|
| |
| |
| |
De spiegel der jongers
O hemelsche coninck, God almachtich,
Vader, Sone, Heylighe Gheest,
Drie personen een God warachtich,
Verleent ons gracie ende wijsheyt meest
Hier so leuen onbeureest,
Dat wi moghen, sonder sneuen,
Metten enghelen houden feest,
Hier bouen int eeuwich leuen!
Een materie heb ick gheheuen
Voor ionghe kinderen sonderlinghe,
Ende wten latijn in duytsche bescreuen,
God gheue dat icse mach volbringhen!
| |
| |
Men sal die kinder tot duechde dwinghen
Wanneer si comen ten verstande;
Alst wisken groen is so salment wringhen,
Tis quaet oude honden leren gaen in banden.
Niet willen leeren is een schande,
Consten te connen is groot eere,
Al sijn die consten menigherhande,
Wie consten can, hi is een heere.
Hier omme heb ick ghearbeyt seere
Nacht ende dach, vroech ende spade,
Om te vinden een goede leere,
Nae tbeuelen der wijsen rade.
Dus hebbe ick bider Gods ghenaden
Een goede materie te samen gheraemt,
Ende tgoede ghescheyden wten quaden;
Diet wel onthout blijft ongheblaemt.
‘Der kinderen spieghel’ ben ick ghenaemt.
Die wil comen tot staet ende eeren,
Die moet sijn leuen, eer dat betaemt,
Tot wijsheyt ende tot duechden keeren.
So wie dat onthout mijn leeren,
Hi sal regueren, sijt des becant.
Scriftuere die seyt: Si bliuen heeren,
Wie reden ghebruyct beyde ende verstant.
| |
| |
Nu wil ick beghinnen, al te hant,
Den kinderen te leeren een nyeuwe dicht;
Ick hope sy werden in duechden gheplant,
Wie hem met sinnen daer nae richt.
Tis noch beter tseyl gheswicht
Dan te leuen in ouermoet;
Op aerde en is gheen dinck so licht
Ten valt hem swaer diet node doet.
Veel dinghen hebben crancken spoet
Mits traecheit, diet wel versint,
Mer winninghe maect den arbeyt soet
Ende maect den vroeden dicwil blint.
Die menighe is gaerne daer omtrent
Daervan ontfanghen is den raet,
Mer wie dat goet of gauen mint,
Hi en vraghet niet hoet den armen gaet.
Inwendighe nijt ende eyghen baet
Die hebben Roome ghedestrueert,
Ende ionghen raet, dese drie, verstaet,
Hebben dicwil trecht verkeert.
Hi is ter werelt nv gheeert
Die loose vonden vinden can;
Sulcke consten men nu studeert,
Ick wijse tvonnisse, wijst mi den man.
| |
| |
Waer blijft die arme mensche dan
Als hi voort recht sal doen sijn woort?
Den rijcken helptmen haest daer van,
Die arme wort dan cleyn ghehoort.
Metten ouden hout altijt accort,
Die God ontsien waer hi verkeert,
So segghen die lieden van v rechteuoort:
‘Die ionghe is wijs ende wel gheleert.’
Der kinder sinnen, diet wel grondeert,
Sijn onbelast van eenighen bedriue,
Ghelijck een tafel reyn gheplaneert,
Daermen goet oft quaet in mach scriuen.
En hebt geen spraeck met lichte wijuen,
Si breyden haer net, ghi wert bespiet,
Wacht v daer voor bi uwen lijue,
Al spreken si schoon, si en meynens niet.
Tot gheenen tijden, wat v gheschiet,
En wilt v eere niet ouer gheuen;
Al hebdi lijden of verdriet,
Wilt altijt op hope leuen.
Wi vinden inden latijn bescreuen,
Dat hope is dat beste goet,
Si can den menschen vroechde gheuen
Ende tot allen dinghen goeden spoet.
| |
| |
Hout v tonghe in v behoet,
Ende draecht op niemant nijt oft haet,
Sijt altijt huesch, thoont blijden moet
Wanneer ghi achter straten gaet.
Eer elcken na sinen staet,
Ende en weest niet stom ghelijc de dieren;
Sijt rijp van wesen, hebt goet ghelaet,
En brenct niet voort gheen nieu manieren.
Sijt rechtuaerdich int hantieren,
Met Gode ende eeren wilt v gheneren;
Leert wijsheyt pleghen aen die mieren,
Die tsomers soecken dat si swinters v’teren.
En wilt niet volghen al v begheren,
Met v besnijden in allen dinghen;
Noch tegen de waerheyt en wilt niet sweren,
Ghi sout v siele in laste brenghen.
