijd blij-luchtig, verstandig-bang te veel te geven, alles begrappend.
Met Gerrit was ze stoeierig, plagend, maar hij hield aan, bleef haar zoeken, zeker haar te zullen winnen.
Een avond in 't vroege voorjaar, slofte vrouw Wijzel binnen, stumperig, haar rug diep gebogen, zonder poging nu zich recht te houden.
Haar gezicht was pijn-vertrokken, de mummel-lippen stijf gesloten tot een vaal-roode streep, en uit de oude oogen druppelden tranen, die ze droppen liet aan haar neus, neersiepelen langs haar kin.
Moe zakte ze op een stoel, en huilend, ellendig dook ze in elkaar.
‘Wat hê we nau an 't handje?’ vroeg Riek, die koffie opschonk.
Hikkend vertelde vrouw Wijzel, droef schorrend de woorden. Mevrau van Elden had gezaid asdat ze niet terug hoefde te komme, ze kon niet goed genoeg meer vort.
‘Zoo'n kreng!’ viel Riek uit.
Maar vrouw Wijzel snauwde, door haar huil heen:
‘Hau jai je bek moar. Ik vroeg of jai moch komme werreke en toe zai mevrau asdat je zoo bertaal was, dat ze jau liever niet had. Nau zie je wat 't geeft om zoo'n bertoale bek te hebbe.’
Riek haalde de schouders op, draaide zich om op haar hielen.
‘Ik hê 't mensch nooit niks gedoan.’
‘Nau, en as 't temêe was dat je auwer was, zai mevrau, en verstandiger en je kon goed werreke, dan moch je komme vroage!’
‘Om 'n droge boterham zeker,’ schamperde Riek.
‘Je moch wille asdât je der angenome wier. Moar
| |
| |
je mot auwer zain. Wat motte we nau zoolang?’ En wanhoop kermend door haar stem: ‘Bai mevrauw van de netoaris zel 't wel net zoo goan, en ik ken ook nie meer, ze hebbe gelaik, gelaik!’
Haar stem verdofte en stil zat ze te staren, haar gezicht verslapt, 't tanige vel er omheen rimpelend als een te wijde perkamenten zak.
Riek keek haar even aan.
‘Nee, veul bê je niet,’ minachtte ze.
Weer werden vrouw Wijzels oogen overvocht door tranen.
Dâ was nau je auwe dag, ellende wier 't, niks anders, arremoed! Willem in Amerika stuurde ook niks meer, die had weer een kind, en tegeslag gehad. Ze zau nog an de bedeeling komme.
Riek bestaarde haar grootmoeder, iets zacht-mede-lijdends innigde door haar heen, maar ze zei niets, stopte Stien een balletje in haar huilmond. Stien verzoog 't blij, haar troebele oogen begriploos starend naar haar moeder.
Jan sleep-stapte binnen; vrouw Wijzel veegde ruw haar oogen af, haalde uit haar zak de uit haar werkhuis meegebrachte boterhammen, smeet er één op Jans plaats.
Hij greep er naar, grisserig. Dan met volle prop-mond vroeg hij: ‘kraig 'k 'n bakkie?’
Vrouw Wijzel heesch zich op van haar stoel, schonk koffie in, haar hand in beving, dat 't vuil-bruine vocht over den rand van 't kopje droop, viezig plekken bleef op de tafel.
Jans trilhanden namen 't kommetje op, loom genietend slurpte hij de koffie.
‘Zeg opoe,’ kwam Riek in eens, rechtstaande, de gaterige dweil slappend in haar neerhangende hand, ‘je mos nau moar uit dit huissie gaan.’
‘Uit me huissie?’
| |
| |
‘Joa, en dan goan je erges klain wone met tante Stien en ik goan diene....’
‘Jai, jai diene,’ schamperde vrouw Wijzel, ‘zeker net zoo mooi as onderloast.’
Even overtoog fel rood Rieks gezicht, maar ze hield zich in.
‘Ik zau voor dagmaissie goan met de kost.’
‘De kost,’ driftte vrouw Wijzel, ‘jai lekker dervan ete en wai arremoed laije.’
‘Nau, jai ken nog uit werreke goan.’
Riek was zelf onbewust van de snijdende wreedheid in haar schamperwoorden.