Gheen loghentael en suldy menghen
In woorden, die ghi doet vermaen;
En wilt niemant tot boosheyt dringhen,
So suldi goeden loon ontfaen.
Die metten swaerde gaerne slaen,
Metten swaerde wert hi verslaghen;
Die niet en wil in tijts afstaen,
Die noot sal hem doen verdraghen.
| |
| |
Alsmen hem sal gaen beclaghen
Ende spreken met recht voor sine misdaet.
Dan sijn in laste vrienden ende maghen,
Sijns selfs en weet hi gheenen raet.
Dan is te claghen veel te laet
Als die dinghen sijn gheschiet;
So wie hem wachten wil der daet,
Die en sal niet comen in dat verdriet.
Als die mensche al ouersiet
Ende merct dat hi steruen moet,
So en baet hem alle sijn hope niet,
Want dan en helpt ghelt noch goet.
Die doot is rasscher dan een vloet,
Want si wacht ons tot allen stonden;
Weest op v hoede, sidi vroet,
Eer v lichaem wert ontbonden.
Die Heylighe Kerck gheeft ons oorconde,
Dat wi sullen leuen na haren rade,
Als biecht te spreken ende belijen de sonden,
Dies niet en doet sijnre sielen schade.
Doet penitencie eert wort te spade,
Den tijt is cort om hier te sine;
Soect altijt aen God ghenade,
So moechdi ontgaen die helsche pijne.
| |
| |
En drinct niet droncken in bier oft wijne,
In die taueerne, hier oft ghinder,
Het quetset seer die sinnen dijne,
Ende ghi wert daer bi gheacht te minder.
Droncken lieden ende ionghe kinder
Verholen dinghen, daer groten hinder
Den menighen is gheuolghet naer.
Die selue plant heeft goede waer,
Want selue hebben is goet cruyt,
Hebdi selue en maect gheen maer,
Ick meyn selue diemen in kisten sluyt.
Men acht hem voor een arm schofuyt
Die ter werelt niet en heeft,
Trout hi dan een arm bruyt,
Hi is die armste die leeft.
Men vinten selden die gaerne geeft,
Wie niet en heeft, hi is onwaert,
Ende als hi dan van ouden beeft,
Een yeghelic is van hem veruaert.
Dan is dat woort te hooren hart,
Alsmen seyt: ‘God help v, vrient!’
En hebdi te voren dan niet ghespaert,
So werdi verschonen al omtrent.
| |
| |
Ende met uwen ghebueren niet kijuen,
Wat ghi beghint te voren versint,
Wacht v te schelden met quaden wijuen,
Ende niemant in quaetheyt stiuen,
Noch valscheyt dencken in uwen moet;
Hout Gods gheboden, wilter bi bliuen,
So moechdi ontgaen der hellen gloet.
| |
Die .x. gheboden.
Dits deerste ghebot nae mijn beuroet:
Mint God met herten bouen al,
Ende anderen menschen also doet
Als ghi wilt datmen v doen sal.
| |
Dat .ij. ghebot.
Ghi en sult oock, groot noch smal,
Den naem Gods ydelijc noemen,
Noch bi hem sweeren int ghetal,
Oft ghi sout v siele verdoemen.
| |
| |
| |
Dat .iij. ghebot.
God sal wesen v behoeder,
Ist dat ghi viert die heylighe dagen;
En viert ghijse niet, ghi sijt tonuroeder,
Want God sal v daer om plaghen.
| |
Dat .iiij. ghebot.
Oock en suldi niet versoemen
Altijt te eeren vader ende moeder;
Sijt hem onderdanich, het sal v vromen,
Hout vrienschap met vader ende moeder.
| |
Dat .v. ghebot.
En wilt, door niemants claghen,
Een dootslagher sijn metten wercken
Noch metter herten tot ghenen daghen,
So sidi kinder der Heyligher Kercken.
| |
Dat .vj. ghebot.
Hi waer onvroet die v dat riet,
Dat ghi sout yemant stelen tsine,
Het is verboden, en doet des niet,
Die leste noot is int schijne.
| |
| |
| |
Dat .vij. ghebot.
Oncuysheyt en laet van v niet mercken
Bouen huwelic, wat v gheschiet,
Want het leeren ons die clercken,
Dattet God so selue ghebiet.
| |
Dat .viij. ghebot.
Ghi en sult in gheenre noot
Valscheyt tuyghen teghen recht,
Ghi brenct dijn siele in laste groot,
Ende werdt daer om des viants knecht.
| |
Dat .ix. ghebot.
Wildy schouwen die eeuwighe pijn,
En begheert niemants beddeghenoot;
Stelt daer van therte dijn,
Het is verboden, ick segt v bloot.
| |
Dat .x. ghebot.
En sijt van v seluen niet so slecht,
Dat ghi begheert eens anders goet,
Of ghi comt in des viants hecht,
Beneden inder hellen gloet.
| |
| |
En wilt niet draghen hoghen moet
Op schoonheyt, rijcheit oft stercheyt mede,
Si zijn ghereyst, sijt des wel vroet,
Die hier besaten borch ende stede.
Wildy leuen in goeden vrede,
Maect uwen staet van cleynen bewinde;
Si waren rijck in tijden voorleden
Die nae quamen in grooter allinde.
Van tghene dat ick meest befinde,
Als ick ghelesen heb int latijn,
Dat is, dat ick gheen beter en vinde
Van wel te doen ende vrolijck te sijn.
Sulck thoont van buyten blijde aenschijn,
Int herte heeft hi swaer verdriet,
Eens anders weluaren doet haer pijn
Al ist dat hem en costet niet’
Alsulck gheselschap altijt vliet.
Sijt altijt huesch in uwen mont;
Wat ghi hoort of wat ghi siet,
En doetet gheenen mensche condt.
Die sulcke is van woorden ront
Als hi van ghenoechten hoort,
Die sulck die heeft so valschen gront,
Dat hijt vertelt in arghe voort.
| |
| |
So wie van sinne die wert verstoort,
Die en is niet waerdich dat hi regeert;
Hi en is van sonnen niet wel ghestelt
Die eenen anderen sijn nautste seyt.
Die sijn boosheyt so cleyn weecht
Die hi selue heeft ghedaen,
Ende dier op den ontschuldighen leyt,
Die sal quaden loon ontfaen.
Des morghens suldi vroech opstaen,
Dat rijcke Gods suldy eerst soecken,
Ende dan om uwen orbaer gaen,
Soo leeren ons die euangeliboecken.
En wilt v niet te seer vercloecken
Als v vyant wil crancken di;
Hout hem gheen stede, maer wijct in hoecken,
Tis v te prijsen, onthout dat van mi.
Op uwen vrient en sijt niet te vri,
Men kent ghenen vrient dan inder noot,
Staet hi v dan met herten bi,
So ist v, vrient, ick segt v bloot.
Ten is gheen heer van macht so groot,
Die gheen vrienden van doen en heeft;
Hi is veel ghecker dan een quekenhoot
Die den eenen om den anderen gheeft.
| |
| |
Al te haest is hi ghesneeft
Die hem aen een riet wil houwen,
So vaert hi die op heren steeft,
Men en salse niet te nauwe betrouwen.
Die vrienschap begeert van scone vrouwen,
Die lecker sijn ende seer vertaert,
Wie gheven mach hi wort onthouwen,
Is hi ghebaert of onghebaert.
Een luttel goets is haest gheschaert
Die gaerne tot allen mercten gaet;
Wie dat om den ouwer spaert,
Mi dunct hi heeft der wijsen raet.
Die ouder en heeft gheen meerder smaet
Dan Venus te begheeren bouen cracht,
Want vanden vrouwen wort hi ghehaet
Ende van oude matronen seer veracht;
Si en hebben niet eens ghedacht
Minne te draghen op yemant el
Dan op die ghene, die, dach ende nacht,
Connen hantieren der minnen spel.
Als ghi wort out, bedwinct v wel,
Al heeft v een matroon verspiet,
Si heeft v lief, niet om v vel,
Mer om v ghelt, ende anders niet.
| |
| |
Liefde te draghen en is gheen verdriet,
Een wijf te nemen is goet spel,
Ende trouter gheen, wat v gheschiet,
Ghi en kentse te voren wel.
Uwen vrient te manen en sijt niet fel,
Die v te dienste heeft ghestaen;
Sidy hem schuldich, betaelt hem snel,
So suldy prijs ende danck ontfaen.
Heeft v vrient v yet misdaen,
En wilt dat metten swaerde niet wreken;
Gheeft hem goede woorden ende laten gaen,
Men sals v groote eere spreken.
Hout v altoos so ondersteken
Van dat v is met Gode ghebleuen,
So en mach v naemaels niet ghebreken,
Wildi daer af subtijlick leuen.
Catho heeft ons beschreuen,
Dat hi is dom ende seer onuroet
Die so veel heeft wech ghegheuen,
Dat hi namaels bidden moet.