‘Maid,’ driftte vrouw Wijzel, ‘je bent toch zoo'n kwoaje!’ En dan vinnig-beslist: ‘Ik goan niet uit me huissie.’
Ze keek rond in de kamer met huilenden angst, dat dit haar zou ontnomen worden, 't huisje, waar ze altijd gewoond had, waar haar leven aan was vastgegroeid.
‘'t Is jauw huissie geen eens meer, en 't is me ook in huissie! 't lait temet in mekoar. Enne wai kenne ons dood werreke op die tuin voor 'n ander z'n vrete.’
‘En oome Jan dan?’
‘O die!’ Riek haalde haar schouders op. ‘Die voert toch temet niks uit, die motte ze dan maar erges beste je van de arreme.’
Jan keek op, moeielijk haar woorden begrijpend.
‘Maid, an main hebbe ze niks te besteje,’ viel hij uit.
‘Neenet, dâ ken niet; hai zel niet an de arreme komme zoolang as ik leef,’ besliste vrouw Wijzel, ‘en ik wil niet uit me huissie voor datte ze me der uit droage, ik, ik....’ hikte ze weer in snikhuil.
‘Nau, en je zei toch motte!’
Met een wilde beweging zwaaide Riek de keuken in; ze rekte zich uit, schudde zich, of ze weg wilde
| |
| |
duwen den loodzwaren ellende-druk. En luid-op galmde haar stem, soms overslaande in huilkramp:
Den volgenden dag was 't zondag. Toen 't eten op was ging Riek uit.
‘Mot je weer langs de wegt sliere?’ vroeg vrouw Wijzel nijdig.
‘Nau mensch, wâ doch je? In huis hê 'k ook net niks.’
‘Loop je met jonges?’ in de vraag dreigde woede omdat ze 't antwoord wist.
En Riek bij de deur, plaag-gillend; ‘Nau en òf, met Willem en Gerrit en de heele koppel!’
‘Stroatmaid!’ schreeuwde vrouw Wijzel, toen met doffe berusting, dacht ze: ‘Dat wordt net der moeder; nau affain, ik trek der dan me hande van of.’
Even zat ze stil te staren in haar stoel, en ze dacht aan de preek van dien morgen.
‘Wees niet bekommerd,’ had domenee gepreekt. Joawel, dat gong makkelijk genog as je geen arremoed had, moar anders....
Ze zuchtte zwaar.
En Riek, die uit 't huissie wau. Nee, dan gong ze vast dood en Jan mos ze ook bai der hauwe; dâ had ze toch der moeder beloofd. Meschien zau God 't der loone. Mos ze doarvoor meschien niet bekommerd zain?
De belofte aan haar moeder had haar altijd gedrukt, maar toch, vaag, hoopte ze er belooning voor; vroeger verwachtte ze die belooning in een geldelijk buitenkansje, plotselinge welvaart misschien, maar nu ze haar leven zag afloopen zonder dat die belooning gekomen was, begon ze te denken over een loon
| |
| |
hiernamaals, poogde ze daarom alleen aan den hemel te gelooven door al haar twijfel heen.
In 't dorp sleurde weer de zondagslentering.
Riek liep naast Willem Akkers; Gerrit, jaloersch, drong aan den anderen kant naast haar.
Ze was uitgelaten tusschen die twee kalme mannen, die stil maar wat zeiden, dan weer hun sigaren verkauwden tusschen hun tanden.
Gerrit drong tegen Riek aan, wist haar een oogenblik weg te trekken voor zich alleen.
‘Woarvoor loop je met Willem?’ drong hij.
Ze lachte.
‘Omdat ik wil.’
‘En je loopt altaid met main.’
‘Altaid, dâ hê 'k nooit nie gezaid.’
‘Gezaid niet, moar zoo dikmaals toch....’
‘Nau, de andere zondag weer met jau.’
‘Goed, dan kom 'k op de wegt stoan.’ En aandringend, zijn oogen vlak in de hare: ‘As je der moar 'n vaste verkeering van wau moake.’
Zij schamperlachte. ‘Zeg jô, as je me nau! 'n Maid van zestien vaste verkeering! Nee hoor, ik mot niet. Me vraihaid asseblieft!’
‘Nau, en ik blaif net zoo lang met je loope tot je joa zait.’
Ze schaterde, liep weer naar Willem.
|
|
Auteursrecht onbekend