Ghi en sult niemant sijn te goet
Reden te gheuen van datmen v vraecht;
Sijt milt van woorden ende geeft antwoort soet,
So hebdi prijs ende danck beiaecht.
| |
| |
So wie hem voor die doot versaecht,
Hem en baet sijn leuen niet;
Ten baet gheen kermen noch gheclaecht,
Die doot die heeft ons al verspiet
En wilt niet claghen v verdriet
Dan trouwe vrienden, diet met v draghen;
Ghi mocht den sulcken claghen v ghesciet,
Diet gaerne soude horen ghewaghen.
Sijt altijt trouwe in uwen daghen,
Laet v woort v seghel sijn;
Set gheen betrouwen op vrient of magen,
Siet selue toe, die baet is dijn.
Trou te soecken en is gheen pijn,
Gheen trou te vinden is groot verdriet;
Trou is verdreuen wt haer termijn,
Trou is verloren, ghi soect om niet.
Hebdi te doen met yemant yet,
Aenmerct dat eynde hoet mach vergaen;
Twesen der menschen eerst aensiet,
So en wordi bedroghen niet saen.
Lortsers, slotsers, die zijn op die baen,
Lieghers, bedrieghers, die houden stant;
Den onnoselen te bedrieghen ist hem gedaen,
Wacht v te comen aen haren cant.
| |
| |
Si sijn te hants so vast gheplant,
Dat sijt belortsen in allen siden,
So wat si crighen metter hant
Ten mach hem ontsitten noch ontrijden.
Metten blijden wilt v verblijden
Ende metten droeuen sijt droeuich mede;
Quaet gheselschap wilt altijt mijden,
En brenct niet voort eenighe seden.
Als ghi te gaste sijt ghebeden,
Daer goet gheselschap is versaemt,
En wilt niet kiesen die hoochste stede,
Ghi mocht daer worden in beschaemt.
Die weert mocht segghen ongheblaemt:
‘Staet op, ghi moecht v van hier saten,
Hier moet een sitten diet dat betaemt!’
Dan moet ghi die stede met scande laten.
Spijs ende dranck die neemt bi maten,
Diemen v ter tafelen brenct;
En wilt niet slocken ghelijck den vraten,
Si eten dat hem den buyck ontsinct.
Eer ghi eet of eer ghi drinct,
Ende tbroot op die tafel is gheleyt,
Die spijse te ghebenedijen eerst bedinct
Ende oock dat die gracie wort gheseyt.
| |
| |
Valt daer twist, spreect int bescheyt,
Ende selue en maect gheen discoort;
Ende neemt den dranc niet so planteyt,
Dat ghi wort droncken of versmoort.
Ouer tafel en brenct niet voort
Langhe prologhen, het waer v schande;
En wilt niet spreken een dorper woort,
Noch niet veel koteren aen v tanden.
Al brenctmen gerechten menigerhande,
En wilt die spijse niet eerst aentasten;
Nae costumen vanden lande
Betaemt den weert, ende niet den gasten;
Ghi en sult niemant te seer verlasten
Met toe te drincken bier oft wijn;
Die sober sijn ende dicwil vasten
Sietmen selden droncken sijn.
Die sulcke heeft dicwils pijn
Van spijse of drancke te sijn versaet,
Daer teghen en is gheen medecijn
Dan soberheyt, nae Senecas raet.
So wie v seyt dat v mistaet,
Nemet in dancke, het is v vrient;
En brenct niet voort een anders quaet,
Sijt altijt hoesch ende siende blint.
| |
| |
Laet alle dinck also ghijt vint,
Ghi wort ghemint, sijt des wel vroet,
So wie hem alle dinck onderwint
Int eynde doet hem selden goet.
Gaet gaerne ter kercken, wat ghi doet,
Hebt God ende Maria wtuercoren;
Hoort gaerne misse met groot ootmoet,
God en laet v niet verloren.
Wildi deuotelijck misse hooren,
Tyttelijcke sorghe wilt van v stellen,
Ende valt op v knien te voren,
Of staet al stille sonder yemant te quellen.
Totter kercken suldi v snellen
Ende heymelic v ghebede stichten;
Als ghi hoort tgheclanck der bellen,
Om Gode te sien suldi v rechten.
U ooghen suldi altijt swechten
Ende op niemant meecke slaen;
Wat ander doen wilt niet berechten,
Nuchteren suldi ter kercken gaen.
Seuen voeten so suldi staen
Vanden outaer, so ghi mocht ramen;
Sonder Gode te lonen scept niet van daen
Ghi en hebt die benedixie tsamen.
| |
| |
Dan suldi tot steden, die v betamen,
Om te winnen v daghelijcx broot,
Haestelijck gaen in Gods namen;
God sal v helpen wter noot.
Nu hoort een weynich na mijn woort:
Sinte Augustijn doet ons vermaen,
So wie deuotelijck misse hoort,
Seuen duechden sal hi ontfaen.
Die eerste duecht, na mijn verstaen,
Verleent hem God tot sijnre baten,
Sijn daghelijcx broot sal hi ontfaen,
Daer hi van leuen mach bi maten.
Dander duecht, als ghi moecht vaten,
Daghelicsche sonden, verstaet wel mi,
Ende ydele glorie werden hem verlaten
Hoort die misse, dat segghe ick di.
Ten derden mael so sal hi
Quijtschellinghe crighen rechtenoort,
Van vergheten sonden wesen vry,
Hoort hi misse onghestoort.
Die vierde duecht, die ghi nu hoort,
Dat die mensche niet en mach
Sijn siele verliesen, verstaet dat woort,
Hoort hi misse op dien dach.
| |
| |
Die vijfste duecht, die ic versach,
Misse te horen, mach hi verweruen,
Al waer hi noch so quaden ghewach,
Hi en sal niet onuersienlijck steruen.
Die seste is van sulcken bederven,
Dat hi gheestelijck mach ontfaen
Gods lichaem, ende daer toe eruen
Dat rijcke Gods, na mijn verstaen.
Die seuende is, na mijn vermaen,
Van sulcker macht ende ghewelt,
Dat alle die stappen, die si gaen,
Vanden enghelen worden ghetelt.
Wie misse hoort, hi wort ghestelt
Tot allen duechden, ende wel ghefondeert
Die seuen vruchten voor vertelt
Van Godt te crighen, nae sijn begheert.
Die metten goeden conuerseert,
Hi wort beter, ic segt v claer;
Metten quaden wort hi verkeert,
So spreect Dauid openbaer.
So wie wil leuen sonder vaer,
Die leyde sijn leuen recht voort,
Dat van hem gheen quade nieumaer
Onder den lieden en wort ghehoort.
| |
| |
Die van sinnen dicwil wert verstoort,
Het cort hem sijn leuen seluen seere;
Hi is gheck ende wel verdoort,
Die voor een ander set goet ende eere.
Die Heylighe Scrift gheeft ons leere:
So wie tot sonden gheuet raet,
Die valt in pijnen, min noch meer,
Als die ghene die doet dat quaet.
Si en sijn allen niet sculdich der daet,
Die valscheyt van een ander spreken;
Merct oock die metten oren vaet,
Ghelijcke swaer wilt God dat wreken.
Het waer veel nutter tseyl ghestreken
Dan te wesen in anxte groot;
Tis beter met scande gheweken
Dan met eeren te blijuen doot.
Pijnt v altijt te winnen v broot
Die wijle ghi vroom zijt ende ghesont;
Die tijt mach comen het wert u noot
Als ghi niet meer winnen en cont.
Die wil volghen sinen mont
Ende hem ter leckernien stelt,
Hy wort gheseylt haest inden gront,
Armoede wort hem int eynde ghespelt.
| |
| |
So wie hier zijn lichaem quelt
Met spijse of dranck bouen maten,
Die doot die volcht hem met ghewelt,
Gheen medecijn en mach hem baten.
Eylaes! dan moetet sijn ghelaten,
Wanneer dat comt die leste noot,
Dat voor was soet als honichraten,
Dat wort dan bitter, ick segt v bloot.
Ick bid v, kinder, door die doot,
Die Christus stierf aent cruyce machtich,
Onthout dese leere, cleen ende groot,
Spieghelt v hier in met sinnen bedachtich.
Ende aenroept altijt God almachtich,
Dat hi verlicht uwen gheest,
Dat ghi moecht comen in trijc warachtich,
Daer blijschap sal wesen aldermeest,
Ende dat besitten onbeureest
Van eewen tot eewen, sonder begheuen,
Ende metten enghelen houden feest,
Hier bouen int eeuwighe leuen.
Die dese materie heeft bescreuen
Ende in rijmen heeft versaemt,
Voor Gode moet hi zijn verheuen,
Lambertus Goetman is hi ghenaemt.
| |
| |
Int selue iaer hier nae gheraemt,
Duysent .CCCC. tachtentich ende acht,
Wort dit boeck, so dat betaemt,
Den derden dach in Meerte volbracht.
Gheprint Thantwerpen buyten dye Camerpoorte inden gulden Een horen by my Willem Vorsterman.
|
|
Auteursrechtvrij